Waarom schamen mensen zich?

In De Psycho Show dánste Filemon Wesselink! En dat is voor hem een grote stap, want hij schaamde zich altijd dood voor zijn bewegingen. Wat moeten we met schaamte, wat hebben we eraan?
Freud en Darwin schreven lang geleden al over schaamte. Darwin stelde dat alleen mensen deze emotie kenden en volgens Freud is het verlies van de schaamte het eerste teken van geestesziekte. Schaamte is heel normaal, en iedereen heeft er weleens last van. Zo ook Filemon; hij gaat in De Psycho Show te rade bij Rob Faltin. Faltin is cognitief gedragstherapeut en gespecialiseerd in angststoornissen en schaamte. Hij helpt Filemon om twee van zijn grootste angsten onder ogen te komen.

Wat is schaamte eigenlijk?
Iedereen heeft zich weleens geschaamd: er overkomt je iets gênants en je wordt je extreem bewust van jezelf en van wat andere mensen van je denken. Dit type schaamte noemt Faltin ‘gewone schaamte’. Wanneer dit schaamtegevoel zo sterk wordt dat je situaties gaat ontlopen en het je leven belemmert, valt het volgens Faltin onder ‘overdreven schaamte’. Deze ‘overdreven schaamte’ kan volgens kwetsbaarheidsonderzoeker Brené Brown weer leiden tot ernstige gevolgen zoals verslaving, depressie, eetstoornissen of zelfs zelfmoord, zo vertelt ze in haar TED-talk over schaamte.

Heeft schaamte nut?
Schaamte vloeit voort uit angst voor wat anderen van ons denken, maar dit hoeft niet altijd negatief te zijn. Zo vertelt onderzoeker Joshua Tybur van de Vrije Universiteit in Het Parool dat schaamte ook heel nuttig kan zijn. ‘Schaamte helpt je om je slechte reputatie te verbeteren. Zoals een pijnprikkel het teken is om je hand snel van een brandende kachel te halen, is schaamte de aanleiding om je gedrag te veranderen en je sociale status te verbeteren.’ Dit onderschrijft ook psychoanalyticus Frans Schalkwijk in hetzelfde artikel. ‘Mits juist gedoseerd, is schaamte een effectief middel om jezelf bij te sturen. Dan geef je jezelf een duw in de juiste richting, zonder anderen te schaden.’ Je schamen kan er dus voor zorgen dat je uiteindelijk een beter persoon wordt.

Daniel Arends over schaamte (uit De Zachte Heelmeester, 2014)

Hoe kom je van je schaamte af?
Filemon schaamt hij zich bijvoorbeeld voor zijn dansmoves en daarom ontloopt hij zowel clubs als het hele Zuid-Amerikaanse continent uit angst voor afwijzing. Verder schaamt Filemon zich voor zijn beheersing van de Engelse taal; hij is bang dat mensen hem dom vinden wanneer hij Engels spreekt. Faltin heeft één belangrijke tip: ga oefenen met je schaamte. Volgens Faltin zul je uiteindelijk merken dat je je schaamte zal temmen. Filemon moet van Faltin in de camera Engels praten en dansen in het openbaar. Deze opdracht leidt Filemon naar ‘ecstatic dancing’, oftewel ‘vrij dansen’. Bij deze danssoort gaat het om helemaal jezelf zijn en op muziek bewegingen maken waar jij je fijn bij voelt. Filemon maakt zich grote zorgen en hij moet inderdaad even op stoom komen.

Faltin betrapt Filemon op de dansvloer eerst op vermijdingsgedrag en veiligheidsgedrag. Filemon heeft de neiging om zijn ogen dicht te doen en zich zo te verstoppen. Daarnaast is hij doodsbang dat een vreemde hem opeens vastpakt. Uiteindelijk geeft Filemon zich helemaal over en beweegt hij zich als een vis in het water over de dansvloer. Wat zou Filemon mensen met schaamte meegeven? ‘Zoek het op en ga door. Op een gegeven moment wordt het makkelijker.’

Schaam je niet voor je schaamte
Ons schamen doen we allemaal, en dat is niets om je voor te schamen. In sommige gevallen kunnen we zelfs beter worden van schaamte. Belemmert schaamte je in je dagelijkse leven? Kom je angsten onder ogen en ga oefenen. Zoals de titel van het boek van Rob Faltin luidt: Laat ze maar denken. Als Filemon het kan, kan jij het ook.

Bekijk de hele aflevering van De Psycho Show hier terug:

Kijk/lees/luister verder
De Psycho Show, woensdag, NPO 3, 20:25 uur
Artikel: Is het gedrag van Donald Trump psychologisch te verklaren?

PS: kom 27 oktober naar het eerste  BNNVARA Festival  op de Westergas in Amsterdam! ( info )