Hoe staat het met de positie van vrouwen in India?

Feminisme is niet universeel: de beweging is niet overal hetzelfde. Daarom onderzoekt De Nieuws BV feminisme over de hele wereld. Vandaag is India aan de beurt. Hoe staat het met de emancipatie in het land dat als een van de meest onveilige landen voor vrouwen te boek staat?

In 2012 woont India-correspondent Devi Boerema in India wanneer een student op gruwelijke wijze in een bus wordt verkracht, zo vertelt ze in De Nieuws BV. Voor haar is het slachtoffer, Jyoti Singh, de voortrekker van feminisme, licht ze toe: ‘Zij is wellicht niet een levend persoon die een actieve voortrekkersrol heeft gehad, maar ik heb toch voor haar gekozen, omdat zij - tegen wil en dank - een enorme impact heeft gehad. Zij heeft haar verhaal nog kunnen vertellen. Dat zie je niet vaak in India. Bij zulke gewelddadige verkrachtingen komt het slachtoffer vaak meteen te overlijden en hoor je haar verhaal niet. Dan is het verhaal eenzijdig. Bij haar pakt dat dus anders uit: zij heeft een duidelijke stem gehad om de daders aan te wijzen. Die vervolgens ook zijn vervolgd.’

Vrouwenrechten
Dit moment is van grote betekenis geweest voor vrouwenrechten in India, vertelt Boerema: ‘Daar zijn heel veel redenen voor. Zij was een jonge vrouw die voor iets groots stond in India; voor het nieuwe India. Voor de kansen die vrouwen ook hebben in het land. Haar ouders kwamen uit een lagere klasse, van het platteland, en hadden hun land verkocht om haar te kunnen laten studeren. Zij werd gelijk behandeld aan haar broers. Ze kon studeren, werkte in een callcenter en kon met een vriend naar de bioscoop. Zoals zoveel jonge vrouwen in India dat doen. Het was een verhaal waar heel veel vrouwen zich in konden herkennen.’ Het protest en de woede zwengelde daarom in India aan: honderden mensen gingen de straat op, vertelt ze.

Voorloper
Dit wordt dan ook gezien als de voorloper van de MeToo-beweging in India: ‘Vrouwen zeiden: “Als wij ‘s avonds in de bus zitten, voelen wij ons ook niet veilig. We worden aangestaard, betast en nagefloten.” Zij eisten strengere regels en die zijn ook ingevoerd. De definitie van verkrachting in de Indiase wetgeving is verbreed. Naar stalking en handtastelijkheid.’ Dat is een van de dingen die uit deze zaak is gekomen, vertelt ze. ‘Echter is er volgens vrouwenrechtenorganisaties niet genoeg gebeurd. Het is dan ook onbekend hoeveel mensen daadwerkelijk na deze verbreding berecht zijn.

Anonimiteit
Er zijn verschillende wetten die vrouwen zouden moeten beschermen. Boerema: ‘Maar doordat er sprake is van een stigma in de maatschappij, door de heersende sociale cultuur, mag je volgens de Indiase wet de naam van het slachtoffer niet gebruiken.’ Zo staat Jyoti Singh bekend als Nirbhaya; de dappere, de vrouw zonder angst. Tot ongenoegen van haar moeder, vertelt Boerema: ‘Zij is hier niet degene die zich schuldig zou moeten voelen of schaamte moet hebben. Zij heeft een naam, zij is een persoon.’ Volgens Boerema heeft dit te maken met de bescherming van de vrouw: ‘Als je de vrouw beschermt, heeft zij later de keuze om haar naam wel bekend te maken. Omdat er sprake is van een stigma in de maatschappij.’

Consent
Maar Jyoti Singh is niet de enige die - tegen wil en dank - zorgde voor een wetswijziging. Ook jaren geleden, in 1972, zorgde een verkrachtingszaak voor een wetswijziging. ‘Mathura was een jonge vrouw op het platteland van Maharashtra. Zij ging om een ruzie naar de politie. Voordat zij haar aanklacht kon indienen, werd ze door de politieagent verkracht. Zij kwam uit een lage kaste en was een wees, maar is wel naar de rechtbank gegaan.’ Zij zorgde ervoor dat in het Indiase recht consent is vastgelegd: ‘Dus als een slachtoffer zegt dat ze is verkracht, moet het slachtoffer geloofd worden.’ Volgens Boerema erg vooruitstrevend: ‘In de Nederlandse wet hebben we dat nog niet.’ In haar tijd gold overigens de anonimiteitswet niet.

Twintig jaar na Mathura is de wetgeving zelfs aangescherpt, vertelt Boerema: 'Met vrouwenrechten op de werkplaats. Ook worden er tegenwoordig sensitiviteitstrainingen gegeven op bijvoorbeeld scholen.' 

Maatschappelijke ideeën
Ondanks vooruitstrevende wetten rankt Reuters India het onveiligste land voor vrouwen. Hierbij spelen vele factoren een rol, wat het gecompliceerd maakt, vertelt Boerema: ‘De kern van het verhaal is dat het een enorm patriale samenleving is. Met een geboorteselectie, namelijk een voorkeur voor zonen. Daardoor zijn er veel meer mannen in het land. Verder is er sprake van een hoog werkloosheidscijfer onder mannen. Ook zijn er veel ongetrouwde mannen. Verschillende losgeslagen elementen in de samenleving zorgen ervoor dat ze eerder geneigd zijn het pad op te gaan van geweld. Het heeft ook te maken met het feit dat jongens en meisjes vanaf de geboorte uit elkaar worden gehouden.’

Volgens Boerema is het veranderen van de wetgeving niet genoeg: 'Het gaat er ook om welke maatschappelijke ideeën er heersen in een samenleving.'

Vrouwen onderling 
 In 2012 zag je dat vrouwen elkaar steeds meer gingen opzoeken om met nieuwe initiatieven te komen. ‘De vrouwenbeweging heeft zich iedere keer na een wetswijziging door toedoen van een verkrachtingszaak geëvalueerd’, licht Boerema toe. Een bijzondere case, volgens Boerema, is het initiatief van een vrouw om ‘s avonds rond te hangen in het park. Zo neemt de zichtbaarheid van vrouwen toe en daarmee de veiligheid, vertelt ze.

Een ander probleem dat veelvuldig besproken wordt is klimaatverandering, legt ze uit: 'Op het platteland zijn vrouwen onveilig wanneer ze alleen buiten zijn. Bijvoorbeeld als ze 's avonds laat naar het toilet moeten, of als ze water moeten halen. Door klimaatverandering wordt het lastiger om water te halen, waardoor ze langer alleen buiten zijn en bloot worden gesteld aan gevaarlijke situaties.' Dit is volgens haar maar een voorbeeld van een onstabiele situatie die voornamelijk vrouwen harder en eerder treft: 'Met de overstromingen in Bangladesh zie je dat het aantal vrouwen en meisjes die uitgehuwelijkt worden stijgt. Omdat mensen denken: als we geen inkomsten uit landbouw en geen vaste sociale voorzieningen meer hebben, dan trouwen we eerst onze meisjes. "Eén mond minder te voeden.”'

Westers feminisme 
Maar wie zich een feminist noemt, maakt zich niet per se populair, volgens Boerema: ‘Ik heb een paar maanden onderzoek gedaan naar een vrouwenbeweging in Kashmir. Zij merkten op dat ik ze met mijn westerse ideeën over feminisme kwam ondervragen. Zij vertelden mij vaak dat ze dat woord liever niet gebruiken. Dan zeiden ze: “Dat woord is te westers. We voelen ons niet helemaal veilig bij dat woord. We streven naar vrouwenrechten, maar dat doen we op onze manier en we houden nog vast aan traditionele waarden.” In mijn ogen ben je dan ook gewoon een feminist.’

Die gesprekken maken Boerema toch heel hoopvol: 'Omdat het gesprek aan het veranderen is. Na 2012 hebben meer mensen het erover. Sterker nog: een bredere selectie binnen de samenleving heeft het erover. Ik denk dat het in golven gaat. Je ziet het aan het woord verkrachting en hoe vaak het in het nieuws komt. Dat is enorm omhoog gegaan. Er ligt dus een vergrootglas op wat er gebeurt omtrent vrouwenrechten in India.'