Honderden miljoenen euro’s aan medicijnverspilling in Nederland

In Nederland worden per jaar honderden miljoenen euro’s aan medicijnen weggegooid. Medicatie die wordt teruggebracht naar de apotheek moet worden vernietigd, terwijl er ondertussen een groot tekort is. Waarom mogen deze medicijnen niet hergebruikt worden?

Anneke gebruikte een jaar lang het medicijn Ventavis verneveloplossing voor haar longziekte PAH. Omdat deze medicatie niet werkte is ze 2 maanden geleden overgegaan op andere medicatie die via een injectie wordt toegediend.

Van het oude medicijn heeft ze nog een voorraad ampullen thuis staan. Deze hoeven niet in de koelkast bewaard te worden, zijn hermetisch afgesloten, geseald, verpakt en tot juni 2025 houdbaar. 1 ampul kost 15 euro. De 892 overgebleven ampullen mogen niet terug naar de leverancier of apotheek. Deze medicijnen met een marktwaarde van 13.500 euro moeten nu vernietigd worden.

Je bent ziek en krijgt van je huisarts een geneesmiddel voorgeschreven. Je haalt die op bij de apotheek en de zorgverzekeraar betaalt. Om de veiligheid te waarborgen heeft ieder geneesmiddel dat uit de fabriek komt een zegel op de buitenverpakking, het zogenoemd anti-sabotagekenmerk. Zo kan je zien of de verpakking niet eerder geopend is. Elk medicijn heeft ook een unieke ‘track en trace code’, waar je ook de vervaldatum op kan aflezen. Zo weet je zeker dat je goede en geen vervalste medicijnen krijgt. Het medicijn wordt met deze code gescand voor eenmalig gebruik.

Een medicijn hergebruiken kan niet omdat het dus al verwerkt en betaald is. De strenge EU-wetgeving schrijft voor dat het ook niet mag. Daarnaast is het onduidelijk hoe het medicijn bewaard is. Terugbrengen kan wel, maar dan wordt het vernietigd.

In Nederland gaan naar schatting voor honderden miljoenen euro’s aan medicijnen de verbrandingsoven in. Als een medicijn toch hergebruikt wordt dan kan er door de inspectie gezondheidszorg en jeugd, de IGJ, een boete tot 150.000 euro en mogelijk een gevangenisstraf worden opgelegd.

Dit geldt overigens niet voor medische hulpmiddelen (verband- en verzorgingsartikelen) en absorberend incontinentiemateriaal. Die kunnen in ongeopende verpakking ingeleverd worden bij de Stichting CareCycle en mogen onder strenge voorwaarden heruitgegeven worden.

Nicole Hunfeld is vice-voorzitter van de KNMP die de belangen behartigt van 5500 apothekers; “Bij geneesmiddelen is het heel belangrijk dat de kwaliteit altijd goed is. Daar kunnen we geen risico mee nemen. Dus je kan niet zomaar even vanuit de apotheek een doosje tabletten aan iemand anders meegeven. Ook de wet staat het niet toe, veiligheid is hierin de belangrijkste regel”.

De KNMP heeft andere oplossingen om verspilling tegen te gaan. Zij staat voor duurzame zorg: "Als je naar verspilling kijkt, dan is het beste om dat zoveel mogelijk te voorkomen. Dus dat betekent bij de arts zo min mogelijk of zo kort mogelijk voorschrijven. Voor de apotheek houdt het in dat je zo min mogelijk tabletten meegeeft. En stem goed met de patiënt af hoe lang deze de medicijnen nodig heeft”.

Hoe kan de geneesmiddelenindustrie ervoor zorgen dat medicijnen wel hergebruikt mogen worden en hoe kan medicijnverspilling tegen worden gegaan. Medicijnen horen niet in de prullenbak, maar bij de patiënt zegt Annelies de Lange, programmamanager Duurzaamheid bij de Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen. De VIG is voor hergebruik van geneesmiddelen, mits het op een veilige manier gebeurt.

“We zien dat er nog diverse obstakels zijn voor hergebruik; zo staat Europese wetgeving in de weg. Als we samen meer duidelijkheid hebben hoe we medicijnen goed en veilig kunnen hergebruiken, kan deze wetgeving aangepast worden”.

Apothekersassistente Anja Vissers won in 2011 een prijs voor het beste Zorgidee. Het leek heel simpel; Zorg voor verzegeling als medicatie de apotheek verlaat en voeg een meetapparaatje toe om de bewaarcondities bij te houden. Dertien jaar later is dit zorgidee omgezet in een groot onderzoekstraject van het Radboudumc, waarbij dure oncologische geneesmiddelen die patiënten thuis overhouden opnieuw worden uitgegeven. “De medicijnen worden op een slimme manier verpakt: er wordt een temperatuurchip toegevoegd en de verpakking wordt verzegeld”.

Charlotte Bekker is wetenschappelijk onderzoeker duurzame farmacie bij de afdeling Apotheek van het Radboudumc en leidt het onderzoek; “We hebben afgelopen jaren hele mooie stappen voorwaarts gezet. Ik ben heel erg hoopvol dat het gewoon standaardzorg gaat worden. Er is wel een lange adem voor nodig. We moeten vooral heel zorgvuldig zijn, om te laten zien dat het veilig is en dat het kan!”. Inmiddels is het onderzoekstraject uitgebreid naar 14 ziekenhuizen.

De VIG is blij met het onderzoek dat nu in het Radboudumc en andere academische ziekenhuizen loopt. “Hier werken ook geneesmiddelbedrijven aan mee. Maar we doen nog meer. We werken aan verpakkingen die passen bij de duur van een behandeling, zodat er niet of te veel of te weinig medicatie meegegeven wordt. Ook ontwikkelen we slimme oplossingen om te weten of medicijnen goed bewaard zijn, bijvoorbeeld door het meten van de temperatuur op verpakkingen met een sticker, of door het gebruiken van een bewaarbox die patiënten mee naar huis kunnen nemen”.

Nu de oplossing nog toekomstmuziek lijkt, zijn er momenteel nog meerdere besloten Facebookgroepen waar medicijnen doorgegeven worden en zelfs verhandeld worden. Ook zijn er artsen en zorgmedewerkers die medicijnen het liefst doorgeven aan mensen die het nodig hebben.

Een zorgmedewerker, die anoniem wil blijven, vertelde dat ze medicatie die terugkomt op de werkplek zorgvuldig analyseert. Als de veiligheid gegarandeerd is, stuurt ze de medicijnen door naar de medische staf van diverse NGO’s.

Ruud Coolen van Brakel, directeur van het Instituut voor verantwoord medicijngebruik herkent dit: “Wij werden laatst weer geattendeerd op een Facebookgroep waarin mensen overgebleven IVF-medicatie onderling aan het verhandelen waren. Dus je ziet op allerlei vlakken dat mensen het maatschappelijk onacceptabel vinden dat middelen niet hergebruikt kunnen worden en dat die gewoon weggegooid moeten worden. Het is doodzonde. Het is geldverspilling en het is maatschappelijk onverantwoord omdat we op allerlei gronden tekorten te hebben. De enige die hier profijt van heeft is de farmaceutische industrie.”

Ook zegt hij: “Het ministerie zou de inspectie niet kunnen laten optreden de komende twee of drie jaar, want we hebben een maatschappelijk probleem. Wel ben ik dan benieuwd wie er tegen ons gaat optreden. Dat zullen waarschijnlijk de farmaceutische bedrijven zijn”.

Op dit moment wordt er door diverse partijen in het kader van de ‘greendeal’ onderzoek gedaan naar hoeveel medicijnen er vernietigd worden en wat de waarde daarvan is.

Bekijk hieronder het fragment uit de uitzending: