Hoe kom je in de problematische schulden terecht?

‘Boetes zijn best wel logisch’, vindt Tim Hofman. ‘Je wil voorkomen dat mensen hun schulden niet terugbetalen. Een boete is dan een stimulans om op tijd te betalen. Maar dan moet je die boete wel kunnen betalen’, vertelt hij in Pak de Macht.

Hoe ontstaat een schuld?De documentaire De Schuldmachine volgt een club jongeren-met-schulden, waaronder Mirelva. Zij legt in de film uit hoe negentig euro telefoonschuld uiteindelijk tienduizenden euro’s werd. ‘Het is begonnen met mijn telefoonrekening. Toen ik achttien werd, had ik een Blackberry. Ik moest negentig euro afbetalen, ik weet niet waarom ik dat niet heb gedaan. Het is nu zevenhonderd euro geworden.’ Dan de zorgverzekering. Mirelva werd achttien jaar, de facturen van de verzekeraar werden een paar maanden betaald, daarna niet meer. Inmiddels is de schuld bij de zorgverzekeraar opgelopen tot zestienduizend euro.

Een schuld bestaat dus niet alleen uit het bedrag dat iemand in eerste instantie niet kan betalen. Dat is maar een klein deel van de schuld. Deze wordt vervolgens verder aangevuld met verhogingen. Maar ‘die schuld bestaat uit meer dan alleen verhogingen’, vertelt Tim Hofman.

Hoe werkt de schuldenindustrie?
‘Op een gegeven moment gaat jouw schuld van de schuldeiser naar een incassobureau en een deurwaarder.' Zij worden ingehuurd door de schuldeiser. Tim: ‘De schuldeiser wil zijn geld terug, maar het incassobureau wil ook geld verdienen. Administratiekosten, herinneringskosten, tweede herinneringskosten, een dagvaarding om voor de rechter te verschijnen, beslaglegging op je bankrekening; al deze dingen zijn ‘producten’ van incassobureaus en deurwaarders. En die producten moet de schuldenaar ook betalen. (…) het is die dikke rekening die zorgt dat het bijna onmogelijk is om af te komen van een problematische schuld.’

Willem Los, financieel coach van de ONSbank (een initiatief om jongeren met problematische schulden een kans te bieden), ziet de problemen ontstaan en weet vrij nauwkeurig aan te wijzen wat er misgaat. ‘Heel de schuldenindustrie verdient klauwen met geld aan mensen die er geen cent beter van worden – erger nog, ze komen alleen maar verder in de problemen.’ Hij ziet vaak dat een schuld van zo’n zevenduizend euro door die industrie zomaar oploopt naar twaalfduizend. Kosten, rente, kosten, kosten, rente, rente op rente. ‘Daarmee lossen we geen problemen op.’

Naast de incassobureaus en deurwaarders is er nog een partij betrokken. Namelijk de schuldopkoper. ‘Klinkt als iets goeds, toch? Iemand die jouw schuld afkoopt zodat jij ervan af bent?’, vraagt Tim zich af. Dat zit anders. ‘Schuldopkopers zijn bedrijven die openstaande schulden van mensen bij bedrijven overkopen. Bijvoorbeeld jouw onbetaalde energierekening. De opkoper koopt jouw schuld van het energiebedrijf, en nu moet jij niet meer aan het energiebedrijf betalen, maar aan de schuldopkoper.’ Maar waarom zou een bedrijf dat doen? ‘Schuldopkopers kopen eigenlijk helemaal geen schulden, ze kopen namen van mensen waarvan ze allang weten dat ze hun rekeningen niet kunnen betalen. Ze kopen die namen zodat mensen nog meer aanmaningen, boetes en kosten opgelegd kunnen krijgen. Want mensen die niet betalen mag je beboeten.’

Waarom is het zo ingewikkeld?
Naast dat dit de schuld binnen de kortste keren torenhoog maakt, maakt dit het ook onoverzichtelijker, en daarmee lastiger op te lossen. ‘Je begint bij de zorgverzekeraar, die je brieven stuurt vanwege achterstallige betalingen’, zegt Camiel Zwart, die de documentaire De Schuldmachine maakte. ‘Na een paar maanden krijg je post van een deurwaarder, vanwege de schuld bij de verzekeraar. Na zes maanden gaat de schuld terug naar de overheid, het CAK. Die stuurt brieven – aanvankelijk weet je niet eens wat het CAK ís. Als de rekening van het CAK oploopt, krijg je óók weer post van deurwaarders. Vanuit vier verschillende richtingen krijg je nu rekeningen. Je weet bij God niet welke rekening je het eerst moet betalen, en het CAK belt niet. Mensen die zelf contact zoeken met het CAK, worden doorverwezen naar de zorgverzekeraar, die je doorverwijst naar de deurwaarder; je bent dan alweer drie trappen verder. Als je erachter bent hoe het werkt, kun je een regeling treffen.’ Dit zijn heel veel stappen voor jonge mensen in diepe schuldstress.

Hoe los je dit op?
Een simpele oplossing voor het probleem is er niet, volgens Zwart. Al was het maar omdat computersystemen zo star zijn – je kunt daar niet eenvoudig aan wat knoppen draaien om mislukt beleid terug te draaien. ‘Een oplossing zou bij de deurwaarders kunnen liggen. Een eigen standplaats, zoals vroeger, of nog beter: één deurwaarder per schuldenaar. Dan kan deze persoon met het pakket schulden naar de schuldenaar om dit op te lossen. Nu trekt iedereen aan een dood paard en legt de ene deurwaarder beslag op inkomen, zodat de schuldenaar de andere deurwaarder niet meer kan betalen.’

Om de problemen in de schuldenindustrie op te lossen heeft Tim, namens Pak de Macht, een manifest opgesteld: het Schuldeisers Manifest, dat hij laat ondertekenen door schuldeisers. Hierin verklaren ze: 1. Er alles aan te doen om haalbare betalingsregelingen te treffen, in plaats van koste wat het kost mensen een poot uit te draaien. 2. Schuldenaren niet uit te knijpen door boetes en hufterig hoge kosten in rekening te brengen. 3. Standaard akkoord te gaan met schuldregelingen. 4. Alle mensen een menswaardig bestaan te gunnen. We beloven niemand de financiële vernieling in te helpen, alleen maar om zelf een paar tientjes meer te kunnen verdienen. 5. Te erkennen dat mensen mensen zijn, en geen producten.

Het manifest is op dit moment ondertekend door de volgende schuldeisers:

• Wehkamp/Tinka
• DirectPay
• GreenChoice
• Aegon Nederland
• Bol.com
• Faircasso