Waarom is het belangrijk dat Friesland de regenboogvlag hijst?

In een emotioneel fragment van First Dates drukt Sipke Jan Bousema zijn verdriet uit over het verzet van de provincie Friesland tegen het hijsen van de regenboogvlag tijdens Coming Out Day. Een symbool dat volgens Bousema voor veel Friese (jonge) LHBTI’ers heel belangrijk is. ‘De politiek begrijpt niet wat de waarde van die vlag is.’ Na het emotionele pleidooi werd hij overladen met reacties. 

Wat is er allemaal gebeurd sinds de uitzending van First Dates?
Sipke Jan Bousema: ‘Het is bijna niet te geloven, maar er komt een beweging op gang. Ik sta er zelf nog best een beetje versteld van. Net belde er bijvoorbeeld een voetbalclub uit Heerenveen op; ze wilden de regenboogvlag binnenkort hijsen en zijn van plan hem altijd te laten hangen. Het is ongekend wat het losmaakt bij mensen. Niet alleen bij LHBTI’ers, maar ook bij hun ouders en grootouders.’

En de politiek?
‘Er is een petitie gestart door de politieke partijen. Eind oktober had ik al met de VVD gesproken, ik ga nu opnieuw met hen in gesprek. Maar ook met andere partijen heb ik afspraken staan. Met ChristenUnie en Forum voor Democratie, partijen die eerder tegen het hijsen van de regenboogvlag waren, ga ik ook praten. En ik wil ook nog in gesprek met het CDA. Zij hebben in 2016 expliciet tegen het heffen van de vlag gestemd en ik ben erachter gekomen dat de redenen daarvoor niet kloppen. Daarover wil ik graag in gesprek.’

In 2016 werd het heffen van de regenboogvlag afgedaan met de bewering dat de Friese vlag inclusief genoeg is. En dat een aparte vlag de LHBTI-gemeenschap juist apart zou zetten. Daarnaast werd er geopperd dat als de provincie daaraan zou beginnen, ook andere groepen zouden volgen met verzoeken voor het hijsen van een vlag. Wat blijkt daar achteraf niet aan te kloppen?
‘Ze zeiden: "Jullie zijn toch normaal? Waarom zou je dat specifiek moeten uitleggen?" En we zijn ook normaal, alleen feit is, volgens officiële cijfers, dat er in Friesland in 2018 alleen al 129 meldingen van discriminatie tegen LHBTI-personen in Noord-Nederland waren. En dat zijn alleen nog maar de situaties die gemeld zijn, want de meeste worden natuurlijk niet gemeld. Het is een feit dat er meer sprake is van uitsluiting van LHBTI-personen. Alleen al op de sportvelden wordt ‘homo’ al vaak als scheldwoord gebruikt. Het is gewoon belangrijk dat we daar met elkaar aan gaan werken. Het is belangrijk dat ook de provincie Friesland gaat staan voor de gedachte: dit zijn ook onze Friezen. Want als je zegt: "We zijn tegen die vlag", zeg je eigenlijk: "We zijn tegen jullie." Dat bedoelen heel veel politici niet, dat weet ik, maar zo voelt het wel. Dan sluit je ons uit.’

Hoe kan het hijsen van de regenboogvlag op het provinciehuis daar dan aan bijdragen?
‘Symbolen werken. Ik vraag, samen met COC Friesland, twee dingen: actief beleid en zichtbare en hoorbare steun. Onder actief beleid valt het geven van lessen op scholen of bij sportverenigingen, op alle locaties waar het maar nodig is. En het hijsen van zo’n vlag geeft gewoon aan waar je voor staat. Wat mij betreft is dat een paar keer per jaar. Maar zo’n voetbalclub die aangeeft de vlag altijd te willen laten hangen; dat is supermooi. Daarmee geven zij aan elke dag te staan voor respect voor iedereen.’

Friezen zijn een trots volk. Trots op de eigen taal en trots op het Pompeblêd, de Friese vlag. Is in deze discussie niet juist die vlág het probleem?
‘Friezen zijn eigenwijs. Ik ben zelf ook eigenwijs. En die vlag was een moeilijk punt. Ik vroeg in het gesprek met Avine Fokkens-Kelder (gedeputeerde VVD), een dame die tegen was: "Ken jij de Friese regenboogvlag?" Want ik ben op zoek naar verbinding. Ik wil weten wat er voor deze politici wel mogelijk is voor een echt inclusief Friesland. Ze kende de vlag niet. Ik had hem eigenlijk willen meenemen, maar ik heb dat toen toch niet gedaan. Dat leek me niet gepast. Toen zei ze: "Had ‘m meegenomen"; hoe geweldig! Toen ze dat zei, toen dacht ik: zie je wel? Dit is nou die brug.’

Wat maakt het symbool van die vlag voor jou persoonlijk belangrijk?
‘Ik reed op Coming Out-dag langs een kerk in Amsterdam. Daar hing een hele grote regenboogvlag aan de kerktoren. Dat geeft mij een warm gevoel omdat ik dan weet: bij deze kerk, bij deze gemeenschap, ben ik welkom.’

Is het voor jou nog altijd de vraag of je ergens welkom bent, omdat je homoseksueel bent?
‘Ik ben inmiddels 43 en ik heb veel in de wereld gezien. Ik heb documentaires gemaakt over dit onderwerp en daardoor heb ik veel geleerd. Ik heb nu mijn eigen zelfverzekerdheid. Toen ik uit de kast kwam ben ik ook uit Friesland weggegaan; dat leek mij wel zo makkelijk om mezelf te ontdekken. Je moet als LHBTI-persoon altijd uitleggen wie je bent. En dat is gek. Zolang je het nog moet uitleggen, is er nog wat te doen.’

Was het in Hilversum, waar je naartoe verhuisde, makkelijker om homo te zijn dan in Friesland?
‘Ja. Dat had er ook mee te maken dat ik daar een nieuwe start had. Maar de televisiewereld waar ik ging werken was wel makkelijker. Daar waren meerdere homo’s, ik had daar meer een referentiekader. Het was daar al ‘normaler’. Je merkt nu nog steeds dat jongeren in Friesland het moeilijk vinden om uit de kast te komen. Op datingapps zie je dat bijvoorbeeld ook. Daar vind je veel zwarte profielen, van jongeren die wél contact zoeken maar zichzelf niet kenbaar durven te maken. De tendens in Friesland is ‘doe maar normaal, dan doe je al gek genoeg’. En dat heeft twee kanten. Friezen kunnen wat behoudender zijn. En dat is een prachtige eigenschap, daardoor is het Friese landschap bijvoorbeeld nog zo mooi intact. Maar aan de andere kant is het 2020 en zijn er een heleboel homo’s en lesbiennes die in Friesland wonen, waarvoor het fijn is dat zij openlijk en hoorbaar gesteund worden. En de regenboogvlag is dan een aanleiding om het daarover te kunnen hebben.’

Die behoudende cultuur en de opvatting ‘doe maar normaal, dan doe je al gek genoeg’ is ook merkbaar aanwezig onder Drenten en Groningers. Toch zijn dit allebei al wel regenboogprovinciën, Drenthe was zelfs de eerste Nederlandse provincie die de vlag hees. Hoe verklaar je dat?
‘Ik kan alleen maar zeggen: hulde voor de Drenten. Dat zij dit zo vroeg al op de kaart hebben gezet. Velen met mij snappen niet hoe het komt dat het hier nog niet is. Maar wat ik wel weet is dat als de politiek verder had doorgrond wat er werkelijk speelt binnen de ‘regenboog-community’, dan waren ze erachter gekomen hoe belangrijk dit voor ons is. Als je alleen al kijkt naar Pride Amsterdam dan zie je hoe belangrijk het is om een dag de vrijheid te kunnen vieren en te kunnen laten zien wie je bent. Dat is nog steeds nodig. Dus ik snap eigenlijk niet dat ze het niet snappen. Die anderhalve minuut in First Dates vertelt gewoon het hele verhaal.’

Wat is voor jou het belangrijkste geweest in het gevoel geaccepteerd te worden?
‘Ik was twaalf jaar toen ik met mijn ouders op vakantie ging. Mijn broer was al ouder en ging niet meer mee. We waren op een camping in Frankrijk en mijn ouders lezen een boek van Rudi van Dantzig. In dat boek wordt de ontdekking van homoseksualiteit bij een jonge jongen beschreven. Op dat moment, ik was twaalf, was ik al bezig om mijn seksualiteit te ontdekken. Ik merkte bij mezelf dat ik meer naar jongens keek dan naar meisjes. Ik keurde dat voor mezelf af. Ik vond dat ik naar meisjes moest kijken. Toen heb ik met mezelf een contractje geschreven: "Ik zal niet meer aan jongens denken." En op dat moment zeggen mijn ouders tegen mij, zonder dat ze iets van mijn contract of mijn gedachten af wisten: "Mocht het zo zijn dat jij later in je leven, of binnenkort, verliefd wordt op een jongen in plaats van een meisje, dan vinden wij dat helemaal niet erg. Dan is dat ook oké." Ik kleurde toen als een boei en ontkende glashard. Maar ik heb dat moment altijd onthouden.’

Hadden ze toen al een vermoeden?
‘Ze wilden mij op dat moment vooral het gevoel geven dat alles oké was, zonder dat ze een vermoeden hadden dat het zo zou zijn. Maar mijn vader vertelde mij later dat ze mij als baby naar een Friese helderziende brachten. En die zei al: "Hij trekt wat meer naar de jonkjes (jongens) dan naar de famkes (meisjes), maar het komt allemaal wel goed." Dat heeft mijn vader altijd onthouden en dat vertelde hij mij tijdens mijn coming-out. Hij zei: "Ik heb het je hele leven al geweten." Dat is natuurlijk een ontzettend warm bad. Maar dat is niet voor iedereen zo helaas.’

Is het belangrijkste product van het hijsen van de vlag niet juist de zelfacceptatie? Het is natuurlijk heel belangrijk dat LHBTI-personen door anderen geaccepteerd worden, maar misschien is het nog wel veel belangrijker dat jongeren voor hun coming-out niet langer met de gedachte worstelen dat hun gevoelens ‘fout’ zijn?
‘Ja absoluut. Ik ben het helemaal met je eens. De sleutel van acceptatie ligt ook bij jezelf, maar dat kan makkelijker gemaakt worden door je omgeving.’