Kijk nu: Ultra's van Egypte

BNNVARA sprak met Laurens over het maken van de film, en de rol van voetbal in de maatschappij.

Hoe kwamen jullie bij dit verhaal?  

"Wij zijn sowieso altijd nieuwsgierig naar sportverhalen die wat meer vertellen over de maatschappij en niet alleen over de uitslag. We verdiepen ons ook wel nadrukkelijk in het Midden Oosten, dus dit stond ergens in ons hoofd als een bijzonder verhaal. Maar ook als een verhaal dat bijna niet gemaakt kon worden omdat het regime in Egypte erg repressief is, en de Ultra's over het algemeen niet met pers praten. Daarom bleef ie ergens op een lijstje staan. Totdat er werd nagedacht over een serie rond voetbal en politiek. Dat is uiteindelijk deze losse documentaire geworden." 

Jullie hadden al ervaring met het draaien in een lastig gebied na het filmen van de documentaire Team Gaza.  

"Ja, maar dat was toch van heel andere aard. Als je eenmaal in Gaza bent en men vindt het oké dat je een film maakt, heb je eigenlijk niet zoveel problemen meer. In Egypte is dat niet zo. Ik denk dat ik wel kan zeggen dat dit echt een van de moeilijkste films is die we tot nu toe hebben gemaakt."

"Filmen in Egypte is bijna onmogelijk. Als je daar een camera uit je tas haalt op straat staan er binnen de kortste keren mensen van de politie en geheime dienst om je heen om te vragen wat je aan het doen bent. Daarnaast gelden de ultra's tegenwoordig als een terroristische organisatie, dus je kunt sowieso niet vertellen dat je daar een film over maakt. Bovendien zijn de ultra's zelf een beetje een anarchistisch bolwerk dat ook niet met de mainstream media wil praten en lopen ze gevaar als ze zich te nadrukkelijk kritisch uiten over het regime." 

Jullie hebben sommige mensen wél en sommige mensen niet herkenbaar in beeld gebracht. Had dat daarmee te maken? En hoe heb je die keuze gemaakt?  

"Een combinatie van factoren. De oprichters van de ultra's wilden sowieso niet herkenbaar in beeld. Bij de andere sprekers blijft het in het midden wat hun rol precies is. Dat laten we aan de inschatting van de kijker. Wat betreft het risico dat ze nemen: dat hebben we bepaald in overleg met de sprekers." 

Wat als de autoriteiten in Egypte lucht krijgen van deze film?  

"Het is de aard van een dictatuur dat je als journalist van tevoren nooit weet in hoeverre je iets kan maken. We wilden bijvoorbeeld iemand interviewen die een boek had geschreven over dit thema maar ook hij zei: 'Ik weet niet of dat kan.' Heel vaak geldt voor dit soort kritische noten: je kunt nooit van tevoren vragen wat er gebeurt of voorspellen of mensen er problemen mee krijgen."

"Het enige wat je kunt doen is alle voorzorgsmaatregelen nemen en een zuiver journalistiek kompas proberen te hanteren in wat je maakt. En heel voorzichtig zijn met je bronnen. Dat is het enige wat we kunnen doen."

Je gaat aan de ene kant heel erg meeleven met de ultra's, maar je beseft je tegelijk dat het wel degelijk hooligans zijn. Hoe hebben jullie dit afgewogen?  

"Als je die twee gevoelens uit de film overhoudt, dan is het goed gelukt. Het is ook een van de eerste zinnen in de film: 'Het zijn geen lieverdjes.' Het is een fanatieke groep die zich bij de  good cause  heeft geschaard voor het publiek. Ze zijn deel geworden van een revolutie die er al was en er de fysieke troepen van geworden. We hopen dat je als kijker een dubbel gevoel krijgt van die macht die zo'n tribune vol springende jonge mannen heeft, en het geweld dat daarin zit, of dat nou ten goede wordt gekeerd of niet."

"En het is in die zin geen heel brave reportage waarin we andere mensen laten zeggen dat de ultra's flink wat op hun kerfstok hebben staan en een analyticus tegenwicht biedt. We hebben het bekeken vanuit de ultra's en daarbinnen geprobeerd te laten zien waar zij voor staan. Zij vertellen het verhaal en je mag zelf je conclusies trekken." 

De ultra's hebben nu een stadionverbod, maar het lijkt alsof ze zich daar weinig tegen verzetten. Waarom?  

"Dat stadionverbod zorgt ervoor dat ze zich niet meer kunnen verenigen. Een van hen verklaarde dat ze zich nu even gedeisd houden. Ten tijde van Moebarak was er nog een marge waarbinnen mensen zich konden uitspreken. Als dat geen bedreiging voor de staat was, werd het gedoogd. Het was onvoorspelbaar, maar het wás een marge. Al-Sisi laat heel duidelijk zien dat als je ook maar dénkt aan verzet je wordt opgepakt. Dat schrikt af."

Jullie maakten eerder Team Gaza, over een Palestijns voetbalteam. Waarom is voetbal zo'n dankbaar onderwerp om iets over politiek of de maatschappij te vertellen?  

"Ik denk dat het vaak lastige onderwerpen heel toegankelijk maakt. Je begint met iets dat herkenbaar is, of begrijpelijk. Als je gelijk begint met de val van Moebarak en de machtsstrijd die daarop volgde, dan haken mensen af omdat het te technisch is. Bij zoiets als een voetbalstadion kunnen heel veel mensen zich iets voorstellen, wat een complex verhaal ineens bereikbaar maakt."

Ligt het er ook aan dat het een volkssport is?  

"Ja, maar wel een volkssport dwars door alle lagen heen. Ik denk ook dat de maatschappelijke rol van voetbal onderschat wordt. Je hoeft niet te houden van technische zaken zoals buitenspel of punt naar achteren. Voetbal heeft ook gewoon een maatschappelijke rol, eentje die positief kan zijn of een maatschappij kan ontwrichten. En dan raakt het iedereen, van de koning tot de straatveger."

Is voetbal dan een universele taal?  

"Ja, dat is heel mooi. Het is eigenlijk net zoals met muziek: je hoeft geen muzikant te zijn, maar iedereen kan zich er op een bepaalde manier toe verhouden."