Hoe verbeteren we de situatie in arme wijken?

‘Een verzamelpunt van kwetsbare groepen mensen’, zo worden de arme wijken met veel sociale huurwoningen omschreven in recent onderzoek in opdracht van Aedes (de branchevereniging van woningcorporaties). Twee jaar geleden werd al gewaarschuwd voor de slechte situatie en dalende leefbaarheid in de arme wijken. Nu is de situatie nog nijpender geworden, meldt Kassa.

De geschiedenis lijkt zich te herhalen. Een kleine dertien jaar na de veertig wijken van Vogelaar, beginnen we weer van voor af aan. De arme achterstandswijken lijken er nog slechter aan toe te zijn dan in 2007, ondanks de ambitieuze plannen van toenmalig minister van Wonen, Wijken en Integratie Ella Vogelaar. Uit recent onderzoek blijkt namelijk dat het aandeel huishoudens met de twintig procent laagste inkomens dat woont in een sociale huurwoning gemiddeld harder groeide dan in de jaren 2009 tot 2015.

Imago oppoetsen
Tijd voor actie, zo denkt ook de huidige minister voor Milieu en Wonen Stientje van Veldhoven. De oplossing: een betere mix van bewoners in achterstandswijken. Klinkt bekend in de oren, of niet? Inderdaad. Voorganger Vogelaar claimde volgens een soortgelijke strategie het imago van de achterstandswijk op te poetsen. Een aantal flats eruit en daarvoor in de plaats nieuwbouw koopwoningen. Dat was en is het idee. Zo kunnen de mensen zich immers aan elkaar optrekken. Iets wat nu niet gebeurt. De wijken worden nu vaak bewoond door mensen die zichzelf amper kunnen redden, laat staan de buurman. Maar de praktijk leert ons dat dit helaas niet zo werkt. Waar de oude flats worden gesloopt en dus betaalbare woningen verdwijnen, gaat dat juist ten koste van de kwetsbare groepen; die raken daarmee hun huisvesting kwijt.

Het probleem verplaatst zich
Dit probleem kreeg een gezicht toen Zembla in 2007, vlak na invoering van de wijken van Vogelaar, de aflevering ‘Goede wijken, slechte wijken’ maakte. Ze spraken met bewoners uit de probleemwijken in Arnhem en kwamen tot de conclusie dat de problemen met het nieuwe beleid niet opgelost maar verplaatst werden. ‘Het is de bedoeling van de rijke lui om de mensen van de laagste bevolkingsklasse uit de buurt te halen, en hier alleen maar woningen te bouwen voor mensen met geld,’ zo zegt een boze Surinaamse man uit Malburgen, één van de vier Arnhemse wijken die door de minister als probleemwijk is aangemerkt.

De man blijkt er niet ver naast te zitten. In Malburgen wordt op grote schaal gesloopt. Vooral de allergoedkoopste woningen, de naoorlogse portiekflats, moeten het ontgelden. De belangrijkste reden daarvoor is het spreiden van mensen met de allerlaagste inkomens over andere wijken in de stad, zo zegt de directeur van de woningcorporatie. ‘Social engineering’ heet dat volgens professor André Thomsen: ‘Er zitten te veel lage inkomens en die moeten de wijk uit. Dat krijg je niet voor elkaar als je ze vraagt om het zelf te doen. Dus je sloopt hun woningen en dan moeten ze wel.’

En dan?
Dan moeten die mensen een andere plek vinden om te gaan wonen. Zij trekken dus naar andere wijken. Een voorbeeld daarvan is de Arnhemse arbeiderswijk Geitenkamp, in het noorden van de stad. Een wijk waar het werkloosheidspercentage altijd al hoog was. Maar met de komst van nieuwe bewoners gaat de wijk snel nog verder achteruit. ‘Er komen mensen van andere wijken, ik zal niet zeggen waar vandaan, maar die konden ze daar niet pruimen en die zetten ze hier maar neer. En dan krijg je problemen’, aldus een bejaarde Geitenkamper.

Met het verdere verval van de wijk komt het sluiten van winkels, de slinking van scholen en een groeiend gevoel van onveiligheid onder bewoners. ‘Ik wil hier niet mijn kinderen grootbrengen. Niemand hier heeft een havo-diploma hoor. Deze jongens zullen nooit meer verdienen dan 15-1600 euro. Dat is criminaliteit aansporen. En waar je mee omgaat, daar word je mee besmet’, zegt een Geitenkampse jongere tegen Zembla.

'Niet de wijken hebben problemen, maar de mensen, en dat probleem heet armoede'
Het slopen van bestaande goedkope (sociale huur)woningen om plaats te maken voor de bouw van duurdere nieuwbouw lijkt dus geen oplossing. Het zorgt voor een massale volksverhuizing. En daarmee een verplaatsing van het probleem. Want het probleem is, zoals Zembla concludeert, niet de wijk maar de mensen in de wijk. Of die bij wijze van spreken in Malburgen of Geitenkamp wonen, dat maakt niet uit.

'De oude bewoners profiteren niet mee'
Stedelijk geograaf Cody Hochstenbach van de Universiteit van Amsterdam oppert in Trouw een andere oplossing voor het probleem. Niet de sloop van goedkope woningen in ruil voor de bouw van duurdere woningen in de probleemwijken, maar juist de bouw van goedkope woningen in goede wijken. Fenne Pinkster, promovendus ‘geconcentreerde armoede’, noemt het ‘mengen’ in achterstandswijken de eerste reflex in Nederland. Het risico hiervan is dat de wijk in kwestie wel verbetert, maar dat de oude bewoners er niet van profiteren en de problemen alleen verschuiven.