Trippen als therapie: werken psychedelische drugs bij mentale klachten?

Paddo’s, truffels, LSD, MDMA, ayahuasca of ketamine. Mensen met psychische klachten, zoals een depressie, angststoornis, posttraumatische stressstoornis of verslaving, nemen soms psychedelische drugs als hulpmiddel. Maar werkt trippen als therapie?

‘Ik heb een hele positieve ervaring met truffels’, vertelt oud-BNN-presentator Katja Schuurman in De Nieuws BV. Ze neemt microdoseringen van de psychedelische drugs, laat ze op Instagram weten. Dat leidt tot de nodige kritiek. Ze zou namelijk hallucinerende middelen promoten en de gezondheid van mensen in gevaar brengen, vindt Jellinek. Deze zorginstelling is expert op het gebied van middelengebruik en verslaving. Truffels vallen – in tegenstelling tot onder andere MDMA en LSD – niet onder de Opiumwet en zijn gewoon legaal verkrijgbaar in smartshops. 'Als je het op de juiste manier gebruikt, kan dat positieve effecten hebben op je mentale welzijn’, beweert Katja. Maar klopt dat wel?

Van het microdoseren van psychedelische drugs is nog niet vast te stellen dat het daadwerkelijk werkt, vertelt preventiemedewerker Jacqueline Krouwel van Jellinek. Vermoedelijk gaat het zelfs om een placebo-effect. ‘Wat voor de een werkt, werkt natuurlijk niet altijd voor de ander. (…) we houden de werking van psychedelica op psychische gesteldheid heel erg nauwlettend in de gaten.’

‘Psychedelica is eigenlijk een heel brede verzamelnaam. Dan gaat het om een groep verschillende stofjes, die allemaal als gemeenschappelijk kenmerk hebben dat ze ons bewustzijn veranderen’, vertelt Michiel van Elk, neurowetenschapper en psychedelica-onderzoeker, in De Nacht van BNNVARA.

Psychedelica zijn onderverdeeld in de volgende groepen:

• Dissociatief: stofjes die een ervaring oproepen ‘waarbij je het gevoel hebt dat je los komt te staan van de werkelijkheid en veranderingen waarneemt in je lichaam’. Hier valt ketamine bijvoorbeeld onder.
• Empathogenen: stofjes die sterke gevoelens van verbondenheid en empathie oproepen. ‘Die maken dat mensen zich verbonden voelen met hun emoties.’ Hier vallen MDMA (de werkzame stof in xtc) en 2-CB onder.
• Klassieke psychedelica: stofjes die als gemeenschappelijk kenmerk hebben dat ze hele sterke visuele effecten oproepen. Hierdoor ga je trippen en hallucineren. Ayahuasca, LSD, paddo’s en truffels vallen hieronder.

Bij microdoseren neem je vaak, twee tot drie keer per week, een microdosering psychedelische drugs. Hoeveel een microdosering is, is overigens lastig vast te stellen. Volgens Jellinek is het ongeveer 5 tot 10% van wat je normaal gesproken zou gebruiken voor een trip. ‘Als je merkt dat de vloer begint te bewegen, of dat je patronen begint te zien, is het geen microdosis meer’, aldus Van Elk. ‘Dat is voor iedereen weer anders.’

Mensen gebruiken microdoseringen van psychedelische drugs om uiteenlopende redenen, vervolgt hij:

• Om zich creatiever te voelen.
• Om meer in de flow te komen.
• Om betere focus te hebben.
• Om wat socialer te worden.
• Om van hun depressie af te komen.
• Om allerlei lichamelijke redenen, zoals klachten rondom de menopauze of clusterhoofdpijn.

Ongeveer een derde van de mensen met een depressie heeft geen baat bij bestaande behandelmethoden, zoals het gebruik van antidepressiva. Psychedelische drugs zijn dan een mogelijke oplossing. De Werkgroep Therapeutische Toepassingen Psychedelica pleit voor psychedelica-ondersteunde therapie, omdat er een risico bestaat dat patiënten zelf gaan experimenteren met psychedelische drugs, zonder dat zij daar de juiste begeleiding bij krijgen. 

• Ayahuasca
  ‘Psychedelica lijken mogelijk een snellere en andere werking te hebben dan de huidige behandelmethoden’, meldt het Trimbos-instituut. 'Zo zouden psychedelica kunnen helpen om denkpatronen waar patiënten in vastzitten te doorbreken.’ Dat is het geval bij Nils Elzinga. Tijdens zijn afstuderen belandt hij in een depressie, waar hij vijf jaar lang last van heeft. Na psychotherapie en antidepressiva te hebben geprobeerd, komt hij uiteindelijk terecht bij ayahuasca-sessies, waarin hij een klein glaasje met bruine, hallucinogene drank neemt. Dit gebeurt onder professionele begeleiding, omdat je gaat hallucineren, misselijk en duizelig kan worden, kan gaan overgeven of diarree kan krijgen. De vele sessies – Elzinga onderging er veertien – helpen hem om zijn mentale klachten te verwerken. ‘Het is een hele diepgaande reis naar binnen toe. Het trauma dat je eigenlijk hebt weggedrukt, omdat het te pijnlijk is, komt omhoog en lost daardoor op’, vertelt hij in Na het nieuws. ‘Je verwerkt het trauma op een manier die behapbaar is, in die veranderende staat van bewustzijn.’

• Ketamine
  Ook het toedienen van ketamine zou een positief effect kunnen hebben op mensen met een depressie. Momenteel kan een arts alleen, onder strikte voorwaarden, een neusspray met ketamine voorschrijven aan mensen met een depressie. Dit is opgenomen in het basispakket van de zorgverzekering. Ketamine valt namelijk onder de Geneesmiddelenwet en niet onder de Opiumwet; bezit is strafbaar als het niet is voorgeschreven door een arts. ‘Op lange termijn is er nog niet genoeg kennis over wat de mogelijke risico’s en bijwerkingen kunnen zijn’, vertelt psychiater Jolien Veraart in Na het nieuws. ‘Het is ook nog niet goed onderzocht hoe lang het antidepressieve gevoel kan vasthouden. Kunnen mensen het op den duur afbouwen, of vallen ze terug in een depressie?’
• LSD en MDMA
  Mensen met een posttraumatische stressstoornis (PTSS) zouden baat kunnen hebben bij LSD en MDMA. De Nederlandse psychiater Jan Bastiaans schreef in 1961 al LSD voor aan veteranen, concentratiekampoverlevenden en andere oorlogsslachtoffers. Hij was ervan overtuigd dat hun oorlogstrauma verminderde door een therapeutische trip, maar dat is nooit wetenschappelijk bewezen. De positieve werking van MDMA is wel bewezen effectief, aldus psychiater Tijmen Bostoen. ‘Daarna is er al vrij snel een hele grote daling in klachten. Het interessante is dat dat ook blijft.’ Hij benadrukt wel dat het gebruik van MDMA in combinatie met psychotherapie gebeurt, waarbij de patiënt professioneel wordt begeleid.

‘Ik denk niet dat psychedelica zo simpel de oplossing bieden’, aldus Van Elk. Zowel hij als het Trimbos-instituut melden dat psychische problematiek zelfs kan verergeren door het gebruik van psychedelica, ondanks dat er over de langetermijnrisico's, bijwerkingen en therapeutische effecten nog weinig bekend is.

Toch kan iemand door een psychedelische trip ook tot nieuwe inzichten komen, bijvoorbeeld over de oorzaak van diens depressie, denkt Van Elk. ‘Maar als diegene daar niks mee gaat doen, niet heel hard gaat werken om dat inzicht te vertalen in zijn leven en geen veranderingen doet, zit die weer terug in de shit. Dan helpt zo’n ervaring helemaal niks.’ Volgens de neurowetenschapper en psychedelica-onderzoeker is het ook een kwestie van ‘heel veel therapie toepassen en allerlei inzichten uit de gedragspsychologie op iemand afvuren, voordat iemand zich daadwerkelijk echt beter kan gaan voelen. Psychedelica kunnen misschien bepaalde typen patiënten helpen, maar lang niet iedereen’.