Baan aangeboden via WhatsApp? Vacaturefraude is stevig in opmars

Het is al enige tijd in opmars: vacaturefraude via WhatsApp. Regelmatig wordt er melding gemaakt door mensen die ongevraagd zijn benaderd door iemand die zich uitgeeft als recruiter, niet zelden van een bestaand bedrijf of uitzendbureau. Hoe werkt deze vorm van oplichting precies, en hoe herken je deze fraude? Dat lees je in dit artikel.

Op Twitter – overigens al enige tijd gezegend met de nieuwe, doch iets minder aansprekende naam X – regent het meldingen van dit soort oplichtingstrucs. De werkwijze komt in hoofdlijnen overeen, maar de exacte benadering is iedere keer net anders.

Het artikel gaat verder na onderstaande tweet.

Mensen krijgen uit het niets een bericht op WhatsApp, en de afzender is vrijwel altijd een buitenlands telefoonnummer.

Dat kan gaan om een bericht in het Nederlands of in het Engels. De afzender doet zich voor als werknemer van een écht bestaand bedrijf of in andere gevallen als vertegenwoordiger van een uitzendbureau of arbeidsbemiddelaar.

Dat kan gaan om verschillende bedrijfsnamen, waarvan de één herkenbaarder is dan de ander. Sommige van deze bedrijven zijn niet eens in Nederland actief, maar anderen zijn juist erg bekend. Zo waarschuwde uitzendbureau Randstad onlangs al voor deze fraudevariant:

"We hebben diverse meldingen ontvangen dat er uit naam van Randstad phishingberichten worden gestuurd via WhatsApp, Telegram en Facebook. Naast onze naam wordt ook ons logo gebruikt. Via buitenlandse telefoonnummers wordt zowel in het Nederlands als in het Engels mensen een baan aangeboden met het verzoek om meer informatie te ontvangen."

En ook de bedrijfsnaam van bemiddelingsbureau Undutchables wordt misbruikt voor dit soort pogingen tot oplichting. In de meeste gevallen gaat het om lucratieve aanbiedingen voor werk.

Zo zijn er voorbeelden bekend waarin bedragen van 650 tot 950 euro per week in het vooruitzicht werden gesteld, geld dat je met een half uurtje tot een uur werk per dag kunt verdienen. Er is vaak geen specifieke vooropleiding noodzakelijk en je kunt meteen beginnen, óók naast je eventuele huidige baan. Eventuele trainingen of opleidingen worden intern aangeboden, wordt er soms nog bij vermeld.

Klinkt dat goed? Zeker. Klinkt dat misschien wel té goed? Uiteraard. En klinkt het allemaal eigenlijk ook gewoon te goed om waar te zijn? Dan is dat met aan zekerheid grenzende waarschijnlijk ook het geval. Om vast een tipje van de sluier op te lichten: dat is in dit geval niet anders.

Het artikel gaat verder na onderstaande tweet.

Ga je op het 'werkaanbod' in? Dan begint er een geraffineerd spel waarin de oplichters jou vragen om kleine bedragen over te maken in bitcoin, zogenaamd in het kader van administratieve afhandelingen. Er zou bijvoorbeeld het één en ander in gang moeten worden gezet voordat jij daadwerkelijk je salaris kan ontvangen.

Het ligt voor de hand om te stellen dat mensen daar niet in trappen: het is immers volstrekt onlogisch dat je je werkgever in cryptovaluta moet betalen voordat ze in staat zijn om je salaris naar je over te maken. Maar ze pakken het geraffineerd aan en weten in sommige gevallen zó op je in te praten dat je tóch overstag gaat, ook al vermoed je ergens wel nattigheid. En eerlijk is eerlijk: mensen worden ook gewoon slachtoffer van hun eigen hebberigheid: met een uurtje per dag ongeschoold werk doen verdien je normaal gesproken geen salaris van 650 tot 950 euro per week.

NRC nam onlangs de proef op de som en ging met zo'n oplichter in gesprek. Eénmaal startklaar voor de nieuwe functie bleek het de bedoeling te zijn om apps te recenseren. Via een nagemaakte website konden mensen zelfs inloggen en zagen ze allemaal app-icoontjes verschijnen, apps die zogenaamd stonden te wachten op een recensie.

Voordat deze apps daadwerkelijk konden worden gerecenseerd, moest er echter een bescheiden bedrag – in dit geval 16 dollar, omgerekend circa 15 euro – over worden gemaakt in bitcoin. Dat zou kunnen gaan om activatie of verificatie van je werknemersaccount, al wordt daar verder niet over gesproken. Wél wordt benoemd dat oplichters op dit moment hun slag slaan en proberen om meer geld los te peuteren in de vorm van hogere betalingen.

Een andere mogelijkheid is dat oplichters op deze manier persoonsgegevens proberen buit te maken. Om een arbeidscontract op te kunnen stellen, heeft iedere werkgever namelijk wat persoonsgegevens nodig, waaronder NAW-gegevens, een bankrekeningnummer en een identiteitskaart of paspoort.

Met deze gegevens kunnen kwaadwillenden echter een hoop schade aanrichten: zo behoort identiteitsfraude tot de mogelijkheden en kunnen oplichters soms leningen of abonnementen afsluiten op jouw naam.

NRC meldt dat deze vorm van fraude aan populariteit wint en baseert zich daarbij op informatie van de Fraudehelpdesk. Tussen januari en augustus van dit jaar zijn er bij de Fraudehelpdesk 120 meldingen van slachtoffers ontvangen, tegenover een totaal van 70 meldingen over heel 2022. Als deze trend zich voortzet, zal het totale aantal meldingen dit jaar dus ruim verdubbelen ten opzichte van het jaar ervoor.

En ook de financiële schade neemt toe. De gemelde schade dit jaar bedraagt inmiddels zo'n 90.000 euro, waar dit in de jaren ervoor beperkt bleef tot "enkele duizenden" euro's. Daarbij wordt het vermoeden uitgesproken dat het werkelijke aantal slachtoffers veel hoger is en dat het hier slechts gaat om het topje van de ijsberg: lang niet iedereen meldt zich immers bij de Fraudehelpdesk.

Hoogleraar Marianne Junger, verbonden aan de Universiteit Twente, deed onderzoek naar de verschillende soorten fraude en oplichting in Nederland. 

Uit een analyse van de gedupeerden bleek dat deze opvallend vaak een laag inkomen hadden. Een voor de hand liggende verklaring is dat ze eerder geneigd zijn om dit soort aanbiedingen te beschouwen als een goede kans of een gouden mogelijkheid om het inkomen te vergroten, waar menig ander wellicht eerder sceptisch is bij het horen van dit soort 'te mooi om waar te zijn'-achtige aanbiedingen.

NRC sprak ook met Jorij Abraham, directeur van de Global Anti-Scam Alliance (GASM). Abraham constateert op basis van een door de GASA afgenomen enquête dat vacaturefraude op dit moment "een van de meest voorkomende vormen van online oplichting is in Nederland."

Dat komt enerzijds doordat mensen zich hier eerder een klein financieel risico menen te kunnen permitteren: 16 dollar overmaken in bitcoin – zoals in het voorbeeld – is voor veel mensen immers een uitgave die wel te overzien valt. Anderzijds wijst Abraham op een ogenschijnlijke tegenstrijdigheid: hoewel er meer en meer voorlichting over (online) oplichting plaatsvindt, neemt het aantal slachtoffers niet af.

"Mensen die meer scambewust zijn, nemen vaak ook meer risico. Dit vanuit de gedachte dat zij toch niet opgelicht zullen worden", aldus Abraham.

Wat deze vorm van oplichting in stand houdt, is onder meer de lage pakkans. Als de financiële schade beperkt blijft tot 16 dollar – of eventueel enkele tientjes – denken velen wellicht 'ik ga niet eens de moeite nemen om hier aangifte van te doen'. Op zich een verdedigbaar standpunt: je moet een afspraak maken, het kost je toch weer een paar uur tijd, en de pakkans is nihil omdat deze oplichters zich vrijwel zonder uitzondering in het buitenland bevinden.

Tóch is aangifte doen zinvol, en wel om het simpele feit dat het de politie beter in staat stelt om in te schatten hoe vaak dit soort oplichting nou voorkomt. Ook kan de politie beter bepaalde patronen herkennen, zoals het gebruik van één specifiek bankrekeningnummer in meerdere oplichtingszaken, om een voorbeeld te noemen.

En hoewel strafrechtelijke vervolging in beginsel inderdaad niet het meest kansrijke traject lijkt, leidt niets doen ertoe dat dit soort oplichting blijft bestaan. Dat stelt ook hoogleraar Junger: "Er zou veel meer mankracht bij moeten op dit terrein. Daders hebben nu het gevoel dat ze het lang kunnen volhouden, zonder het gevaar dat ze opgepakt worden."

Laten we even beginnen met de meest voor de hand liggende opmerking: niemand betaalt bedragen tussen de 650 en de 950 euro per week voor een ongeschoolde functie die je slechts 30-60 minuten per dag kost. Krijg jij dit soort aanbiedingen? Dan kun je er gerust op rekenen dat het geen zuivere koffie is.

Daarnaast is het slim om niet te reageren op sms'jes, telefoontjes of WhatsApp-berichten van onbekende telefoonnummers, al helemaal niet als ze meteen iets te bieden hebben of juist iets van jou willen.

Sta daarnaast nooit informatie af zoals (scans van) je identiteitsbewijs, rijbewijs of paspoort. En informeert iemand naar jouw bankrekeningnummer? Dan is het praktisch altijd foute boel.

Bron: Fraudehelpdesk / NRC / Randstad