Machtsmisbruik door koppelverkoop: hoe zit dat precies?

Dagelijks kopen consumenten vele duizenden goederen en diensten online of in een fysieke winkel. Je wordt als consument goed beschermd dankzij regelgeving. Zo mag de beschrijving van een product niet misleidend zijn en mag je een online gekocht product binnen veertien dagen retourneren zonder opgaaf van reden. De Mededingingswet beschermt jou tegen koppelverkoop. We leggen uit wat dit is en waar je op moet letten.

Koppelverkoop is de verkoop van een dienst of product dat gekoppeld is aan een ander product, waarbij de consument beide producten moet kopen. Koppelverkoop is niet helemaal verboden, maar wel voor ondernemingen met een economische machtspositie. De Europese Commissie toetst aan de hand van verschillende factoren of er sprake is van zo’n economische machtspositie.

Als een grote computerfabrikant met een economische machtspositie software verkoopt dat alleen op een specifiek besturingssysteem draait, en daarmee de koper verplicht stelt het besturingssysteem te moeten gebruiken, dan is dit verboden. Het bedrijf zet namelijk andere bedrijven die ook besturingssystemen hebben buitenspel en probeert daarmee zijn economische machtspositie te vergroten. Andere voorbeelden van misbruik van economische machtspositie zijn exclusieve afname, leveringsweigering, onredelijke hoge prijzen en roofprijzen.

Een bekend voorbeeld is Microsoft die haar eigen Media Player op Windows zette. De Europese Commissie vond dat Microsoft misbruik maakte van de machtspositie op de markt voor pc-besturingssystemen. Windows zonder Media Player was immers niet verkrijgbaar en Microsoft wist dat veel computergebruikers de Media Player niet zouden vervangen door die van een concurrent.

Ook Google is flink teruggefloten door de Europese Commissie. Het techbedrijf zou fabrikanten verplichten de zoekapp Google Search en de browserapp Google Chrome voor te installeren als voorwaarde om een licentie te verlenen voor Google’s Play Store. Ook betaalde Google grote fabrikanten en mobiele netwerkoperatoren op voorwaarde dat zij uitsluitend de zoekapp Google Search op de toestellen voorinstalleerden.

Het bedrijf moest maar liefst 4.34 miljard euro boete betalen wegens het schenden van de mededingingsregels van de EU. Die regels vallen onder het zogeheten antitrust-beleid, dat bestaat uit een verbod op kartelvorming door bedrijven, verbod op misbruik van de machtspositie en het toezicht op fusies.

Naast koppelverkoop bestaat er ook zoiets als zuivere en gemengde bundeling. Dit wordt vaak in één adem genoemd met koppelverkoop, maar het is net iets anders. Bij een zuivere bundeling wordt de consument verplicht om twee producten te kopen die essentieel zijn voor het gebruik van één van de producten. Bijvoorbeeld een Macbook die niet kan starten zonder MacOS software.

Bij een gemengde bundeling (ook bekend als ‘multi-productkortingen’) kunnen beide producten apart afgenomen worden, maar kosten de producten afzonderlijk van elkaar meer dan het gebundelde product. Denk bijvoorbeeld aan kortingen als je bij een telefoonprovider zowel vaste als mobiele telefonie afneemt.

In de Mededingingswet staan regels over misbruik van economische machtsposities van bedrijven, waar koppelverkoop, zuivere bundeling en gemengde bundeling bij horen.

Soms is koppelverkoop toegestaan. Koppelverkoop wordt namelijk getoetst aan vijf voorwaarden uit de Mededingingswet: machtspositie, afzonderlijk en onderscheidend product, dwang, verstoring mededinging en of de objectieve rechtvaardiging ontbreekt. Als er niet voldaan wordt aan één van de vijf voorwaarden, dan wordt de wet niet overtreden en is koppelverkoop toegestaan.

Een voorbeeld: om de veiligheid van het koppelende product te kunnen garanderen, mag een fabrikant schiethamers verkopen met patroonstrips die alleen voor die schiethamers gemaakt zijn. Maar dan moet de veiligheid wel écht in het gedrang zijn. De veiligheid kan misschien ook gewaarborgd blijven door het meeleveren van een goede veiligheidsinstructie. Het is aan de Autoriteit Consument & Markt (ACM) om naar zulke zaken te kijken en te oordelen.

Er is strengere wetgeving als het gaat om koppelverkoop bij consumentenkrediet. Zo is het verboden om de verkoop van een lening te koppelen aan de verplichte verkoop van een ander product, zoals een verzekering. Wel mag een tweede product aangeboden worden, maar de consument moet altijd de keuze hebben om het product ergens anders aan te schaffen.

Als jij koppelverkoop tegenkomt en denkt dat een bedrijf misbruik maakt van haar economische machtspositie, dan kun je dat hier melden bij de Autoriteit Consument en Markt. De autoriteit kan dan onderzoeken of het bedrijf een economische machtspositie heeft en of daar inderdaad misbruik van wordt gemaakt.

Bron: Europese Commissie, Autoriteit Consument en Markt, Overheid.nl, Mededinging.nl