Hoe worden de stemmen geteld?

Zodra om 21.00 uur de stembussen voor de Tweede Kamerverkiezingen sluiten, tellen vrijwilligers van het stembureau alle stemmen. Hoe gaat dat?

Het tellen van alle stemmen voor de Tweede Kamerverkiezingen moet betrouwbaar verlopen. Zo gaat dat eraan toe:

‘Er staat een bus met duizend opgevouwen stembiljetten. Die moeten gesorteerd en geteld worden’, vertelt Dirk Jan Bakker in Alledaagse Vragen. Hij werkt bij Craft, een organisatie die gemeenten helpt met het telproces van de stemmen. Eerst worden de stempassen geteld, je oproep om te gaan stemmen. Daarna worden de stemmen geteld op de stembiljetten. Dat moeten er uiteindelijk evenveel zijn om tot een proces-verbaal te komen.

Als kiezer mag je komen kijken naar het tellen van de stemmen bij een stembureau bij jou in de buurt. Mocht je denken dat dit niet eerlijk verloopt, dan kan je dit melden bij de voorzitter van het stembureau. Het belangrijkste bij het tellen is dat het vier-ogen-principe wordt toegepast. ‘Het mag niet zo zijn dat een stembureaulid met stembiljetten of stempassen alleen gelaten wordt’, aldus Bakker.

‘Transparantie en controleerbaarheid van de uitslag zijn waarborgen voor een betrouwbare uitslag’, aldus de Rijksoverheid. Dat is de reden dat we op papier stemmen en niet digitaal. De overheid is namelijk bang voor de gevoeligheid van hacks en wil daarnaast het stemgeheim kunnen garanderen, licht Bakker toe.

Om 21.00 uur komt de eerste exitpoll binnen. Dit is een peiling van het stemgedrag van kiezers, gemeten bij 62 stembureaus verspreid door het land. ‘Ze krijgen dan een stembiljet dat er precies zo uitziet als het stembiljet, met alleen de partijen. Die stemmen worden dan geteld en aan ons doorgegeven’, vertelt opiniepeiler Sjoerd van Heck van marktonderzoeksbureau Ipsos in Alledaagse Vragen. Een soort schaduwverkiezing dus. Op basis daarvan wordt een model gemaakt van de mogelijke verkiezingsuitslag.

Ongeveer 85% van de kiezers bij een van de 62 stembureaus waar het stemgedrag wordt gepeild, is bereid deel te nemen aan het exitpollonderzoek. Het aandeel kiezers dat niet meedoet, is niet helemaal willekeurig, vertelt Van Heck. ‘Die is groter onder kiezers van bepaalde partijen, waarmee je het gevaar loopt dat je bepaalde partijen onderschat.’ Daar wordt rekening mee gehouden aan de hand van voorgaand exitpollonderzoek.

Nadat het aantal stemmen bij het stembureau is geteld, wordt er een verslag van de uitslag gemaakt: het proces-verbaal. Twee vrijwilligers van het stembureau brengen dit vervolgens naar het gemeentehuis. Twee anderen brengen de stembiljetten naar het gemeentehuis, ‘waardoor het niet mogelijk is dat iemand onderweg nog iets aan het proces-verbaal verandert en iets aan de stembiljetten kan veranderen’, legt Bakker uit. Zo wordt voorkomen dat de verkiezingsuitslag beïnvloed kan worden.

In het gemeentehuis voeren twee ambtenaren de gegevens uit het verslag vervolgens in via een digitaal systeem. Dat telt de uitslagen van de stembureaus uit de gemeente bij elkaar op. ‘Dat systeem gaat ook piepen als er een verkeerde invoering gedaan wordt of wanneer er andere rare tellingen geconstateerd worden’, vertelt Bakker. ‘Dan is het aan de gemeente om alsnog een hertelling te organiseren.’ Het is overigens een voorlopige uitslag. Een dag later komen de leden van het gemeentelijk stembureau namelijk weer bij elkaar om opnieuw stemmen per partij én per kandidaat te tellen, of om alle processen-verbaal te controleren. Ook hier mag je bij zijn.

De uitslag per kieskring – in totaal zijn dat er twintig – volgt nog een paar dagen later. Uiteindelijk wordt pas op vrijdag 1 december de definitieve uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen bekendgemaakt. De kandidaten die op 22 november zijn verkozen en een zetel in de Tweede Kamer hebben weten te bemachtigen, komen op woensdag 6 december voor het eerst bij elkaar.