Mag je een donororgaan ontvangen als je zelf geen orgaandonor bent?

‘Ik ben zelf geen orgaandonor, maar ik weet van mezelf wel dat ik een orgaan ga accepteren als ik ‘m nodig heb’, vertelt radiopresentator Morad El Ouakili in Gaan!. Mag dat zomaar?

‘Kapot gierig!’ Dat vindt een luisteraar als presentator Morad El Ouakili vertelt geen orgaandonor te zijn, maar wel zelf een donororgaan wil als hij dit nodig blijkt te hebben. De luisteraar is van mening dat je geen donororgaan mag aannemen als je zelf geen orgaandonor bent. ‘Ik vind wel dat iemand die ja zegt tegen orgaandonatie en ook een orgaan nodig heeft, dan boven jou zou moeten staan.’ Zou je alleen een donororgaan mogen ontvangen als je zelf ook orgaandonor bent?

Beluister het fragment vanaf 14.57

In principe is iedereen vanaf 18 jaar automatisch orgaandonor, dankzij de nieuwe donorwet die op 1 juli 2020 in werking is getreden. Die wet gaat uit van het ‘ja, tenzij’-principe: je bent automatisch orgaandonor na overlijden, tenzij je expliciet in het Donorregister aangeeft dit niet te willen.

Geef je jouw keuze niet door in het Donorregister, dan komt hierin te staan dat je geen bezwaar hebt tegen orgaandonatie. ‘Dit is overigens niet hetzelfde als toestemming verlenen’, schrijft Kassa over de nieuwe donorwet. ‘Bij “geen bezwaar” houden de nabestaanden het laatste woord.’

Op 1 juli 2023 staan 13.943.328 Nederlanders geregistreerd in het Donorregister. Daarvan willen er 4.808.751 donor worden en 4.351.420 willen dat niet. 3.295.546 staan geregistreerd met “geen bezwaar tegen orgaandonatie” en bij de overige 1.487.611 beslist iemand anders, zoals de partner of familie.

De kans dat je daadwerkelijk je hart, nieren, lever, longen, alvleesklier of darmen doneert na je overlijden, is trouwens erg klein: slechts een op tweehonderd. Dat komt omdat een orgaandonor altijd op de intensive care van een ziekenhuis moet overlijden en beademd moet worden door een machine, geeft de Nederlandse Transplantatie Stichting als reden op haar website. ‘En de organen moeten nog geschikt zijn om te transplanteren.’ Als het niet geschikt is voor transplantatie, kan het overigens nog wel gebruikt worden voor wetenschappelijk onderzoek, maar ook hier kan je bezwaar tegen aantekenen. Voor het doneren van weefsel – zoals huid, hoornvlies, botweefsel, kraakbeen, pezen, hartkleppen of bloedvaten – maakt het trouwens niet uit of je thuis of in het ziekenhuis overlijdt.

Mensen die ‘nee’ hebben ingevuld in het Donorregister, en daarmee na hun overlijden geen organen of weefsel zullen doneren, kunnen en mogen volgens de Wet op de Orgaandonatie niet uitgesloten worden van het krijgen van een donororgaan, vertelt communicatieadviseur Marjon Heldens van de Nederlandse Transplantatie Stichting. ‘Iedereen die op de wachtlijst staat kan een orgaan ontvangen.’

Ook is het wettelijk niet mogelijk om als orgaandonor een voorkeur aan te geven met betrekking tot wie na jouw overlijden jouw donororganen krijgt. ‘Organen en weefsels die gedoneerd worden na overlijden, worden eerlijk verdeeld. Toewijzing van een orgaan gebeurt op grond van medische gegevens, zoals bloedgroep, weefseltypering, lengte en gewicht. Ook hoe ziek iemand is en de wachttijd spelen daarbij een rol.’

Bij donatie bij leven kan je overigens wel voorrang krijgen op het ontvangen van een donororgaan van een overleden orgaandonor, bijvoorbeeld als je zelf bij leven een nier hebt gedoneerd en ernstige nierproblemen krijgt. ‘Die voorrang geldt ook als je ernstige leverproblemen krijgt, nadat je een deel van je lever hebt afgestaan voor donatie’, aldus Heldens. ‘Je komt dan als "hoog urgent" op de wachtlijst voor een nieuwe lever.’

Het is een duivels dilemma wat je mensen voorlegt, als je alleen een donororgaan mag ontvangen als je zelf orgaandonor bent, vindt Ojij Karel uit het Op weg naar Het Lagerhuis-panel. ‘Laat je waarden links liggen en leef gewoon voort of doe dat niet, blijf bij waar je in gelooft en sterf.’

‘Ik vind het moreel onverantwoord dat wij, op basis van een keuze die iemand gemaakt heeft die ons niet zou zinnen, iemand de mogelijkheid ontnemen om een orgaan te ontvangen dat mogelijkerwijs iemands leven kan redden’, vertelt panellid Aymen Elmarsse. Panellid Amir Issa is het daarmee eens: ‘Ook al ben je zelf geen donor, dan heb je alsnog recht op een orgaan van een ander.’