Wat gebeurt er als een TBS’er zijn delict blijft ontkennen?

De documentaire Max, een leven in TBS is een minuut of tien op gang en dan stelt Max een belangrijke vraag: ‘Welk kind van zestien, zeventien jaar, gaat veertien jaar zitten voor een misdrijf waarvoor de meeste mensen hooguit een taakstraf krijgen? Of twee, drie maanden voorwaardelijk. Enkel en alleen omdat hij zegt: ik heb het niet gedaan.’

Ja, dan zou er inderdaad iets met je aan de hand zijn.

Misbruik
Nou ís Max veroordeeld voor het betasten van een vrouw en het met misbruik bedreigen van een achtjarige jongen. Straf: TBS. Max ontkende en wilde niet meewerken aan onderzoeken, waardoor het hele systeem in de soep liep. Want hoe viel te ontdekken hoe gevaarlijk Max was, als hij niet mee wilde werken? Of dat er gevaar was voor recidive? Of, zoals Max het zelf uitlegde: waarom meewerken aan een onderzoek naar een incident dat hij niet had gepleegd? Deze cirkelredenering ging bijna veertien jaar zo door – en zo werd het verhaal van Max, een leven in TBS eens een heel ander TBS-verhaal dan we gewend zijn; een verhaal dat in de media meestal van incident naar incident hobbelt.

‘Je zag hoe moeilijk mensen die niet bekennen en zichzelf onschuldig vinden – ondanks technisch bewijs – het hebben in het TBS-systeem’, zegt Hjalmar van Marle, psychiater en oud-directeur van het Pieter Baan Centrum tijdens de nazit onder leiding van Paul Witteman. Volgens hem is het verhaal van Max niet uniek: hij heeft in zijn carrière ‘heel wat weigerende patiënten meegemaakt die hun delict ontkenden, ondanks dat er voldoende bewijs was om ze tot TBS te veroordelen’. Volgens hem kunnen psychiaters een patiënt niet behandelen voor een gevaarlijke stoornis als die patiënt zelf zijn stoornis ontkent. ‘Het systeem gaat dan druk uitoefenen: je moet over je kernprobleem praten, over je delict. Maar als die persoon blijft ontkennen, wordt de druk steeds hoger. Dan wordt het een soort buigen of barsten.’

‘De kunst is om iemand mee te krijgen in de voorwaarden voor het verlof’, aldus rechter Yvo van Kuijck. ‘Iedereen denkt dat bij een proefverlof iedereen weer alle vrijheden heeft, maar dat is helemaal niet zo. Het wordt heel voorzichtig opgebouwd. Maar als de betrokkene niet wenst mee te werken aan de voorwaarden, dan wordt het heel lastig om risico’s te nemen.’ En zo kun je zomaar veertien jaar voortmodderen.

Alles dan maar weer op de schop? Een systeem dat niet deugt? Dan even wat cijfers en de vertekening in de media: 70.000 keer per jaar komt een TBS-gestelde in de maatschappij, al dan niet begeleid. ‘De incidenten vertekenen het beeld’, zegt Van Kuijck. Advocaat Jan-Jesse Lieftink: ‘Het gaat ongeveer drie, vier keer per jaar fout.’ Van Marle: ‘De kans op herhaaldelicten –  die breed uit worden gemeten in de kranten – is 0,0004 procent. TBS wordt in diskrediet gebracht door deze incidenten.’ Lieftink maakt een vergelijking met gedetineerden: ‘Die gaan vier keer zo veel in de fout. Maar dat staat niet op de voorpagina van de Telegraaf.’ In Pauw vertelde TBS-advocaat Job Knoester al over de obsessie met incidenten van politici en de media en de gevolgen daarvan.