Wil is laaggeletterd: 'Het lezen van een bijsluiter is lastig'

Als je moeite hebt met lezen en schrijven, zoals 2,5 miljoen mensen in Nederland, kan dat in het dagelijks leven voor een hoop blokkades zorgen. Een simpel bezoek aan het ziekenhuis kan dan veel stress teweegbrengen.

Verkeersregelaar Wil Holthuizen is een van die 2,5 miljoen Nederlanders. Hij heeft het laagste niveau van de LTS gedaan en is daarna meteen gaan werken, bij een deurenmakerij. Wanneer hij tijdens een reorganisatie wordt ontslagen heeft inmiddels de computer zijn intrede gemaakt. Het blijkt lastig voor Wil om zichzelf te redden. Hij is het lezen en schrijven verleerd. Hij besluit bij het LOI een computer- en leescursus te doen. Nu lukt het hem beter, maar hij loopt nog steeds tegen dingen aan.

Bijvoorbeeld als hij zorg nodig heeft. ‘De weg zoeken in ziekenhuizen en lange woorden kan ik niet goed uitspreken. Dan maak ik er bijvoorbeeld iets van, maar dat is niet goed eigenlijk.’ Ook brieven van de overheid zijn vaak te moeilijk voor Wil. ‘Dat is heel moeilijk. Ik lees hem wel een keer door, en dan nog een keer. Begrijp ik het niet, dan vraag ik aan mijn vrouw om hem nog eens voor te lezen. Maar dan heb ik hem bijvoorbeeld al drie keer gelezen. En als er moeilijke woorden in staan vraag ik haar: “Wat betekent dat en wat moet ik dan doen?”’, vertelt hij in Kassa.

En dat ligt echt niet aan Wil, weet Maurice de Greef van de Vrije Universiteit van Brussel. Het is simpelweg te lastig om brieven van de overheid te begrijpen. ‘De brieven zijn over het algemeen allemaal op een te hoog niveau geschreven. Dat is dus lastig om te lezen voor die mensen.’ Deze mensen lopen tegen hele praktische dingen aan, weet De Greef. ‘Het lezen van een bijsluiter is lastig. Het solliciteren naar een andere baan is lastig. Het functioneren op de werkvloer – bijvoorbeeld het lezen van veiligheidsregels – is heel moeilijk. Maar ook je eigen financiën regelen - internetbankieren is voor ons allemaal weleens een stoei, maar voor deze mensen helemaal en die komen er niet eens toe.’

Bij Taalkracht kunnen mensen lessen krijgen om ze te helpen met de taal. ‘Onze lessen zijn heel praktisch’, vertelt docent Ilse Korthouwer. ‘Echt gericht op het dagelijkse leven.’ Om de taalvaardigheid, en daarmee de zelfredzaamheid, van mensen te vergroten. ‘Er zit vaak een stukje schaamte of onzekerheid als het op taal aankomt.’ Daarom zijn de lessen dus erg belangrijk. Maar in plaats van investeren in het helpen van deze groep wordt er juist bezuinigd, weet De Greef. ‘In de afgelopen twintig jaar is twee derde van de sector wegbezuinigd. Dat is een blijvend probleem.’ Het aantal laaggeletterden is in de afgelopen jaren namelijk niet af- maar toegenomen. Er is een duidelijk verband te zien: ‘Met de afname van financiën is een gelijke trend te zien met de afname in deelname. Dus doordat wij die infrastructuur hebben wegbezuinigd, hebben we ook veel minder deelnemers op die trajecten, en eigenlijk is het probleem in dat opzicht veel groter geworden.’

Omdat het voor laaggeletterden minder makkelijk is om hun weg te vinden in de gezondheidszorg hebben zij zogenaamde beperkte gezondheidsvaardigheden. Het gevolg is dat zij vaak een slechtere gezondheid hebben. En dat heeft grote gevolgen. Zowel voor de gezondheid van de persoon in kwestie als voor de samenleving. Het kost ons namelijk minimaal 257 miljoen euro per jaar aan extra zorgbudget.

Hoe zit dat?
Duidelijke voorlichting in folders en filmpjes – die wel geschikt zijn voor mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden – kunnen veel problemen voorkomen. ‘Bijvoorbeeld rondom een operatie; je legt uit dat iemand nuchter moet blijven, maar als iemand niet goed begrijpt wat dat inhoudt, heeft diegene stiekem toch gegeten of gedronken op de dag van de operatie, waardoor de operatie niet kan doorgaan’, legt arts-onderzoeker Florine Schlatmann uit. ‘Als iemand de alarmsymptomen niet goed begrijpt wanneer hij na een operatie aan de bel moet trekken, ontstaan er meer brokken dan je had gehoopt. Een slecht begrip kan echt leiden tot hoge zorgkosten, tot meer complicaties en op den duur ook tot meer overlijdensrisico. Dat is een heel goed argument om hier nog meer op in te springen dan wat ziekenhuizen nu - met hun beste wil - doen.’

In totaal zijn er dus 2,5 miljoen mensen, van boven de zestien jaar, in Nederland laaggeletterd. Dat komt neer op bijna één op de zes mensen. Het taalniveau van iemand die laaggeletterd is, is vergelijkbaar met dat van een basisschoolkind in groep 6. ‘Je kan eenvoudige zinnen lezen of schrijven, maar een brief van bijvoorbeeld de GGD over de coronavaccinatie of een bijsluiter van een medicijn lezen én begrijpen is vaak te ingewikkeld’, legt Kassa-presentator Amber Kortzorg uit. Ook is het gebruik van een computer en smartphone moeilijk. Daardoor ontbreekt vaak de zogenaamde digitale vaardigheid. Denk aan: inloggen met je DigiD of het scannen van een QR-code met je telefoon.