Is de bank de badguy in het klimaatdebat?

Onze boeren zitten vast: verduurzamen wordt bemoeilijkt door banken die vasthouden aan leningen en investeringen in de intensieve landbouw. Moeten zij verantwoordelijkheid nemen?

‘In geval van nood, breek het glas’, valt te lezen op de voorgevel van de Britse bank Barclays aan Churchill Place in London. En dat gebeurt. In de ochtend van 7 april slaan leden van de klimaatactiegroep Extinction Rebellion de ruiten in bij het hoofdkantoor van de kredietverstrekker. ‘Beter gebroken ramen dan gebroken beloften’, beweert de groep.

Twee maanden eerder moest het hoofdkantoor van de Rabobank in Utrecht er al aan geloven. Deze werd door mannen in beschermende kleding symbolisch bespoten met iets wat lijkt op bestrijdingsmiddel. Op hun rug is te lezen: ‘Rabo = giftig’.

De reden: het is hoog tijd voor een systeemverandering in de bankensector, volgens de activisten. ‘Barclays moet eerlijk zijn over hun sociale, klimatologische en ecologische impact. Handel nu, en stop met het financieren van fossiele brandstoffen, intensieve veehouderij, en projecten die inheemse stammen verjagen en stop met het faciliteren van belastingontduiking’, schrijft de organisatie op Twitter.

En ze kunnen daarbij op een voorzichtige medestander rekenen. Twee weken eerder doet vicevoorzitter van de Europese Commissie Frans Timmermans een – weliswaar ingetogener – oproep aan de banken. In een interview met Zemblaover de crisis in de landbouw zegt hij: ‘Ik zeg tegen de Rabobank (in Nederland de belangrijkste financier op het gebied van landbouw, red.) en tegen alle financiële instellingen: kijk eens goed naar je boeken en kijk welke van de leningen die je hebt uitstaan nog toekomst hebben.’

In Nederland is de intensieve landbouw een van de grootste problemen op het gebied van klimaat. We kennen inmiddels allemaal de woorden ‘stikstofcrisis’, ‘veestapel’ en ‘biodiversiteit’. En ook de boze boer is een begrip geworden. Maar wat nou als het niet de boer is die de verduurzaming in de weg staat, maar de bank?

De boeren kunnen geen kant op, zo blijkt uit de uitzendingen die onderzoeksjournalist Ton van der Ham voor Zembla over het onderwerp maakte. Eén gesprek illustreert het probleem het beste: ‘Wie helpt je als je biologisch wil worden?’, vraag Ton aan boer Jan Schapendonk. Antwoord: ‘Uhm, ja wie helpt mij? Mijn vrouw?’ Oftewel: de boer (met duurzame ambities) staat er alleen voor.

En dat wordt gezien. Timmermans onderstreept de belangrijke taak die is weggelegd voor banken om boeren lucht te geven de omslag te kunnen maken. Boeren zitten namelijk vast aan de leningen die zij jaren geleden voor bijvoorbeeld landbouwvoertuigen, grond en stallen hebben afgesloten bij de bank. Terwijl ze nog bezig zijn met het afbetalen van die schuld wordt gelijktijdig van ze verwacht te investeren in verduurzaming. Daarom pleit Timmermans in Zembla voor het afschrijven van die leningen. ‘Ik denk dat die bedrijven goed geadviseerd zouden zijn door vroeg beginnen met het afschrijven van die leningen. Want als ze dat niet doen, dan hebben ze over een aantal jaren leningen in de boeken staan die niets meer opbrengen, die ze helemaal kwijt zijn. En dan is het nog duurder’, aldus Timmermans.

Maar met het kwijtschelden van boerenleningen is het probleem nog niet verholpen. Banken hebben namelijk ook investeringen gedaan en leningen verstrekt aan zogeheten agrochemische bedrijven. Denk aan bestrijdingsmiddelen; producten die in de biologische landbouw niet meer nodig zijn. ‘Banken zitten er vuistdiep in’, aldus Ton. En dat zorgt, zo blijkt ook uit verhalen van verschillende deskundigen, voor een belemmering. Ton: ‘Ze vertragen omdat er zulke grote economische belangen op het spel staan. Zo veel miljarden euro’s zitten nog in dat systeem. En dat, zo lijkt het, willen ze zo lang mogelijk in stand houden. Dus: boeren die willen verduurzamen vangen bot bij de bank.’ En dat weet die bank ook. ‘Wij dragen als bank medeverantwoordelijkheid voor hoe het systeem nu is’, aldus directeur duurzaamheid bij Rabobank Bas Rüter tegen Zembla.

Daarom zegt die bank een voortrekkersrol te willen vervullen als aanjager van deze transitie. Inclusief slogan: Growing a better world together. Maar daar lijkt vooralsnog weinig van terecht te komen. ‘De Rabobank investeert nog steeds 1,5 miljard euro in pesticiden. Dan kun je zeggen: we kunnen niet van de ene op de andere dag stoppen. En zo kijkt iedereen naar elkaar. (…) de boeren zijn hier niet de badguys. Zij zitten vast in het systeem. Een systeem waar grote bedrijven en banken veel meer aan verdienen dan die boer zelf,’ legt Ton uit.

Daarom zijn er moedige politici nodig. Mensen die zich naast Timmermans durven uitspreken. ‘Want in zijn eentje kan hij het wel zeggen, maar dan verandert het niet. Individuele lidstaten zullen moeten instemmen’, vertelt Ton. In de tussentijd kunnen de banken daad bij het woord voegen en de kartrekkersrol in de transitie vervullen. ‘Als zij zeggen “wij zijn deel van de oplossing”, dan wil ik dat zien’, volgens Ton. Ze lijken nu eerder onderdeel van het probleem dan van de oplossing. ‘Het gaat op dit moment nog niet helemaal de goede kant op. En het gaat in ieder geval niet snel genoeg.’

Zembla: De uitgeputte bodem 1 - Het kippenexperiment
Zembla: De uitgeputte bodem 2 - Het excuus van de Boerenleenbank
Zembla: De uitgeputte bodem 3 - Het grote geld
Zembla: De uitgeputte bodem 4 - Supermarktmacht