Moet het openbaar vervoer in Nederland gratis worden?

Het Nederlandse openbaar vervoer is het duurste van de Europese Unie, blijkt uit onderzoek uit 2019. De vervoersdiensten zijn hier zo’n 32 procent duurder dan het Europees gemiddelde. Wordt het niet tijd om het gratis te maken?

‘Het ov moet een primair basisrecht zijn, niet iets waarmee geld wordt verdiend’, vindt GroenLinks-Kamerlid Kauthar Bouchallikht. Om de mogelijkheden van gratis ov te onderzoeken, wil haar partij samen met de PVDA een proef starten: mensen in steden en op het platteland, die tot de laagste inkomensgroepen behoren, mogen een jaar lang gratis reizen.

Het gaat dus om een proef. Waarom wordt gratis ov niet meteen ingevoerd? ‘Voor gratis ov voor iedereen is op dit moment geen capaciteit, zowel qua infrastructuur als personeel’, geeft GroenLinks als verklaring op haar website.

Wel kunnen mbo-, hbo- en universiteitsstudenten met een studentenreisproduct doordeweeks of in het weekend gratis gebruik maken van het ov. Voor 65-plussers en gepensioneerden is het in een beperkt aantal gemeenten mogelijk om gratis te reizen met het ov.

Hoeveel betalen we voor het openbaar vervoer?
GroenLinks en de PVDA willen rijke burgers en bedrijven meer belasting laten betalen om prijsstijgingen van ov-kaartjes tegen te gaan. ‘Het Centraal Planbureau heeft berekend dat het terugdraaien van die prijsverhogingen 400 miljoen euro gaat kosten’, schrijft Joop.

Een treinkaartje is afgelopen jaar namelijk 4,3 procent duurder geworden. De prijs van bus-, tram- en metrokaartjes is tot wel zeven procent toegenomen. Zo betaal je voor een enkeltje in de tweede klas van de Intercity Direct tussen Amsterdam Centraal en Rotterdam Centraal – een rit van veertig minuten – inmiddels bijna achttien euro.

Wat vinden jongeren van gratis ov?
‘Ze doen het al in Luxemburg en daar gaat het eigenlijk heel goed’, vertelt Amir Issa uit het Op weg naar Het Lagerhuis-panel. In 2020 werd Luxemburg het eerste land ter wereld waar gratis gereisd kan worden met het ov. De maatregel is ingevoerd door de Luxemburgse regering, om het autogebruik minder aantrekkelijk te maken.

Als je in plaats van met de auto met de trein van Utrecht naar Amsterdam reist, bespaar je 4000 kilo CO2 per jaar, aldus Milieu Centraal. Maar het ov gratis maken, kan ook averechts werken voor het milieu. Denk hierbij aan de extra capaciteit die nodig is, zoals meer treinen of grotere stations, en extra stroom voor de treinen.

Ondanks het voorbeeld uit Luxemburg, denkt Amir dat gratis ov in Nederland niet haalbaar is. ‘Het ov, zoals het nu is, zal zwaar overbelast worden, want er zullen meer mensen mee gaan reizen.’ De NS krijgt nu al veel meldingen over volle wagons. ‘Er zullen heel veel meer bussen en treinen bij moeten komen’, verwacht panellid Ace Csellak. ‘Daar moet dan heel veel geld in gestoken worden’, vult Amir aan.

‘De realiteit wil op dit moment gewoon dat we gratis ov nu niet kunnen klaarspelen’, aldus Ojij Karel. Dat komt volgens hem door de verschillende ov-bedrijven die Nederland telt, zoals NS, Arriva en Connexxion. ‘Die bedrijven moeten winst maken, om kosten zoals loon, materieel of onderhoud te dekken. Maar wanneer we, door het ov gratis te maken, die opbrengsten laten wegvallen, dan moet iemand anders inspringen, om ervoor te zorgen dat die bedrijven niet failliet gaan.’ Ace is bang dat er dan meer belasting betaald moet gaan worden.

‘Het kost te veel geld en te veel moeite’, concludeert Amir. Daarom is hij erop tegen dat het ov in Nederland gratis wordt. ‘Hoe mooi het ook zou kunnen zijn.’