Sahil Amar Aïssa: 'Er bestaat een vertekend beeld van wanneer je vluchteling bent of mag zijn'

In Fight or Flight poogt programmamaker Sahil Amar Aïssa vluchtelingen het narratief over hun eigen verhaal terug te geven. Hij noemt het zijn 'meest persoonlijke werk' tot nu toe. 

Wat doe je als in je geboorteland een oorlog uitbreekt? Of als je nauwelijks rond kunt komen, of als je gevaar loopt? De een zal vechten, de ander vluchten. Die keuze is het uitgangspunt van de nieuwe serie Fight or flight, waarin Sahil Amar Aïssa (1992) in zes afleveringen steeds twee mensen portretteert die in hetzelfde land voor dezelfde keuze stonden – en elk een andere keuze maakten.

Aïssa liep al sinds 2016 met het idee rond. Er werd gebrainstormd, het plan werd aangescherpt en uiteindelijk belandde het programma-idee bij de NPO. ‘Daar kregen we de vragen: “Zijn de mensen waar je het over hebt er wel? En is het haalbaar om hen voor de camera te krijgen.” Terwijl Nederland een land is met een van de meeste nationaliteiten in zich. Dat is, volgens mij, exemplarisch voor de mensen op invloedrijke posities bij de NPO. Maar wat kun je verwachten van mensen die vanuit Bussum met een Tesla naar het Mediapark komen – hun wereld is best klein.’

Hoe ziet jouw wereld er dan uit?
‘Ik ben opgegroeid met nieuws over geopolitiek – thuis keken we naar Al Jazeera. Ik heb meer vrienden van kleur dan witte vrienden; een aantal van hen zijn vluchteling en zelf ben ik de zoon van migranten. Het is voor mij dus geen onderwerp waar ik uit interesse eens induik. Dit is een integraal onderdeel van mijzelf, mijn opvoeding en mijn omgeving. Dit is waar ik iedere dag mee bezig ben.’

Hoe vertaalt zich dat naar jouw werk als presentator?
‘Mensen kennen mijn lollige, grappige kant, maar dit programma is wat ik als programmamaker het belangrijkste vind om te maken.’

Er worden meer programma’s gemaakt over vluchtelingen…
‘Ik merk dat het vaak óver ze gaat. In dit programma heb ik geprobeerd mensen de ruimte te geven hun eigen ervaring te delen en hun geschiedenis en bestaansrecht zelf invulling te geven. Het narratief wordt nu eens niet bepaald door politici of columnisten. Ook “de asielcrisis” komt niet aan bod.’

Je spreekt voor het programma onder meer mensen uit Armenië, Colombia en Irak; waarom deze landen?
‘Ik heb bewust zes landen gekozen die zoveel mogelijk verspreid liggen over de wereldkaart, dus niet vier verhalen van mensen uit het Midden-Oosten. Dan zou ik immers alleen oorlogsvluchtelingen spreken – terwijl ik álle redenen dat mensen besluiten hun moederland te verlaten wil laten zien: sociale vluchtelingen, financiële vluchtelingen, politieke vluchtelingen en oorlogsvluchtelingen.

Er bestaat een vertekend beeld van wanneer je vluchteling bent of mag zijn. Mensen snappen niet dat je tegelijkertijd multimiljonair en vluchteling kan zijn. Vluchten heeft niets met geld te maken. Als een Russische multimiljonair zich uitspreekt tegen Poetin moet hij maken dat hij wegkomt. Dat geldt in andere landen natuurlijk ook. Elke reden is legitiem.’

In hoeverre verschillen zij die blijven (fight) en zij die vluchten (flight) van elkaar?
‘De een voelt zich verlaten, de ander voelt de pijn van het verlaten. Zij die zijn gevlucht ervaren een mix van heimwee, frustratie over de omstandigheden, schuldgevoel en persoonlijk verdriet over wat hun is aangedaan. Zij die bleven ervaren veel weemoed, eenzaamheid omdat gelijkgestemden vertrekken en de angst op een zinkend schip te staan te laat om in de reddingsboot te stappen, letterlijk en figuurlijk.

Maar vaak is vluchten of vechten niet zo zwart-wit. Soms zou je zelfs kunnen zeggen dat het andersom is: veel mensen die vluchten, zijn hier nog steeds aan het vechten – door zich uit te spreken over de situatie in het land. En andersom zijn er mensen gebleven die binnen hun land gevlucht zijn: door naar een ander gebied te verhuizen of binnenshuis te blijven.’

Waarin vinden ze elkaar?
Beiden voelen een liefde voor het thuisland – de plek waar jouw vrienden en familie zijn, de bergen, de muziek, de herinneringen. En het gemis van de gezamenlijk gedeelde ruimte, de cultuur. Het is een rouwproces om iets wat je zo dierbaar is kapot te zien gaan.’

Wat hoop je dat kijkers uit het programma halen?
‘Ik hoop dat ze zien dat dit ons allemaal aangaat – dat we nieuwe Nederlanders moeten leren kennen om te voorkomen dat we in de toekomst verder uit elkaar drijven. Mensen boven de dertig zullen het bijvoorbeeld niet wagen een Bosniër te vragen wat die hier eigenlijk doet, omdat ze de geschiedenis kennen. Dat moeten we ook creëren voor andere nieuwe Nederlanders.’

Wat heeft het programma jou gebracht?
‘Ik heb meer hoop gekregen. Ik zag deze mensen soms ook als slachtoffers van iets, terwijl het juist hele sterke mensen zijn en daarmee heel hoopvol. Ook voor hun thuisland. Tegelijkertijd heeft dit programma de machteloosheid die ik al voelde persoonlijker gemaakt. Eerst vind je het verschrikkelijk voor die anonieme Colombiaanse boer, de Sudanese activist of voor een Palestijnse zuster. Nu vind je het verschrikkelijk op een persoonlijker niveau; het zijn de mensen die je hebben gehuisvest, die je eten hebben gegeven, die je thee hebben aangeboden, die je in vertrouwen hebben genomen, die hoop in je hebben gezien omdat ze zich gehoord voelen door je. Dat is natuurlijk heel pijnlijk. Want je weet: ik hoor je wel, maar dat betekent niet dat de Nederlandse bevolking of politiek je hoort. Je hebt geen direct resultaat. Je komt eerst alleen maar halen, in de hoop dat het iets oplevert.’

Fight or Flight, vanaf 28 maart iedere dinsdag om 22:00 uur, op NPO 3