Weet jij wat je slikt? "Gebruik voedingssupplementen niet zonder gevaar"

Voedingssupplementen zijn enorm populair en zijn verkrijgbaar in diverse vormen, zoals pillen, druppels en drankjes. Veel mensen gebruiken ze als aanvulling op hun dagelijkse voeding. Rondom deze producten bestaan veel misverstanden en het gebruik is niet altijd zonder risico. Wat moet jij weten over deze 'wondermiddeltjes'? We vragen het voedingswetenschapper prof. dr. Martijn Katan.

Voedingssupplementen, wat zijn dat eigenlijk? Emeritus hoogleraar voedingsleer Martijn Katan vat het als volgt samen. “Dat zijn pillen, poeders, drankjes of kruiden waar je volgens de fabrikant gezonder, mooier, sterker, slanker of potenter van wordt.”

Bij de drogist kun je kiezen uit schappen die vol staan met allerlei supplementen. Maar zomaar een potje kopen is niet zonder risico, betoogt Katan.

“Veel voedingssupplementen zijn ongezond of zelfs gevaarlijk. Dat komt omdat er geen wetgeving voor is. Voeding en geneesmiddelen zijn streng gereguleerd, maar supplementen vallen onder geen van beiden en glippen zo door de mazen van de wet”, legt de voedingswetenschapper uit.

Waarom supplementen niet onder strenge regelgeving vallen, behoeft enige uitleg. Volgens Katan had de Europese Unie de gezondheidsclaims voor kruidengeneesmiddelen en andere supplementen graag willen reguleren, zoals dat ook is gebeurd voor voedingsmiddelen. Maar de regelgeving voor supplementen is in 2010 gestrand.

“Sindsdien moeten EU-landen dat zélf regelen en Nederland doet dat niet. Op veel supplementen staat sindsdien de tekst: ‘Evaluatie gezondheidsclaim is lopende’. Dat betekent dat deze claim in 2010 is afgekeurd – of niet goedgekeurd – en sindsdien is er niets veranderd.”

De achtergrond van dit probleem is dat medische claims voor traditionele kruiden- en homeopathische geneesmiddelen onder druk van consumenten zijn toegelaten zonder bewijs dat ze werken, aldus Katan. “Toen durfde men de supplementen ook niet meer aan te pakken.”

Volgens de emeritus hoogleraar voedingsleer komt de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) om de haverklap giftige supplementen tegen. “De NVWA smeekt om regelgeving, maar er gebeurt niets.” Hij verwijst daarbij naar een adviesrapport van het Bureau Risicobeoordeling & onderzoek (BuRo) van de NVWA, gericht aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

Daarin staat dat er maar zeer beperkte wetgeving bestaat voor voedingssupplementen en in het bijzonder kruidenpreparaten. Zo is de samenstelling van supplementen die gemaakt zijn van plantenmateriaal vaak onbekend. Ook zijn er volgens het rapport geen wettelijke eisen vastgelegd wat betreft de maximaal toegestane dagelijkse hoeveelheden.

BuRo pleit daarom voor de invoering van een notificatiesysteem om de risico’s van het gebruik van voedingssupplementen te verkleinen. Producenten worden dan verplicht hun product aan te melden voordat het in Nederland mag worden verkocht. Schadelijke supplementen kunnen zo van de Nederlandse markt worden geweerd.

Katan is niet per se kritisch op alle vormen van supplementen. Soms kunnen bepaalde supplementen wel nuttig zijn om te gebruiken, geeft hij aan.

“Voor vrouwen die zwanger willen worden, geldt dat zij behoefte hebben aan extra foliumzuur (oftewel vitamine B11) om geboorteafwijkingen zoals een open ruggetje te voorkomen. Foliumzuur werkt vooral in de eerste weken van de ontwikkeling van de foetus, dus voordat je weet dat je zwanger bent. Je moet eerst beginnen met foliumzuur en daarna pas stoppen met voorbehoedmiddelen”, raadt hij mensen met een kinderwens aan.

Een andere groep mensen die wat extra’s kunnen gebruiken, zijn veganisten. Zij consumeren bewust geen dieren, iets dat van een dier afkomstig is of dat op een dier is getest. “Veganisten hebben behoefte aan extra vitamine B12”, legt Katan uit. Deze vitamine komt namelijk alleen in dierlijke producten voor. “Het zit bijvoorbeeld in producten zoals vlees, vis en eieren. Maar het komt ook voor in melk, kaas en yoghurt.”

Katan vervolgt: “Vitamine B12 is essentieel voor je stofwisseling. Als je een tekort aan vitamine B12 hebt, kunnen de rode bloedcellen zich niet goed vormen, wat tot bloedarmoede leidt. Dat kan vermoeidheidsklachten, een verminderde concentratie en/of depressieve klachten geven. Maar die kunnen heel veel oorzaken hebben”, tekent hij er ook bij aan. “B12 is te koop in de vorm van tabletjes, maar het zit ook in sommige merken vleesvervangers of plantaardige melk. Check dus het etiket!”

Naast B12 kunnen veganisten ook extra omega 3 en ijzer in de vorm van supplementen gebruiken. Want in een plantaardig voedingspatroon ontbreken vaak ook omega 3-vetzuren zoals EPA (eicosapentaeenzuur) en DHA (docosahexaeenzuur) die veel in vette vis voorkomen. Volgens Katan is ijzer daarnaast belangrijk voor de vorming van hemoglobine, een onderdeel van de rode bloedcellen.

Een groep die ook wel een extraatje kan gebruiken, zijn fanatieke sporters die aan intensieve krachttraining of duurtraining doen. Volgens het Voedingscentrum hebben deze sporters behoefte aan extra eiwitten. Die zijn belangrijk voor spiergroei en het herstel van de spieren na een intensieve fysieke inspanning. Die extra eiwitten kan je vinden in bijvoorbeeld eiwitshakes en eiwitrepen.

Maar wanneer heb je precies behoefte aan extra vitamines of supplementen? Dat is volgens Katan moeilijk om bij jezelf te herkennen. Bovendien komen tekorten volgens de voedingswetenschapper niet vaak voor bij mensen die gezond en gevarieerd eten. Een overdosering is volgens hem veel gevaarlijker. “Zo kun je neuropathie – oftewel schade aan je zenuwen – krijgen van een overdosis vitamine B6.”

Daarnaast zijn de gevolgen van het slikken van supplementen die je niet echt nodig hebt soms niet te overzien. “Er kan stiekem het meest vreselijke gif inzitten”, verwijst hij naar de terugroepacties van de NVWA.

Volgens Katan is het wellicht het veiligst om je supplementen te kopen bij bekende supermarkten. “Die zijn als de dood voor reputatieschade en ze hebben laboratoria waar ze hun potjes kunnen onderzoeken. Koop vooral nooit iets via het internet, je weet niet wat ze er stiekem instoppen.”

Omdat de regels voor de maximale hoeveelheid vitamines die er in een tabletje mogen zitten niet streng worden gehandhaafd, is het heel belangrijk om te checken hoeveel er van de vitamines en mineralen er in het supplement aanwezig zijn. “Te veel vitamine D kan de calciumstofwisseling in het lichaam verstoren, wat kan leiden tot nierbeschadiging”, waarschuwt Katan.

Daarnaast is een teveel aan vitamine A volgens bijwerkingencentrum Lareb gevaarlijk voor het ongeboren kind van zwangere vrouwen. En een overdosis aan vitamine E kan het risico op prostaatkanker vergroten, blijkt uit Amerikaans onderzoek. Als je last ervaart van bijwerkingen zoals misselijkheid, duizeligheid of hoofdpijn, is het aan te raden een arts te raadplegen en gelijk te stoppen met het gebruik van het supplement.

Maar waar kun je als consument nog meer op letten? Katan vertelt dat je vooral moet oppassen voor producten waar je volgens de fabrikant sneller door kunt afvallen, waar je sterkere spieren van zou krijgen of middelen die de potentie zouden verhogen. Volgens de voedingswetenschapper zitten daar vaak gevaarlijke chemicaliën in.

Koop geen voedingssupplementen van buitenlandse webshops en kijk of de aanbevolen dagdoseringen niet worden overschreden, raadt hij ook aan. “Als op het etiket staat ‘1500 procent van de dagelijkse hoeveelheid’, dan zit er vijftien keer honderd procent van de dagdosis in. Dus vijftien keer zoveel als je nodig hebt”, geeft hij tot besluit mee als waarschuwing.

Bronnen: Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit, College ter Beoordeling van Geneesmiddelen, Voedingscentrum, bijwerkingencentrum Lareb.

Wil je nog meer weten over voedingssupplementen en de rol van influencers? Bekijk dan deze aflevering van Gezond of gelul op NPO Start.