Bord voor hun kop

“We hebben te lang kikkers geslikt”, verklaart een van mijn buurjongens. “We laten ze niet meer in onze maag splitsen.” Met rode konen zit hij achter zijn computer. Kijkend naar een nieuwe protest-rap over het openbaar vervoer van Rio de Janeiro die een van zijn vrienden heeft gepost.

Internet en de straat Ok, de eerste golf demonstraties heeft de prijsverhoging van de buskaartjes met 7 eurocent kunnen terugdraaien. “Maar dat was alleen áánleiding”, zegt hij, driftig op de reload-knop tikkend. Net als miljoenen andere Brazilianen kreeg ook hij de afgelopen tijd toegang tot internet.De elektronische snelweg heeft hier nog de begaanbaarheid van een zandpad. Toch hoort mijn buurjongen tot die vele miljoenen die een bestemming hebben gevonden in een combinatie van ageren en demonstreren; internet en de straat in een glijdend geheel van verontwaardiging en protest.

Ramp openbaar vervoer En het gaat om vele kikkers. Om de grote builenkikker van het openbaar vervoer dat de Brazilianen elke dag te verwerken hebben. Een soort martelsysteem dat bestaat uit bussen en treinen waar mensen eerst letterlijk ingestampt worden. Om dan urenlang staand te worden rond geklotst in rijdende ovens, door gevaarlijke klungels die zich stuk voor stuk Formule 1-piloten wanen. Alleen al in Rio vindt minstens twee keer per week een dodelijk busongeluk plaats.

Sterven in de rij voor de dokter En zo kom je dan automatisch op één van de giftigste kikkers in dit land: de openbare gezondheidszorg. Mijn buurjongens deelden op Facebook dit schokkende filmpje voor de meer dan 190 duizendste keer: Mensen die sterven in de rij voor de dokter. Baby’s in dozen, gewonden op de vieze vloer. En dan circuleert ook dit fimpje van een arts die flipt , omdat ze die nacht op de eerste hulp in haar eentje meer dan 300 patiënten zou moeten behandelen.

Net zoals de demonstranten op straat ieder zijn eigen protest-bordje schrijft, zo creëert ook op internet ieder zijn eigen handschrift van verzet.

Grootste woede corruptie En toch. Niets blijkt zoveel woede te wekken als de kikker van de corruptie. “Kijk zoon, daar gaan de opleiding, je gezondheidszorg, je huisvesting en de toekomst”, wijst een vader in vodden op een dikke politicus die er vandoor gaat met zijn belastinggeld. Het is een van de meest gedownloade karikaturen deze dagen.

Nieuwe middenklasse Vijf miljoen Brazilianen zijn de afgelopen jaren uit de armoede gekropen, en toegetreden tot de nieuwe middenklasse. Stel je daar geen zonnig rijtjeshuis bij voor. Geen geld voor uitgaan, vakantie of auto. Het is minimaal 45 uur ploeteren per week. Uren in het openbaar vervoer naar je werk, en de wasmachine op afbetaling. Maar wel belasting betalen. De hoogste belastingen van het continent. Juist voor de middenklasse.

Vandaar de woede. Voor het eerst in vijfhonderd jaar politieke corruptie is er een opstand tegen de graaicultuur.

Vliegende politici En wat doet de voorzitter van de Kamer? Op het hoogtepunt van de protesten vliegt hij – op kosten van die belastingbetaler – in een jet van de luchtmacht naar een voetbalwedstrijd in Rio. Samen met zijn nieuwste vriendin, plus een zevental familieleden. De voorzitter van de Senaat heeft intussen een ander verzetje. Hij eist een leger-jet op om zich met zijn gezin naar de bruiloft van de dochter van een partijgenoot te laten vliegen.

Intussen blijkt de gouverneur van Rio de Janeiro zichzelf van zeven ‘eigen’ helikopters te hebben voorzien. Terwijl zijn onderdanen opgestapeld in het openbaar vervoer staan, legt gouverneur Cabral de zeven kilometer naar en van zijn werk dagelijks af in een met belastinggeld aangeschafte Augusta helikopter van 15 miljoen Real (6 miljoen Euro). Een soort luchtlimousine, die zijn vrouw gebruikt om te shoppen, en in het weekend met de kinderen, de kindermeisjes en de schoothond af te reizen naar hun villa aan zee.

Weet-je-wel-wie-ik-ben Zoals altijd is het verweer het interessantst. “Ik gebruik dat vliegtuig in mijn recht, zoals altijd, omdat ik machthebber ben”, blaast de Senaatvoorzitter. “Het is mijn recht me voort te bewegen in een representatief voertuig.” En dan de gouverneur van Rio: “Een zo belangrijke functie vereist dat de betreffende bekleder ervan zich voortbeweegt in passend vervoer”. Steeds komt het weer neer op hetzelfde: de arrogantie van de macht.

Wat doet het ertoe dat bijvoorbeeld die senaatsvoorzitter Renan Calheiros vijf verschillende gerechtelijke onderzoeken tegen zich heeft lopen, van corruptie tot belastingontduiking? Dat hij op staatskosten zijn buitenechtelijke kind onderhoudt. Dat een petitie getekend door 1,3 miljoen Brazilianen al jaren vraagt om zijn aftreden. Maar dat de hele politiek hem de hand boven het hoofd houdt.

Dit is de cultuur van de straffeloosheid. Een land van machthebbers en onderdanen. Het is die ene uitroep die al eeuwenlang een heel volk in bedwang houdt: ‘Weet je wel wie ik ben!’

Culturele revolutie Al bereikt de hele beweging geen enkele hervorming. Het is in elk geval een culturele revolutie. Een opstand tegen de erin gehamerde hiërarchie. Tegen de angst voor de macht, en de potentaten van de politiek die de staat nooit anders gezien hebben dan als privé-bezit dat hen toekomt. Een Braziliaanse Mei-’68 opstand. Maar dan met internet.

Lees ook: De opstand van de vele bordjes, 20 juni 2013