Hoe leeft oorlog door in volgende generaties?

Tweede, derde of zelfs vierde generaties van oorlogsslachtoffers merken de effecten die een oorlog op hun voorouders had ook in hun eigen leven. ‘Zo’n kind dat weet dat haar ouders dingen hebben meegemaakt, ziet haar ouders lijden.’

'Oorlog is erfelijk’, aldus War Child: een organisatie die zich wereldwijd inzet voor kinderen die opgroeien in oorlog en geweld. Welke invloed hebben de oorlogservaringen van hun voorouders op de levens van volgende generaties?

'Ik heb er laatst heel erg over nagedacht waarom ik was zoals ik was', vertelt zangeres Naaz Mohammad (24) in De Geknipte Gast. Op haar zevende schreef ze een lied, waarin ze beschrijft dat ze niet snapt waarom de wereld is zoals het is, zich eenzaam voelt en het nut van het leven niet ziet.

‘Wat je heel vaak ziet is dat de tweede generatie het heel moeilijk vindt om met de oorlogsslachtoffers, dus de eerste generatie, zelf te praten en dat de derde generatie – in een tijd dat we op zoek zijn naar onze identiteit – wel die vragen gaat stellen’, merkt journalist Natascha van Weezel, kleinkind van vier Joodse Holocaust-overlevenden.

Ze sprak met een aantal BN’ers, onder wie Naaz, die benieuwd waren hoe de oorlog van hun (groot)ouders hen heeft gevormd. ‘Want het laat een indruk achter. Het blijft zoveel jaar doorwerken’, vertelt ze in De Nieuws BV.

Trauma
Mohammads ouders, afkomstig uit Iran en Irakees Koerdistan, vluchtten tijdens de Golfoorlog naar Nederland. ‘Een groot deel van mijn jeugd bestond uit horen hoe zwaar het daar was. Maar als ik moet bedenken dat dat echt gebeurd is…’ De tranen rollen over haar wangen. ‘Sorry, ik huil hier echt bijna nooit over.’

Haar vader was destijds huisarts, haar moeder zijn assistent. ‘Zij kregen gewoon heel veel verdrietige verhalen mee van patiënten en de dochters van hun patiënten.’ Zo vertelde haar vader eens dat de borsten van zijn buurvrouw werden afgesneden door een soldaat uit het leger van Saddam Hussein, waar hij bij was. ‘Dus ze hadden gewoon heel veel angst.’

‘Die angst zit nog diep’, merkt Mohammad. Toen zij hakken en make-up ging dragen, was dat flink slikken voor haar moeder. In Iran, waar zij verplicht een hoofddoek moest dragen, liep zij namelijk gevaar als zij dat deed. ‘En ze kan het haar eigen dochter helemaal gunnen, terwijl het alsnog heel moeilijk blijft. En dat maakt je als kind gewoon extreem empathisch. En dan ga je nóg meer opletten op alles en iedereen.’

'Zo’n kind dat weet dat haar ouders dingen hebben meegemaakt, ziet haar ouders lijden.’ Mohammad ontwikkelde daardoor zelf een secundair trauma (het gevolg van langdurige blootstelling aan stress door confrontatie met getraumatiseerde personen, red.).

'Als we kijken naar het heden, speelt het verleden altijd mee. Het verleden werpt een schaduw op het heden', vertelt Sunny Bergman in Khalid & Sophie. In haar boek Mijn nazi-opa onderzoekt ze intergenerationeel trauma.

Sunny’s oma was verkracht door een Duitse nazi en beviel later van haar vader. Toen hij twee jaar oud was, stond zij hem af aan zijn opa en oma. ‘Dat betekent dat je min of meer alleen op de wereld staat’, vertelt hij. ‘Ik heb mijzelf altijd gekwalificeerd als “psychisch invalide”. Ik ben een alleengaande identiteit geweest.’

‘Ik denk dat als je wordt grootgebracht door mensen die zelf zo getraumatiseerd zijn, dat het moeilijk voor hen is om te zeggen: "Jij bent belangrijk, jij moet doen wat jij wil." Gewoon je eigen identiteit ontdekken als kind’, ziet Marion van Thijn. Haar vader, oud-burgemeester van Amsterdam Ed van Thijn, belandde als jongetje van tien in kamp Westerbork en zweeg vijftig jaar lang over zijn oorlogservaringen. Zijn naasten vertellen erover in de 2Doc Een oorlog die nooit over ging. ‘Je gaat vanzelf een beetje in de schaduw leven, je past je gewoon aan. Want je bent toch ook wel geobsedeerd door het lijden van je ouders.’

De oplossing om oorlogstrauma’s van zowel slachtoffers als volgende generaties te verwerken? Erover praten, aldus journalist Van Weezel. ‘Dingen die niet bespreekbaar zijn, leggen zo’n verschrikkelijke onderhuidse druk op je. Ik denk dat als je erover praat – weet wat er is gebeurd, het concretiseert – dat dat heel erg helend kan zijn. Dat bevrijdt.’