Wat hebben we geleerd van Levenslucht - een week op de IC tijdens corona?

De straten zijn leeg, maar de ziekenhuizen zijn vol. De IC’s stromen over met Covid-19-patiënten. Filmmaker Jessica Villerius mocht met een camera een kijkje nemen achter de gesloten deuren van de Intensive Care.

Het is een spannende tijd op de intensive-care-afdelingen van ziekenhuizen. Het geeft direct de problematiek van de coronacrisis weer: apparatuur, beschermingsmiddelen, medicatie en IC-bedden raken op. Er wordt keihard gewerkt om dat punt niet te bereiken. ‘Dat is een horrorscenario waar iedereen van wakker ligt. We doen echt alles wat we kunnen om dat te voorkomen.’

Ziekteverloop
Internist-intensivist Oscar Groot (Meander Medisch Centrum Amersfoort): ‘Ik vind dat mensen moeten weten dat de situatie heel erg ernstig is. De situatie die we nu doormaken is heel abstract voor mensen: het is lekker weer buiten, de bloemetjes komen uit, en je ziet ook helemaal niks. Het is een hele stille ramp. Daarom vind ik het belangrijk dat mensen dat zien. Want het gaat veel slachtoffers eisen.’ Longarts Michiel Spanbroek (Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis Nijmegen) drukt mensen op het hart zich te houden aan de regels van het RIVM. ‘Houd je sociale afstand, blijf gewoon thuis. We doen allemaal ons best hè, iedereen werkt hartstikke hard. Maar we hebben echt de bevolking nodig. Iedereen moet echt de schouders eronder zetten, dit is niet iets wat we alleen kunnen’, zegt hij duidelijk geëmotioneerd. Intensivist Oscar Hoiting (Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis Nijmegen) benadrukt dat er gelukkig ook mensen zijn die de gevaren van het virus goed inzien. Maar een groot deel ziet de echte problemen niet. ‘Dat is waarom wij nu naar voren treden en waarom wij graag ons verhaal doen. Want er is nog steeds een groep mensen die denkt: waarom doe ik dit nou eigenlijk? En het is zo dat meer dan tachtig procent van de mensen een beetje verkouden en wat grieperig is en dan is het over. Maar wat je je niet realiseert is dat die andere mensen hulp gaan zoeken in het ziekenhuis, en dat de ziekenhuizen daardoor helemaal overstromen met die mensen. Ongeveer twintig procent van de mensen die in het ziekenhuis terechtkomen moet naar de IC toe.’

Het ziekteverloop maakt het ingewikkeld de gevolgen te overzien. ‘De mensen die twee weken geleden besmet raakten, die komen nu pas hier op de IC terecht. We zien nu nog steeds een toename in het aantal besmettingen. Op het moment dat dat afneemt dan weten wij: we hebben nog drie weken een toename in het aantal patiënten en daarna kunnen we afbouwen.’

Omdat er nog maar weinig bekend is, zelfs onder medisch personeel, is het moeilijk de schade van het virus in te schatten. ‘We weten nog steeds niet zo goed wat de prognose is voor deze aandoening. Voor zover ik weet is er in China een artikel over geschreven. Daar was de sterfte vijftig procent van de IC-patiënten. Maar we moeten het hier nog gaan ervaren.’ Het voordeel is wel dat wij, in Nederland, de virusgolf hebben kunnen zien aankomen. We konden ons voorbereiden. ‘Het enige dat we weten is wat we in de literatuur zien en dat is dat het een hele dodelijke ziekte is als je op de IC aan de beademing komt’, zegt intensivist Oscar Hoiting. 'Uit Italië zien we cijfers van negentig procent, uit andere landen van vijftig procent. Maar je kunt er dus van uitgaan dat meer dan de helft van de mensen hier komt te overlijden. En misschien zelfs een stuk meer dan de helft.’

Uit de verhalen van de artsen spreekt de ernst van de ziekte. Zo ook uit de sterftecijfers op de verpleegafdeling van longarts Michiel Spanbroek. ‘Normaliter overlijden er op de longafdeling drie patiënten per week. De longafdeling is over het algemeen een afdeling waar veel zieke mensen liggen. Maar we hebben nu dagen dat er gewoon acht mensen doodgaan.’ En dat is heel zwaar, ook voor het personeel. De aftakeling kan erg snel gaan. In een dag kan het ziektebeeld van een patiënt volledig veranderen. ‘Het gaat in een keer heel snel. En dat is ook waarom het zo lastig is voor de verpleging en de dokters: je voelt je zo machteloos. Er is zo weinig wat je kan doen.’ Ook verpleegkundige Suzan herkent dat gevoel. ‘Het is hard werken en emotioneel zwaar. Je ziet patiënten slecht gaan, waar je op dat moment niets meer voor kunt betekenen.’

Oude-mensen-ziekte?
Eerder werd gedacht dat het virus alleen oudere en zwakkere mensen treft. Maar ook jonge, gezonde mensen kunnen geveld worden door dit virus. ‘De kans is niet zo heel erg groot’, benadrukt internist-intensivist Oscar Groot. 'Jonge mensen lijken vaak niet zo heel erg ziek te worden van dit virus. Maar het kan wel.’ 'Wel valt op dat bij oudere patiënten (tachtig plus) de zuurstofbehoefte sterk toeneemt', aldus longarts Michiel Spanbroek. ‘Er zitten mensen van veertig tussen en mensen van vijfentachtig’, zegt intensivist Wouter Dijkman (Máxima Medisch Centrum Eindhoven/Veldhoven) over de patiënten op de IC. 'Maar de meesten zitten rond de zeventig en daarboven.’ Op de verpleegafdeling is dat wel anders. Daar liggen mensen van alle leeftijden. ‘Je ziet hier van alles.’

Ook hoeft een kritieke Covid-19-patiënt niet per se een voorgeschiedenis met andere klachten te hebben. Groot: ‘We merken dat wij weinig voorgeschiedenis hebben qua andere ziektes die patiënten hebben meegemaakt. Het zijn ook actieve mensen. Dat moet ook wel, want actieve mensen gaan naar buiten, komen in contact met andere mensen en raken besmet.’

Beddencapaciteit
In de ziekenhuizen werken alle afdelingen samen om de zorg voor de corona-patiënten te dragen. Intensivist Oscar Hoiting: ‘Wij als IC-afdeling zijn natuurlijk niet de enige, gelukkig, die deze zorg leveren. We hebben nu tussen de zeventig en tachtig mensen die Covid-19 hebben in huis. En daarvan liggen de meesten op de gewone afdelingen. De meeste patiënten zijn ziek en komen binnen op de verpleegafdeling. Vaak zien we dan pas een paar dagen later dat de hoeveelheid zuurstof die ze nodig hebben toeneemt en dat ze benauwder worden. Pas dan komen ze naar de IC.’ Maar als ze dan eenmaal op de IC liggen, is het herstel traag. Internist-intensivist Oscar Groot: ‘Normaal liggen mensen gemiddeld een dag of twee à drie op de intensive care. Maar deze mensen liggen allemaal gemiddeld twee tot drie weken hier.’ Dit zorgt ervoor dat het aantal IC-bedden snel opgeschaald moet worden. Het Meander-ziekenhuis waar Groot werkt heeft normaal gesproken twaalf bedden met beademing en twee zonder beademing. In de afgelopen weken hebben zij opgeschaald naar achtentwintig beademde bedden en vier niet beademde bedden. Een ruime verdubbeling dus. ‘Het wordt spannend of we daar genoeg aan hebben. Dat is afhankelijk van wat de mensen buiten doen. Ik denk dat we de komende anderhalve week genoeg hebben en daarna wordt het spannend. Dat is heel erg afhankelijk van die curve waar iedereen het over heeft: gaat die afvlakken? Dan redden we het. Blijft die zo? Dan wordt het moeilijk’, aldus Groot.

Er wordt van alles gedaan om ruimte te creëren. Groot: ‘We hebben vier operatiekamers, en alle operaties zijn afgeschaald zodat we ruimte hebben in die operatiekamers. Daar gaan we nu acht patiënten extra beademen.’  

Medicijnen en hulpmiddelen raken op
Niet alleen bedden en mensen zijn er tekort. Ook alle hulpmiddelen raken op. Van medicatie tot beademingsapparatuur. En dan hebben we het nog niet eens over de beschermende kleding voor het personeel. Op de IC bijvoorbeeld worden patiënten kunstmatig in slaap gehouden met medicatie die ook tijdens operaties gebruikt wordt. Hoiting: ‘Dus het is net alsof mensen een hele lange operatie hebben. Ze zijn gewoon onder narcose.’ Daarvoor zijn dus veel medicijnen nodig en die raken op. Hetzelfde geldt voor een heleboel andere materialen. ‘Beademingsslangen raken op. Kapjes, schorten. Het is allemaal niet meer in overvloed aanwezig. Dat is zorgelijk.’ In de media gaat het voornamelijk over de beademingsapparatuur, maar zo simpel is het niet volgens intensivist Wouter Dijkman. ‘Je moet het hele setje hebben. Het is niet een blaasbalg waar je even in blaast, waarmee je dan iemand in leven houdt. Je moet iets neerzetten dat vierentwintig uur per dag, zeven dagen per week, een kritisch zieke patiënt behandelt en de complicaties op kan vangen; kan beademen maar ook andere infecties kan behandelen.’ Het grootste probleem is daarom wellicht niet het tekort aan apparatuur, maar het tekort aan personeel.

Personeelstekorten
Longarts Michiel Spanbroek: ‘De verpleegkundigen zitten de hele dag tot hun nek in het werk. Er zitten ook een aantal arts-assistenten neurologie die nu bij ons worden ingewerkt, om verder voorbereid te zijn op de grotere golf die nog gaat komen. We zijn ook nog extra zorgpersoneel aan het trainen om er in ieder geval voor te zorgen dat als het nog drukker wordt, we in ieder geval genoeg doktoren en verpleegkundigen hebben. Als we overspoeld worden met patiënten betekent dat dat we niet de zorg kunnen leveren die we willen leveren. En dan zijn we genoodzaakt keuzes te maken die lastig zijn.’ Keuzes over wie wel zorg krijgt, wie wel gered wordt en wie niet. Intensivist Wouter Dijkman hoopt dat punt nooit te bereiken: ‘Dat is een nachtmerriescenario voor iedereen. Dus we hopen daar uit te blijven en we gaan aan alle kanten opschalen. Maar je moet realistisch zijn. Er is een kans dat we daar terechtkomen. Maar hoe groot die kans is, dat weet op dit moment niemand. Ik ook niet.’ Voor het geval dat deze situatie zich toch voordoet is er een draaiboek opgesteld. ‘Daar staat in hoe je die ethische beslissingen kan nemen. (…) Het idee erachter is dat de beperkte capaciteit die je inzet tot de meeste ziektewinst moet leiden. Het beste resultaat voor die patiënt. (…) Maar we doen echt alles om dat te voorkomen.’

Nu al zitten de ziekenhuizen krap in hun personeel. En dat werkt door in de zorg. De IC van intensivist Oscar Hoiting heeft een speciaal ‘draait-team’ ingesteld. De meeste patiënten liggen namelijk op de buik omdat de beaming dan beter gaat. Maar af en toe moeten deze mensen gedraaid worden, om verzorgd te worden en om te controleren of er geen drukplekken zijn. ‘We zijn aan het uitvogelen wat we kunnen bieden, maar we proberen mensen iedere twee dagen te draaien.’ Mocht het zover komen dat de ziekenhuizen de grens van hun capaciteit bereiken, dan moet er iets veranderen. ‘We moeten de zorg echt anders gaan inrichten’, aldus Hoiting. 'Want je kan niet dezelfde zorg bieden als normaal. Als we in de situatie terechtkomen dat het hier helemaal vol ligt, dan zijn we alleen nog maar bezig met het acuut noodzakelijke doen om levens te redden.’