Wat?! De WIA (arbeidsongeschiktheidsuitkering) discrimineert mensen met een lager inkomen?

Het recht op een arbeidsongeschiktheidsuitkering blijkt ­– ander dan gedacht – niet zozeer af te hangen van hoe ziek je bent, maar van hoe hoog je inkomen was, ontdekt Zembla eerder dit jaar. Hoe zit dat?

‘Je voelt je afgewezen, aan de kant geschoven en je moet niet zeuren. Je voelt je niet gehoord en gezien’, vertelt zorgmedewerker en longcovidpatiënt Marieke over haar ervaring bij de verzekeringsarts voor de aanvraag van de WIA. Marieke is voor 28,74% arbeidsongeschikt, zo heeft de verzekeringsarts bepaald. En dat levert veel problemen op. Omdat ze daardoor geen uitkering kan krijgen.

Onbegrijpelijk, vindt FNV-bestuurder Kitty Jong: ‘We hebben staan applaudisseren voor deze zorgmedewerkers tijdens de coronacrisis, we konden ze niet missen, we hebben veel te veel van ze gevraagd. De staat en de werkgevers hebben ze niet beschermd, en nu zijn ze ziek en nu komen ze in de bijstand.’

Wanneer je langer dan twee jaar ziek bent, kom je in aanmerking voor een arbeidsongeschiktheidsuitkering – de WIA (wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen). Voor iemand de WIA kan aanvragen (vlak voor het ingaan van het tweede jaar), wordt je loon doorbetaald door je werkgever. De WIA kwam in de plaats van de eerdere uitkering – de WAO ­– en moest naast een uitkering ook de re-integratie vergemakkelijken. Het gaat om ‘wat je nog wel kan’, is de bedoeling.

Voor het aanvragen van de WIA moet je op gesprek bij een verzekeringsarts. Deze arts moet een medisch rapport opmaken en een lijst invullen met zogenaamde functionele mogelijkheden; een stuk of honderd. ‘Kan je bukken? Kan je lopen? Kan je staan? Hoelang kan je staan? Hoelang kun je lopen? Heb je met zitten problemen? Dat soort zaken’, legt Jim Faas, jarenlang werkzaam als verzekeringsarts, uit. En ook de vraag: ‘Kan je ongeveer fulltime werkzaam zijn?’ Maar juist dat is vaak heel lastig in te schatten, hoeveel uren iemand kan werken. Met name als het gaat om ziektes die niet aan de buitenkant waar te nemen zijn. ‘Dat maakt dat de uitkomsten van de beoordeling van de belastbaarheid kunnen verschillen.’

De analyse van de verzekeringsarts wordt verwerkt in het computersysteem, waarna het algoritme de persoon een aantal functies toewijst die iemand met diens beperkingen in theorie zou kunnen uitvoeren. Daarmee gaat een arbeidsdeskundige aan de slag. Die kiest vaak de drie bestbetaalde functies van de lijst – van die drie functies wordt de functie met het middelste salaris gekozen. Jouw laatstverdiende salaris wordt vergeleken met deze middelste functie om het percentage arbeidsongeschiktheid te berekenen.

Voor veel mensen met een laag salaris pakt dat dus onvoordelig uit. Zij krijgen onterecht een te lage indicatie en dus geen uitkering. Zoals Marieke.

Mensen zoals Marieke, die voor minder dan 35% arbeidsongeschikt worden verklaard - vaak op basis van een subjectieve observatie van een verzekeringsarts - kunnen geen aanspraak maken op een uitkering. Hoe werkt dat in de praktijk. Zembla geeft een voorbeeld:

Voorbeeld: in een ziekenhuis werkt een cardioloog. Zij verdient € 70 per uur. In hetzelfde ziekenhuis werkt een verpleegkundige, maar zij verdient € 16 per uur. Ze krijgen allebei long covid en worden exact even ziek. Na twee jaar ziekte concludeert het UWV dat zowel de cardioloog als de verpleegkundige nog drie beroepen zouden kunnen uitvoeren: graafmachinist, receptionist en vulploegmedewerker.

Het UWV kijkt naar het middelste uurtarief. Dat levert € 13 per uur op. De cardioloog gaat van € 70 naar € 13 per uur en verliest in deze situatie 81% van het inkomen. Zij ontvangt een uitkering. De verpleegkundige gaat van € 16  naar € 13 per uur en verliest dus 19% van het inkomen. Zij is minder dan 35% arbeidsongeschikt en krijgt daardoor geen uitkering.

Mensen met een lager inkomen zijn dus vaak de pineut als het op de WIA aankomt. Zij worden vaak 35-minner. Het woord ‘arbeidsongeschiktheid’ is daarmee misleidend, volgens FNV-bestuurder Kitty Jong, omdat het in werkelijkheid weinig te maken heeft met de mate waarin iemand ziek is.

Dit is in strijd met het arbeidsongeschiktheidsverdrag, volgens de Internationale Arbeidsorganisatie van de Verenigde Naties. Demissionair minister Karien van Gennip van Sociale Zaken en Werkgelegenheid ‘heeft het rapport gelezen en heeft mede door deze forse kritiek een commissie in het leven geroepen om het arbeidsongeschiktheidsstelsel onder de loep te nemen’, schrijft Zembla.