Hoezo hebben statushouders een grotere kans op schulden?!

Statushouders lopen een groter risico om lange tijd financieel in de knel te komen, zo waarschuwt de Nationale ombudsman Reinier van Zutphen bij Kassa. Hoe zit dat?

‘We krijgen hier Nederlandse les, maar we kunnen de les niet goed volgen’, vertelt een Eritrese vrouw aan Kassa. Ze is analfabeet en kan dus niet lezen en schrijven. ‘Als wij in Eritrea naar school waren gegaan dan was het makkelijker geweest, maar ik heb geen scholing gehad in mijn eigen land en hier kan ik het ook niet aan, en dus zal ik analfabeet blijven. Ik wil het wel begrijpen maar het lukt me niet.’ De taal maakt het begrijpen van brieven van (overheid)instanties onmogelijk. Gelukkig krijgt de familie hulp van Musie Sium, een man die inmiddels tweeëntwintig jaar geleden vanuit Eritrea naar Nederland kwam. ‘Ik help statushouders met hun dagelijks leven en ik help de gemeentes om met cultuurverschillen om te gaan.’

Slechte start
‘Dit zijn mensen die – nadat ze zijn gevlucht voor geweld of vanwege hun veiligheid – te horen hebben gekregen dat ze hier in Nederland mogen blijven; een bestaan opbouwen’, vertelt de Nationale ombudsman Reinier van Zutphen. Maar wat hij ziet is dat deze mensen vervolgens vaak in de financiële problemen komen. ‘Ze maken meteen een slechte start omdat ze in de schulden zitten. Schulden die ze hebben moeten maken om hun bestaan hier op te bouwen.’ Een kwetsbare groep, waarvoor volgens Van Zutphen moet worden gezorgd dat ze een goede start kunnen maken.

Musie heeft gezien hoe het mis kan gaan. ‘Er was een afsluiting van het gas en stroom en zij moesten negenhonderd euro betalen voor de jaarnota en een boete. Het bleek dat de instantie twee jaar lang e-mails stuurde naar deze mensen met een oproep om de meterstanden door te geven, maar daar werd niet op gereageerd.’ Wanneer de netbeheerder uiteindelijk een brief per post stuurt, krijgt Musie hier lucht van en kan hij het voor de familie regelen.

Afwachtend
Naast hulp van mensen zoals Musie wordt er ook andere hulp geboden aan statushouders, maar toch loopt het daar vaak fout. ‘Hulpverleners denken: zolang wij niets horen gaat het goed.’ Aan de andere kant denken de mensen juist dat ‘zolang ze ons niets gevraagd hebben, mogen wij niets’. Er zit een kloof tussen, volgens Musie. ‘Een grote afwachtendheid van beide kanten. (…) er zijn heel veel instanties - van de gemeente tot de hulporganisaties en de individuele hulpverleners - die wachten tot zij het signaal krijgen dat het niet goed gaat, maar dat is te laat. De statushouder komt met een hele serieuze hulpvraag alleen als het niet anders kan.’ Dan zijn de problemen vaak al levensgroot.

Ingewikkeld
Van de in totaal 32.500 mensen die in 2015 een status (voor bepaalde of onbepaalde tijd) kregen is binnen een jaar voor slechts 1% van deze mensen werk de belangrijkste inkomstenbron. 55% heeft een uitkering en 38% gaat naar school. Na vijf jaar is werk voor 20% van hen de belangrijkste inkomstenbron, tegenover 33% met een uitkering en wederom 38% die naar school gaat. Het aandeel statushouders met werk als belangrijkste inkomstenbron zou veel hoger moeten liggen, volgens Van Zutphen. ‘Maar het is heel ingewikkeld om werk te vinden, om te weten hoe je dat moet vinden, waar je dat moet vinden. Je hebt nog te maken met een nieuw huis, je moet weten hoe je moet rondkomen van je geld in Nederland. Sommige mensen vinden het ook moeilijk om te gaan werken omdat ze niet weten hoeveel geld ze gaan krijgen. Begrijpelijkheid van formulieren en de digitale werkelijkheid speelt een rol.’ Toeslagen, DigiD, aanvragen doen, terugbetalingen doen; het is allemaal ingewikkeld. ‘Al helemaal als je nog maar net in Nederland bent en nog moeite hebt met de taal. Dan is het nog ingewikkelder dan het voor iedereen al is.’

'Zelfredzaamheid'
In Nederland speelt zogenaamde ‘zelfredzaamheid’ een grote rol, maar het is helemaal niet reëel om dat van mensen te verwachten, volgens de ombudsman. ‘Het is voor heel veel mensen een illusie. Als je nooit de taal goed zult leren of aan het werk zult komen, dan heb je de overheid echt nodig.’ Daarom moet de overheid proactief op zoek naar deze mensen om ze hulp te bieden. ‘Wacht niet tot ze naar jou toe komen, maar ga naar die mensen toe: help ze, ondersteun ze zodat ze met jouw steun die zelfredzaamheid krijgen. Uit zichzelf en zonder jouw steun gaat dat niet lukken.’ Die taak ligt bij de gemeente, volgens Van Zutphen. Maar de hulp verschilt op dit moment nog te veel per gemeente en sluit lang niet altijd aan op de behoefte van de persoon. 'We moeten zorgen dat we precies weten wat iemand nodig heeft. Daar kunnen mensen als Musie een hele goede, belangrijke rol spelen.’

Schulden voorkomen
De overgang vanuit een asielzoekerscentrum naar een eigen huis waar mensen met een status als inwoner van de gemeente wonen, moet beter. Daarvoor moeten organisaties zoals de gemeente, het COA en Vluchtelingenwerk goed samenwerken ‘zodat het een start wordt die geen schulden veroorzaakt, maar schulden voorkomt’.