Hoezo betalen grote bedrijven geen eerlijke prijs voor watergebruik?!

Er is een nijpend tekort aan water. Het devies: zuiniger omgaan met watergebruik. Politiek redacteur van De Nieuws BV, Anna Pleijsier, deed samen met Follow the Money onderzoek naar de Belasting op Leidingwater en legt uit hoe een hervorming van deze belasting de oplossing zou kunnen zijn.

‘Iedereen kan een steentje bijdragen. Daarom vraag ik alle Nederlanders om goed na te denken of ze hun auto moeten wassen of hun opblaaszwembadje helemaal moeten vullen’, aldus minister Harbers van Infrastructuur en Waterstaat. Begin augustus is namelijk een officieel watertekort afgekondigd. Door een lange periode van droogte is water schaars geworden en dus moeten we er zuinig mee zijn. Daarvoor is een landelijk crisisteam ingesteld.

Nou is er wel vaker sprake van droogte in de zomermaanden de afgelopen jaren, maar een watertekort zoals dit jaar komt niet zo vaak voor. Dat gebeurde in 1976, 2003, 2006, 2011, 2018 en nu dus weer in 2022. ‘Het is dus niet nieuw, maar gebeurt wel steeds vaker door klimaatverandering’, aldus Anna Pleijsier, politiek redacteur van De Nieuws BV. Iedereen moet dus een steentje bijdragen, maar zet de waterbesparing van een simpel huishouden nou echt zoden aan de dijk?

Zuinig omgaan met water is altijd een goed idee, denkt Pleijsier. Maar voor echte verandering moet je ‘als je collectief – dus met het hele land - afspreken nog maar twee minuten te douchen. Pas dan levert het wat op. Als alleen jij en ik korter gaan douchen heeft dat natuurlijk weinig zin’. Bij bedrijven valt echter veel meer te halen en makkelijker aan de kraanknoppen te draaien. ‘Als je één maatregel instelt, kan je het watergebruik bij een bedrijf al enorm inperken.’

Om grootverbruik van water te ontmoedigen wordt ruim twintig jaar geleden de Belasting op Leidingwater (BoL) ingevoerd. Naast de gewone btw die iedereen over water betaalt, is de BoL specifiek bedoeld als een milieubelasting om waterverspilling tegen te gaan. Maar werkt dat ook? Het korte antwoord: nee. De meeste mensen weten, volgens Pleijsier, niet eens dat ze deze belasting betalen. Deze is namelijk gewoon onderdeel van de waterrekening en valt velen dus niet op. ‘Ze zijn daarom ook niet minder gaan gebruiken.’

Voor deze belasting is een heffingsplafond ingesteld, wat betekent dat boven het gebruik van driehonderd kubieke meter water (300.000 liter) het waterverbruik niet extra wordt belast. Nou komen de meeste huishoudens daar niet aan, ‘dan moet je wel een zwembad in de tuin hebben’. Wie daar wel bovenuit komt is het bedrijfsleven. Maar ook voor hen geldt: boven het heffingsplafond hoeft niet meer te worden betaald. Dat heffingsplafond staat gelijk aan een rekening van slechts honderd euro.

Grote bedrijven zoals Tata Steel verbruiken soms wel miljarden liters water per jaar. Toch betalen ook zij niet meer dan de maximale honderd euro. Zouden zij voor het volledige gebruik worden belast, dan zou de rekening – volgens Tata Steel zelf – rond de tien miljoen euro uitkomen. Nogal een verschil en niet echt eerlijk dus.

Pleijsier noemt het een principekwestie ‘dat deze bedrijven net zoveel worden belast als jij en ik’. Het gaat haar niet zozeer om het bedrag, ‘want dat is ook voor huishoudens niet enorm hoog. Het is gewoon bizar dat deze belasting in het leven wordt geroepen om verspilling tegen te gaan, maar dat de grootverbruikers worden ontzien. Een belasting heeft pas effect als dat wél gebeurt, want dan denk je twee keer na over waterverbruik’.

De bedrijven staan uiteraard niet te springen om een hogere belasting. In 2013 werd al eens gepoogd om het heffingsplafond af te schaffen, zo valt te lezen in het Herfstakkoord. Maar dit besluit werd teruggedraaid door de actieve lobby van het bedrijfsleven. ‘Lobbyen mag gewoon in Nederland. Wel denk ik dat er weinig transparantie is over deze lobby.’ Er is op dit moment geen register of paragraaf waarin de organisaties die aan tafel zitten worden geopenbaard. ‘Daarin lopen wij enorm achter op de rest van Europa.’ Nu kunnen journalisten zoals Pleijsier en Mira Sys van Follow the Money de gang van zaken enkel achterhalen door middel van een verzoek tot Wet openbaarheid van bestuur. ‘Het heeft mij twee jaar gekost om deze stukken te krijgen en daarin zien wij gewoon dat er enorm wordt overgenomen wat die lobbyisten zeggen, in plaats van de verschillende belangen af te wegen. Daar ligt een taak voor de overheid om meerdere stemmen om tafel te zetten.’

Ook de recente motie van GroenLinks-Kamerlid Laura Bromet om het heffingsplafond af te schaffen heeft niets uitgehaald. ‘Deze is niet aangenomen. De reden daarvoor was dat “ze er al mee bezig zijn, ernaar gekeken wordt en het meer tijd nodig heeft”.’ Zo gaat het al jaren, volgens Pleijsier. ‘Ik begrijp dat het – naast een stikstofcrisis – misschien niet zo urgent voelt. Maar ik denk dat de omgang met drinkwater best wat hoger op de politieke agenda mag staan. Het gaat in de toekomst een groot probleem worden.’