Waarom doet het gebruik van een deadname pijn?

In dit artikel worden de non-binaire of genderneutrale voornaamwoorden ‘hen’ en 'die' gebruikt. Wil je weten hoe je deze voornaamwoorden zelf kan gebruiken en waarom dat belangrijk is? Lees dan dit artikel.

Elliot Page maakt eind vorig jaar bekend transgender te zijn, en dat doet hij via een bericht op Instagram. Vervolgens ontstaat er in de media een zichtbare worsteling met deadnames en pronouns.

De Canadese acteur Elliot Page, bekend van zijn rollen in onder andere X-Men, Juno en Inception maakt begin december bekend dat hij transgender is. In de tekst deelt hij blij te zijn dit punt in zijn leven te hebben bereikt en blij te zijn dit te kunnen schrijven. ‘Ik houd ervan dat ik trans ben. Ik houd ervan dat ik queer ben. En hoe meer ik bij mezelf kom en omarm wie ik ben, hoe meer ik droom, hoe meer mijn hart groeit en hoe meer ik gedij.’ Hij vermeldt direct zijn nieuwe naam, Elliot, en zijn pronouns, oftewel: persoonlijke voornaamwoorden. Elliot schrijft met de voornaamwoorden ‘hij’ en ‘hen’ aangesproken te willen worden. Met het plaatsen van het bericht heeft Elliot ook direct zijn eigen naam op Instagram aangepast.

Deadname
Duidelijk, lijkt het. Maar veel media blijken het er toch moeilijker mee te hebben dan gedacht. In veel mediaberichten wordt Elliot met zijn oude naam, oftewel zijn deadname (of dode naam), benoemd en ook wordt er nog vaak naar hem verwezen met verkeerde voornaamwoorden. Er wordt naar hem verwezen met ‘zij’ en ‘haar’, wat niet meer klopt.

De kop boven het artikel van het AD werd binnen vierentwintig uur vier keer veranderd. De eindredactie leek het niet eens te kunnen worden over of er ‘Elliot Page’ in de kop moest staan of zijn oude voornaam. Ook Nu.nl en NOS maakten in de kop gebruik van de dode naam. Het Parool gebruikte naast de dode naam ook het voornaamwoord ‘zij’ in het artikel. Kort daarna werd het aangepast.

Verwarring?
Deze manier van berichtgeven komt volgens Madeleijn van den Nieuwenhuizen van Instagramaccount Zeikschrift voort uit de angst om verwarring te zaaien. Maar dat is volgens Van den Nieuwenhuizen overbodig. ‘Een portretfoto zegt meer dan duizend woorden.’

Een no go
Wat in dit geval de inschatting lastiger maakt is dat de dode naam van Elliot bekend is bij het grote publiek. In het geval van Nikkie de Jager (beter bekend als NikkieTutorials), die een jaar geleden bekendmaakte dat ze transgender is, ligt dat bijvoorbeeld anders. Zij werd bij het grote publiek bekend als Nikkie; een handjevol mensen uit haar verleden kent haar dode naam, en dat maakt de openbaring daarvan nog pijnlijker. Bij Elliot is dat anders: hij werd bekend met zijn dode naam. Enkele media hebben dit als reden gezien om de naam te kunnen gebruiken. Onterecht, volgens LHBTIQ+-activist Nanoah Struik. ‘Een dode naam is altijd een no go, tenzij de persoon in kwestie anders aangeeft. Elliot is ook gewoon Elliot en ook gewoon een transpersoon. En daar gelden niet ineens andere regels voor omdat hij ook bekend was met een andere naam. Ik snap dat mensen dat denken omdat hij naam heeft gemaakt en bekend is geworden met een andere naam en we die naam dus allemaal kennen, maar dat is geen reden om het te benoemen.’

Pijnlijk
Het gebruik van een dode naam is namelijk erg pijnlijk, en wel om drie redenen. Nanoah: ‘Het herinnert aan een tijd waar je niet aan herinnerd wilt worden. Daarnaast kan het benoemen, vragen of weten van iemands dode naam diegene ook in een onveilige situatie brengen. (…) Want daarmee ligt meteen de transgenderidentiteit op tafel en dat kan voor onveilige situaties zorgen.’ Ook kan het zorgen voor een gevoel van afwijzing van de identiteit. ‘Je wist iemand eigenlijk een beetje uit. Je neemt iemands identiteit niet serieus op die manier. Dat geldt ook voor het gebruik van de verkeerde pronouns.’ Daarnaast kan het gebruik van de dode naam, in bijvoorbeeld de media, ervoor zorgen dat mensen onbewust de dode naam blijven gebruiken wanneer ze aan iemand refereren.

Leermoment
Enerzijds hoopt Nanoah dat dit een leermoment is geweest, waarna de fout niet meer gemaakt zal worden, anderzijds vindt hen het pijnlijk dat een kwetsbaar moment als de coming-out van Elliot de reden tot discussie over zijn naam moet zijn. ‘Ik heb niet het idee dat hij gebruikt wil worden als leermoment. Vooral ook omdat hij in zijn statement aangaf bang te zijn voor de gevolgen van de coming-out. Ik kan me voorstellen dat als je daar bang voor bent, dat je dan niet graag het discussiepunt of het slachtoffer van deadnaming wil zijn. Je komt net kijken in de trans-community en dan ben je direct onderwerp van gesprek.’

Research doen
De media doen het nog niet zo goed als het gaat om dode namen en het juiste gebruik van voornaamwoorden, volgens Nanoah. Hen snapt dat het, ook voor de media, eerst even aftasten is, maar de tijd van fouten maken is nu wel voorbij. ‘Het is nu tijd om van tevoren research te doen in plaats van van je fouten te leren. Maar ik zie het nog zo ongelofelijk vaak fout gaan. Ik zie wel verbetering, maar we zijn er oprecht nog lang niet.’ Het belangrijkste volgens Nanoah is luisteren. ‘Luisteren naar de mensen waarover je schrijft. Ik vind dat dat bij elke sociale groep zo hoort. Als je gewoon luistert naar wat de community waarover je schrijft te vertellen heeft over datgene wat je schrijft, dan lijkt het mij dat het goed moet komen.

Nederland móet eerlijker en gelijkwaardiger. Help je mee? Steun BNNVARA en doneer.