Moet commercieel draagmoederschap worden toegestaan?

Twee jaar de cel in of een boete van 22.500 euro. Dat risico lopen wensouders wanneer ze publiekelijk een draagmoeder zoeken. Als iemand zichzelf als draagmoeder aanbiedt, is dat een half jaar of een boete van 9.000 euro. Moet dat niet anders?

‘Het is een beetje vergelijkbaar met het gedoogbeleid’, legt Johannes Dolislager uit in De Nieuws BV. Hij deed onderzoek naar het draagmoederschap in Nederland. ‘Je mag wel draagmoeder zijn, maar als jij op zoek bent naar een draagmoeder, mag je daar niet publiekelijk een oproep toe plaatsen.’

Niet-commercieel draagmoederschap is sinds 1997, onder specifieke omstandigheden, mogelijk. Wensouders mogen een draagmoeder niet betalen om een kind te baren, enkel (on)kosten vergoeden. In het Wetboek van Strafrecht staat verder dat je jezelf niet publiekelijk mag aanbieden als draagmoeder. Ook mogen wensouders niet in het openbaar – bijvoorbeeld via social media – op zoek naar een draagmoeder, enkel in hun eigen kring. Verder ligt er een verbod op het uit winstoogmerk bevorderen van draagmoederschap en reclame maken via een website om vraag en aanbod rond draagmoederschap te stimuleren.

Men was bang dat de draagmoeder emotionele problemen en het kind identiteitsproblemen zou krijgen, door ze van elkaar te scheiden, legt Dolislager uit.

‘Dit is bij voorbaat een verlaging van de kwaliteit van leven’, vertelde Ren Hoksbergen, emeritus-hoogleraar adoptie, in 2012 in De Gids.FM. Commercieel draagmoederschap is volgens hem tegen het belang van het kind. ‘Je bent als een materieel object verkocht. Zo wil je niet door het leven gaan.’

Ook zouden wensouders teleurgesteld kunnen worden als ze het kind overhandigd kregen en het dan misschien niet willen accepteren. Of ze zouden, als ze het kind wel zouden accepteren, geen goede ouders kunnen zijn. ‘Wensouders zijn over het algemeen juist superblij met het kind, want ze hebben er vaak jarenlang over gedaan om een kind te krijgen’, weerlegt hij in zijn onderzoek.

Dat doet hij ook met de andere argumenten. ‘De eerste week na de geboorte vinden draagmoeders het nog weleens wat ingewikkeld, maar na een half jaar is dat gewoon verdwenen. Zelfs draagmoeders die al tien jaar na de geboorte zijn en geen contact meer hebben met het kind, hebben er geen problemen mee.’ Ook functioneren kinderen die geboren worden uit draagmoederschap ‘op precies dezelfde manier als kinderen die uit andere vormen van ouderschap voortkomen.’

Het verbod op het openbaar zoeken naar een draagmoeder of jezelf daartoe aanbieden is in strijd met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, concludeert Dolislager zelfs. ‘Er zijn gewoon mensen die graag een kind hadden willen hebben, waarvan de kinderwens verloren is gegaan door deze wetgeving.’

‘Door de strikte regels in Nederland wijken veel stellen uit naar het buitenland voor een draagmoeder en eiceldonor’, schrijft Kassa. Hoe vaak dat gebeurt, is niet bekend. Commercieel draagmoederschap is namelijk wél toegestaan in landen als Cyprus, Oekraïne en enkele staten in de Verenigde Staten.

Draagmoederschap in het buitenland brengt overigens risico’s voor het kind, de draagmoeder en de wensouders met zich mee. Zo is in sommige landen het anoniem doneren van eicellen en zaadcellen toegestaan. ‘Onwenselijk’, aldus de Rijksoverheid, ‘want elk kind heeft het recht om de ouders en biologische afstamming te kennen. (…) Voor kinderen is dit belangrijk bij de ontwikkeling van de identiteit.’

Naast het risico op identiteitsproblemen bij kinderen, kunnen buitenlandse vrouwen ook gedwongen worden om draagmoeder te worden; dan is er sprake van strafbare mensenhandel. India, Nepal, Thailand, Mexico en Cambodja voerden daarom al maatregelen in. Zo krijg je in Thailand maximaal tien jaar celstraf als je een draagmoeder inhuurt, schrijft Joop. ‘De indiener van de wet zegt hiermee te willen voorkomen dat Thailand de “baarmoeder van de wereld” wordt.’

Verder worden wensouders in sommige landen direct als juridische ouders erkent op de geboorteakte, terwijl daarop moet staan wie het kind gebaard heeft. Ontbreekt dit, dan wijst de ambassade het verzoek voor een Nederlands paspoort af. Het kind kan daardoor niet mee naar Nederland.

Afgelopen juni diende minister Franc Weerwind van Rechtsbescherming een wetsvoorstel in. Als deze door de Eerste en Tweede Kamer komt, wordt het wél toegestaan om openbaar aan te geven dat je een draagmoeder zoekt of om jezelf aan te bieden als draagmoeder. Commercieel draagmoederschap wordt strafbaar.

Verder komt er dan een betere regeling voor ouderschap na draagmoederschap. Een rechter kan dan, nog vóór de bevruchting van de draagmoeder, beslissen dat de wensouders meteen vanaf de geboorte de juridische ouders zijn van het kind. Afspraken die gemaakt zijn tussen draagmoeder en wensouders worden vastgelegd in een register, zodat het kind dit later kan inzien.

‘Op het moment dat jij draagmoeder-zijn een productieproces maakt, denk ik dat dat een gevaar voor de gezondheid van zowel kind als draagmoeder vormt’, aldus Lia Menken uit het panel van Op weg naar Het Lagerhuis. Ze is tegen commercieel draagmoederschap. ‘Het gaat hier niet om geld, maar om het leven van een kind.’

‘Het is niet anders dan een transactie tussen klant en producent, zoals je dat ook hebt als je bij de bakker een brood koopt’, vindt Ojij Karel daarentegen. ‘Natuurlijk is dat wat grof gezegd, omdat je te maken hebt met een kind, maar als de juiste veiligheidsvoorschriften er zijn, is het niet anders.’

‘Het gebeurt nu al, maar achter de schermen’, aldus Ace Csellak. Als er strakke regels komen voor veilig, commercieel draagmoederschap, is ze net als Ojij voorstander.

'We gaan volledig de mist in als we vrouwen gaan zien als handelswaar, of in de ergste gevallen als broedmachine', vindt Shama Hasalee. 'Dat is moreel totaal niet verantwoord, maar zeker ook ethisch incorrect.'

‘Ik snap dat mensen het een raar idee vinden, dat je je als vrouw in feite aanbiedt om kinderen te creëren voor anderen’, zegt Amir Issa. Toch is hij voorstander van commercieel draagmoederschap, zodat Nederland weer wat vooruitstrevender wordt. ‘Het kan iets heel moois zijn in de toekomst.’