Filters & fillers: praten sociale media ons een schoonheidsideaal aan?

De meeste jonge mensen gebruiken weleens een filter over hun foto's of video's op Snapchat en Instagram. Maar wat als we het zo vaak zien dat we eraan wennen? En heeft dat invloed op ons schoonheidsideaal? 

De Britse influencer Faye Dickinson besluit half februari dat ze transparant wil zijn over het gebruik van filters en de gevolgen daarvan. Om dat te doen ontwikkelt ze een gezichtsfilter die over de helft van het gezicht valt. Daarmee is dus te zien wat de op voorhand ‘subtiele’ verschillen voor invloed hebben op ons beeld van schoonheid. Het filter wordt binnen korte tijd wereldwijd door duizenden vrouwen, waaronder het Nederlandse topmodel Romee Strijd en de Amerikaanse popartiest Tori Kelly, demonstratief gebruikt tegen de tendens op de app waarin schoonheidsfilters centraal staan. ‘Ik ben schuldig aan het gebruik van filters, maar ik weet niet goed wat ik ervan moet vinden’, aldus Strijd. ‘Filters zijn leuk (…), maar we kunnen het niet laten gebeuren dat ze onze definitie van schoonheid verdraaien. Veel van wat we zien online, en waarmee we onszelf vergelijken, is niet echt’, schrijft Kelly.

Wat die filters doen is dat ze het gezicht aanpassen naar een zeker schoonheidsideaal. Denk aan grotere ogen, dikkere lippen, een kleinere neus, hogere jukbeenderen, gelifte ogen en wenkbrauwen, en een egalere huid. Zowel impliciet als expliciet wordt er in de filters aan je gezicht geshopt. Zo zijn er op Instagram honderden filters met de naam ‘perfect face’ die allemaal hun eigen variatie op het perfecte gezicht op dat van de gebruiker projecteren. Maar ook in filters waarbij je haar een andere kleur krijgt of er vlinders om je hoofd vliegen wordt er optisch aan je gezicht gesleuteld.

Sinds enkele jaren is in de linkerbovenhoek te zien of iemand een filter gebruikt, en dat iemand er in het echt dus hoogstwaarschijnlijk niet zo uitziet. Maar toch lijkt dat vooralsnog geen effect te hebben op de jonge vrouwen die gevoelig zijn voor de manier waarop filters het schoonheidsideaal bepalen. Sterker nog: de drang om meer en meer op die filters te willen lijken wordt steeds groter.

Dit verschijnsel wordt body dysmorphia genoemd: een stoornis van de eigen lichaamsbeleving. Oftewel: een ingebeelde lelijkheid. Al in 2019 schreef The Guardian over selfie dysmorphia, maar in die tijd ging het nog voornamelijk om de invloed van app Snapchat. Nu is Instagram een evenzo grote boosdoener. Door het continue gebruik van filters went iemand aan een gezicht met volle lippen, strakke huid en smalle neus. Dit kan ervoor zorgen dat het echte gezicht vervolgens lelijk gevonden wordt. Shayno Numansen, die hierover vorig jaar – samen met collega Ilan Hoekstra – een podcast maakte voor het NPO Radio 1-programma Alicante, legt het begrip als volgt uit: ‘Een verslaving aan filters waardoor je gewend bent geraakt aan het zien van jouw gezicht met een filter, iets wat je in het echte leven natuurlijk niet kan gebruiken, waardoor je daar zo veel last van hebt dat je iets aan je gezicht wil veranderen of er zo onzeker van wordt dat je niet meer naar buiten kan.’

En natuurlijk is jezelf vergelijken met anderen en onrealistische schoonheid van alle tijden. Denk aan de tijdschriften vol gefotoshopte lichamen en gezichten. Maar het grote verschil is het gevoel van maakbaarheid. Die dysmorphia zorgt namelijk in steeds meer gevallen – voornamelijk bij jonge vrouwen – voor een gang naar de cosmetisch arts. ‘Mensen willen steeds meer gefilterd door het leven’, volgens Shayno. Met een foto van hun eigen gezicht inclusief filter vragen ze de arts dit in het echt na te maken.

Er zijn tot nog toe geen cijfers bekend over de link tussen de filters en cosmetische ingrepen; wel geven de klinieken aan dat ze regelmatig dit verzoek krijgen. ‘Zij kijken daar niet meer van op. Die vraag krijgen zij vaker. Toen ik voor Alicante langsging bij een kliniek kwamen er al drie klanten binnen die een Snapchat-foto van zichzelf bij zich hadden en zeiden er zo uit te willen zien’, aldus Shayno. En in de meeste gevallen is dat ook mogelijk. ‘Eigenlijk zijn alle lippen die je op de filters ziet wel na te maken in het echt.’ De vraag is alleen wat er eerder was: de filter of de filler. ‘Het is de vraag of de cosmetische arts de techniek ontwikkelt – met fillers – om een bepaalde lip te maken die te zien is op de filters, of dat die lippen al werden gemaakt en op basis daarvan de filter is gemaakt’, vertelt Shayno. Duidelijk is wel dat klinieken dankbaar gebruik maken van de tendens door het aanbieden van zogenaamde ‘Kylie Jenner-pakketten’: een pakket vernoemd naar een online persoonlijkheid van wie het bekend is dat ze zowel van filters als van fillers niet vies is. ‘Zij heeft het bij een jong publiek heel populair gemaakt.’

Hoe dan ook ligt de verantwoordelijkheid voor deze trend bij beide partijen, vindt ze. Instagram heeft al enkele stappen genomen om dit probleem aan te pakken. Zo werd dus aan de app toegevoegd dat je kan zien wanneer iemand een filter gebruikt. Maar of dat werkt is de vraag, er is namelijk makkelijk omheen te werken, volgens Shayno. Als je de video opneemt, opslaat en opnieuw post is de melding niet meer zichtbaar. Daarnaast heeft Instagram in 2019 aangekondigd filters met ‘plastisch chirurgie-effect’ te verwijderen. Aan alle andere gezicht-vervormende filters wordt vooralsnog niks gedaan. Maar ook voor de klinieken is er werk aan de winkel. Shayno: ‘De drempel is nu heel laag om even naar de kliniek te gaan en je lippen op te laten spuiten. Meisjes doen dat al op hele jonge leeftijd.’ De grens is zoek, als je het Shayno vraagt. Sterker nog: ‘Ik denk dat die grens steeds verlegd wordt. Dat het steeds verder zal gaan.’