Vieze wc-bril, vaatdoek en smartphone: hoe schadelijk zijn bacteriën?

Ze zitten op je handen, het aanrecht, de wc-bril en op het schermpje van je smartphone. Maar ook op groenten en vlees komen ze voor… Eigenlijk is geen omgeving te gek of je treft er bacteriën aan. Hoe ga je het beste met deze potentiële ziekmakers om? Heeft bijvoorbeeld vaak je handen wassen zin? En wanneer is het tijd om die vieze vaatdoek in de was te gooien? De feiten en fabels over de gevaren van bacteriën zetten wij op een rij met Thijs Veenstra van het RIVM.

Bacteriën zijn hele kleine 'beestjes', die niet zichtbaar zijn voor het blote oog. Ze zitten overal. Op en in ons lichaam leven er vele miljoenen. Maar ook op etenswaren komen ze voor. Eet je per ongeluk vlees dat besmet is met de salmonella- of de E. colibacterie? Dan kun je flink last krijgen van buikkrampen, diarree en misselijkheid.

Thijs Veenstra werkt in het dagelijks leven als beleidsadviseur bij het Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid van het RIVM. Zodoende weet hij veel over de bestrijding van infectieziekten. En, misschien nog wel belangrijker, het voorkomen daarvan. Wat zijn precies de feiten en fabels over bacteriën? Aan de hand van een elftal stellingen proberen we daarachter te komen.

“Ja, dat kan”, beaamt Veenstra de eerste stelling. “Elke 20 minuten heb je een deling van bacteriën. Na 24 uur kan een vaatdoekje zeker meer dan een miljard bacteriën bevatten. De omgeving is hierbij belangrijk. Is het een vochtig doekje met vuil? Dan heb je de ideale omgeving voor bacteriën om zich te ontwikkelen. De vraag is dan altijd: hoe erg is zoiets nou? Gaat het om ziekmakende bacteriën of niet? Want dat zijn ze niet allemaal.” 

Enterobacteriën behoren tot de familie van ziekmakende bacteriën, legt Veenstra uit. Een bekende is de E. colibacterie, ook wel poepbacterie genoemd. “Die vind je vaak op je handen. Je treft ze ook wel aan op bijvoorbeeld kip en andere dierlijke producten. Maar ook op groente komt E. coli voor. Die komt daar bijvoorbeeld via mest van dieren op terecht.“

Over enterobacteriën moet je je dus wel zorgen maken, benadrukt de specialist van het RIVM. “De poepbacterie is vaak verantwoordelijk voor voedselinfecties. Maar er zijn ook bacteriën die bijvoorbeeld alleen maar een vieze lucht veroorzaken. Die zijn weer niet ziekmakend.”

Verstandig omgaan met je vaatdoek in de keuken is dus van belang omwille van de hygiëne en je gezondheid. “Uiteraard geldt better safe than sorry, oftewel voorkomen is beter dan genezen. Een vieze vaatdoek moet je niet de gelegenheid geven om uit te groeien tot een bacteriehaard. Die moet je snel uitwassen. Helemaal als je ‘m hebt gebruikt om etensresten, vlees en dergelijke, op te vegen of om het aanrechtblad schoon te maken. Daarna gooi je ‘m in de was.” De volgende dag even uitspoelen en het doekje weer opnieuw gebruiken? “Dat is niet zo’n goed idee.”

“Ja, op 60 graden wassen zorgt voor een grote reductie van een heleboel ziekteverwekkers”, beaamt Veenstra. “Maar met wassen op 40 graden lukt dat ook al wel. Dan moet je wel een volledig wasprogramma gebruiken. Dan spoel je het meeste vuil en bacteriën weg. En daarna goed drogen.” 

“Ik stel me voor dat die dan in brand vliegt op een gegeven moment”, zegt Veenstra grappend. Om er serieus aan toe te voegen: “De hitte die de magnetron opwekt, doodt bacteriën wel technisch gezien. Maar daarmee is een vies doekje nog niet schoon. Het vuil zit er nog in en vormt onmiddellijk een voedingsbodem voor nieuwe bacteriën. Gebruik je ‘m dan weer, dan is het heel bevattelijk voor de uitgroei van nieuwe bacteriën.”

“Dus wat is nou het nut van een vuil doekje in de magnetron stoppen? Het lijkt mij helemaal geen middel om hygiënischer te gaan werken in de keuken. Wil je een schoon en bacterievrij doekje? Stop ‘m gewoon in de was.” 

Kun je van een vies vaatdoekje dat je in de keuken gebruikt ziek worden? “Dat kan”, bevestigt Veenstra. “Als iemand een voedselinfectie oploopt, is vaak niet meteen te achterhalen waar dat door kwam. Maar het kan komen door bacteriën die zich hebben opgehoopt in een vaatdoekje.”

“Via een besmet doekje kun je ziekmakende bacteriën op je handen overdragen. Of op vlakken waar je eten op legt. Meestal word je niet ziek, maar soms wel.”

“Je aanrechtblad is een verzamelplaats voor bacteriën”, waarschuwt de RIVM-specialist. Veenstra deelt een opvallend feit dat uit onderzoek is gebleken. “Het komt voor dat bacteriën het aanrechtblad bereiken via de onderkant van de boodschappentas, als je die na het boodschappen doen op het aanrecht zet. Veeg je dan het aanrecht schoon met je vaatdoek, dan is er weer een nieuwe bacterie aan het doekje toegevoegd die weer verder kan uitgroeien.” 

“In principe heb je met een wegwerpdoekje minder kans op bacterie uitgroei”, onderschrijft Veenstra deze stelling. “Maar ik wil niet het advies geven om ze te gaan gebruiken. Deze doekjes zorgen voor onnodige milieubelasting. Als je een vaatdoek maar vaak genoeg wast, heb je je verantwoordelijkheid wel genomen vanuit het oogpunt van hygiëne.”

“Het zal niemand verbazen dat je ook op een smartphone bacteriën aantreft. Alles wat je op je handen aantreft, vind je ook op je telefoon.” Is die aanwezigheid dan ook iets om je zorgen over te maken? Nee, stelt Veenstra. “Vaak zijn dit een ander slag bacteriën dan je in een voedselomgeving aantreft. Je wordt er niet zo snel ziek van. We weten dat smartphones vaak veel bacteriën bevatten, maar we kennen ze niet als een belangrijke bron van infecties.”

Deze stelling wordt met een volmondig “ja” onderschreven door Veenstra. Het RIVM publiceerde vorig jaar hier een artikel over waar de beleidsadviseur naar verwijst: Meer mensen ziek door voedsel uit eigen keuken.

Wat is volgens hem een belangrijke besmettingshaard in de keuken? “Mensen gebruiken dezelfde snijplank voor verschillende voedingsproducten. Dat is niet verstandig. Zeker als het om risicoproducten gaat zoals vlees en vis. We kennen allemaal het gevaar van rauwe kip. Als je daarna ander voedsel op de plank snijdt, dat je niet door en door gaat verhitten, doe je het niet goed. Kruisbesmetting wordt dat genoemd. Campylobacter en salmonella zijn bacteriën die met name voor gevaar zorgen in de keuken.”

Poepen en plassen doe je op het toilet. Maakt dat de bril van de wc tot misschien wel de vieste plek in huis? Nee, vindt de expert op het gebied van volksgezondheid. “Bacteriën in huis vind je sneller op natte oppervlakken. Ze groeien daarom niet heel hard op een deurklink en ook niet op een wc-bril. Je vindt meer bacteriën op je handen dan op de bril van je toilet.” Die uitspraak vormt een mooi opstapje naar de volgende stelling in de rij.

Als kind leer je al dat je handjes moet wassen voordat je aan tafel gaat. Regelmatig je handen reinigen is dus zinvol? “Ja, dat is zeker zo”, oordeelt de RIVM-expert. “Je komt overal aan en zo verzamel je vrij veel viezigheid met je handen. Dus voor het eten klaarmaken en voor je aan tafel gaat, is het aan te raden om je handen te wassen.”

Tot de bronnen van infecties in huis behoren nadrukkelijk de huisdieren, geeft Veenstra aan. Dus als je de hond of kat hebt geknuffeld moet je even je handen was? “Ja, eigenlijk is dat wel het advies. Helemaal als die aan je hand heeft gelikt. Of als je het dier uit je hand hebt laten eten. En als je de kattenbak met uitwerpselen hebt verschoond, is het zeker raadzaam om daarna je handen te wassen.” 

Kun je té vaak je handen wassen of je keuken reinigen? “Ja, te schoon kan”, beaamt Veenstra. “Je kunt onmogelijk alle schadelijke bacteriën uit je omgeving verwijderen. Ook niet van je handen door ze vaak te wassen.”

Te vaak je handen wassen kan zelfs tot kloven of andere beschadigingen van je huid geven, geeft hij aan. “Daarmee word je soms juist vatbaarder voor een infectie.”  

“In aanraking komen met ziekteverwekkende bacteriën is nu eenmaal onderdeel van ons leven. Je immuunsysteem richt zich daar ook op in. Dit geldt met name voor opgroeiende kinderen.”

Er is volgens Veenstra discussie over de vraag of kinderen van nu te weinig in aanraking komen met viezigheid en daardoor een verzwakt immuunsysteem zouden hebben. “Daar zijn de nodigde studies over. Wat nou het kantelpunt is, weet ik niet precies. Maar kinderen van nu kruipen ook nog over de grond en stoppen van alles in  hun mond. Ik heb niet de indruk dat ze niet met bacteriën in aanraking komen.”

“Ik vind de vijfsecondenregel onzin. Maar er zijn toch wel wetenschappelijke publicaties die zeggen dat hoe langer je een oppervlak in aanraking brengt met een ander oppervlak, hoe groter de kans dat er bacteriën overgaan.”

“Maar over welk oppervlak heb je het? Een plakkerig oppervlak neemt natuurlijk veel sneller vuil aan. Valt een boterham met pindakaas met de besmeerde kant op de grond… ga jij dan nog tot vijf tellen? Ik denk het niet.”

“In algemene zin eet je geen dingen die op de grond zijn gevallen, tenzij je ze nog makkelijk kunt schoonmaken. Dan spoel je het even af onder de kraan. Wat je af kunt spoelen, kun je nog opeten, vind ik een zinniger regel dan de vijfsecondenregel.”