Vloggende kinderen en influencerkinderen: kinderarbeid?

Er bestaat een enorm grijs gebied rondom vloggende en influencerkinderen: is het kinderarbeid of gewoon een onschuldige hobby?

Op televisie en in het theater zijn de regels duidelijk: kinderen onder de dertien jaar mogen niet zomaar werken. Hoeveel, hoe vaak en hoelang zij mogen werken staat allemaal zwart op wit. Dit om kinderarbeid te voorkomen. Zo eenduidig als het is bij deze kinderen, zo ingewikkeld liggen de regels als het gaat om kinderen die online actief zijn, zoals kindervloggers en -influencers of kinderen van zogenoemde momfluencers – moeders die het gezinsleven filmen en daarbij ook hun kinderen in beeld brengen.

Grijs gebied

Wanneer in 2019 de documentaire Mijn Dochter de Vlogger wordt uitgezonden, barst de discussie los: kan dit zomaar? Is dit kinderarbeid? De regels omtrent de online zichtbaarheid van kinderen met een groot publiek staat bijvoorbeeld in schril contrast met die op televisie, waar veel meer regels gelden. Kunnen die regels dan niet een-op-een worden overgenomen voor deze influencerkinderen? Het korte antwoord is: nee. Het grijze gebied is namelijk, in tegenstelling tot kinderen die werken voor tv of in het theater, een stuk groter. ‘Wanneer is iets werk? Dat is natuurlijk heel lastig’, zegt jurist Charlotte Meindersma in De Nieuws BV over deze kwestie. ‘Iets is in ieder geval werk wanneer je ervoor betaald wordt.’

Geld verdienen

Maar daarmee zijn we er niet: kinderen en hun ouders maken ook filmpjes voor hun kanaal waar ze niet direct geld mee verdienen, maar waar ze wel kijkers en abonnees mee scoren, zodat ze weer betaalde opdrachten krijgen. ‘We hebben er eigenlijk nog geen definitie voor’, zegt Meindersma.

Stressverhogend

Verschillende studies wijzen uit dat het streven naar likes en abonnees heel stressverhogend kan werken voor deze kinderen. 'Het is iets wat steeds terugkomt en waar je iedere keer weer naar streeft. Dat zou ik een groot nadeel vinden’, aldus neuropsycholoog Erik Scherder in BOOS. ‘Die hang naar likes en bevestiging is heel groot. Als je het gevoel hebt dat je geliket moet worden door de hele wereld en dat wordt steeds meer en meer, dan verlangen de hersenen daarnaar. Maar wat gebeurt er als het kind dat niet krijgt? Hoe groot is dan de teleurstelling?' Een goede reden om daar streng op te zijn dus.

Zelfbeeld

Dat vindt ook Marije Lagendijk van Bureau Jeugd & Media. ‘Wij maken ons voornamelijk zorgen over de privacy van de kinderen en het zelfbeeld dat zij ontwikkelen’, legt zij uit in Kassa. ‘Normaal ontwikkelen kinderen hun zelfbeeld van binnenuit door te kijken wat hun kwaliteiten zijn, wat ze leuk vinden om te doen en hoe zij zich tot anderen verhouden. Door constant online te zijn ga je jezelf bekijken door de ogen van anderen. Je moet je volgers tevreden houden door te doen wat zij graag zouden willen zien en niet wat jij zou willen doen.’

Uitbuiting

‘Wij maken ons zorgen om het gebrek aan regelgeving’, vertelt Lagendijk. Het is nog een heel grijs gebied, en vaak zie je dat – zeker als de vlogs of de Instagram-accounts populairder worden – er flink geld mee verdiend wordt. En feitelijk gezien spreek je dan over kinderarbeid. En het risico op uitbuiting is groot. Het is waarschijnlijk niet het doel van ouders, maar op het moment dat er meer content moet komen, zal je iets moeten doen om het succesvol te laten zijn.’ Daarom is er regelgeving nodig. ‘Om de kinderen te beschermen.’

Ontheffing

Op dit moment wordt het maken van foto’s of video’s voor reclamedoeleinden nog niet gezien als werk. Meindersma in De Nieuws BV: ‘Omdat we niet weten hoe we het moeten kwalificeren. Want er zijn ook kinderen die het als hobby doen; die vinden het alleen maar leuk, zoals een ander kind sport. We kunnen het misschien vergelijken met podiumkunsten; kinderen mogen in reclames optreden en aan musicals meedoen. Je moet daar dan wel een ontheffing voor aanvragen; er moet wel een formulier worden ingevuld. Daarmee zou je het ook kunnen vergelijken. Dan zouden ouders het formulier moeten invullen voor hun kinderen.’

Glijdende schaal

Demissionair staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Dennis Wiersma noemt de regels ter voorkoming van kinderarbeid niet passend voor deze kinderen. Maar hij benadrukt dat het op dit moment al zo is dat ook voor online reclame waar een kind bij betrokken is een vergunning moet worden aangevraagd door het desbetreffende merk. ‘Maar het is best een grijs gebied, een glijdende schaal. Het is werk dat vaak thuis gebeurt’, vertelt hij in Kassa.

Arbeidsovereenkomst

Die vergunning wordt echter in de meeste gevallen niet aangevraagd, omdat – en dat is opvallend – dit niet nodig is. ‘We zien dat de ouders gebruikt, of misschien wel misbruikt, worden om die regels te kunnen omzeilen. Want dan is er geen sprake van een arbeidsovereenkomst [tussen het bedrijf en het kind].’ Door die glijdende schaal is de norm zoek, volgens Wiersma. De grens tussen hobby en werk is vaag. Zo toont de Inspectie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid een jaar geleden aan: de regels zijn te onduidelijk. Toch is er vooralsnog weinig veranderd. ‘Het is nog niet zo makkelijk, daarom doen wij onderzoek om precies te kijken welke regel er nu precies anders moet.’

Verantwoordelijk

De verantwoordelijkheid voor het welzijn van deze kinderen ligt, logischerwijs, bij de ouders. Maar volgens Lagendijk is er ook een taak weggelegd voor de bedrijven die hun producten op deze manier in de markt zetten. ‘Ik denk dat het wel belangrijk is dat ook grote bedrijven zich bewust zijn van wat het betekent als je kinderen gebruikt om producten aan te prijzen.’

Handhaving en meldpunt

De regel waar het Wiersma voornamelijk om gaat is een aanpassing van de aansprakelijkheid. De inspectie zou evengoed moeten kunnen handhaven bij de werkgever als bij de opdrachtgever. ‘En dus ook bij de ouders. De opdrachtgever is dan ook verantwoordelijk voor of het kind mag meedoen. Zodat je dit niet gemakkelijk bij de ouders kunt neerleggen.’ Daarnaast wil Wiersma een meldpunt starten waar mensen vermoedens van kinderarbeid bij onlinecampagnes kunnen melden.