De vleesheffing: hoe zit dat?

Het kabinet denkt erover om vlees duurder te maken doormiddel van een zogenaamde ‘vleesheffing’. Waarom is dat nodig?

Vlees wordt binnenkort wellicht duurder, meldt Kassa. Tenminste, als de plannen van het kabinet om de zogenaamde vleesheffing in te stellen, doorgaan. Hiermee hoopt het kabinet de consument – jij dus – te prikkelen meer plantaardige eiwitten (bijvoorbeeld vleesvervangers, noten en peulvruchten) te eten in plaats van dierlijke eiwitten (zoals vlees, eieren en zuivel) en dus 'meer duurzame en gezondere keuzes te maken'. Het geld dat deze heffing oplevert gaat naar de veehouders, daarmee kunnen zij hun bedrijven verder verduurzamen.

De productie van bijvoorbeeld vlees veroorzaakt grote schade voor ons klimaat. Denk aan stikstofuitstoot, CO2-uitstoot en bodemproblemen. Dat zijn allemaal verborgen kosten, een prijs die we in de supermarkt niet betalen. 'Als consument zie je in de supermarkt niet het verschil tussen hoe iets geproduceerd is en wat dat betekent voor de leefomgeving', aldus oud-landbouwminister Carola Schouten. Er is al eens eerder gepoogd een vleesheffing in te voeren, maar deze is er door het ontbreken van 'politiek draagvlak' destijds niet gekomen, blijkt uit rondvraag van Zembla. Wel bleek toen al dat de heffing op vlees een effectief middel zou kunnen zijn, zo blijkt uit destijds uit onderzoek, gedaan in opdracht van het ministerie.

Gedrag van de consument moeilijk te beïnvloeden
Of het de gewenste effecten zal hebben is nog de vraag; het is niet makkelijk om het gedrag van consumenten te veranderen, volgens de huidige minister van Landbouw Henk Staghouwer. Wel wordt de roep vanuit de maatschappij om duurzame producten steeds groter, meldt Zembla in het najaar van 2021. Het zijn vooral de supermarkten die zich lijken te verzetten tegen meer transparantie over duurzaamheid, meldt Zembla. Zo vertikken de grote supermarkten het destijds om gehoor te geven aan de oproep van de Tweede Kamer om jaarlijks te rapporteren over wat ze doen om de voedselketen duurzamer te maken. Ze zouden die informatie te ‘concurrentiegevoelig’ en ‘vertrouwelijk’ vinden, blijkt uit stukken na een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur.

Verantwoordelijkheid van de supermarkt
Boeren zijn de afgelopen tijd onvoldoende in staat om te verduurzamen, volgens supermarktdeskundige Jan-Willem Grievink. De vijf grootste ketens in Nederland kunnen kiezen uit bijna 52.000 boeren die veel produceren - de landbouw is de afgelopen jaren namelijk steeds intensiever geworden. ‘Met als gevolg dat supermarkten door de toenemende macht verdeel en heers kunnen toepassen’, legt Grievink in Zembla uit. Zij kunnen kiezen uit veel te veel aanbod en dan gaat de prijs naar beneden. De hoge productie en lage prijzen heeft tot gevolg dat boeren noodgedwongen veel produceren, om iets over te houden aan de productie van voedsel, maar het is destructief voor de aarde, voegt hoogleraar sociologie Willem Schinkel toe. Boeren zitten dus klem in een systeem van bodemprijzen en steeds hogere opbrengsten per hectare. Met grote gevolgen van dien: ondertussen raakt de bodem uitgeput door overmatig gebruik van kunstmest en bestrijdingsmiddelen. Daarnaast neemt de biodiversiteit in razend tempo af.

Hebzucht 
Hebzucht ligt verandering in de weg, volgens Grievink. Supermarkten maken enorme winsten en zouden boeren meer kunnen betalen. ‘Hebzucht van iedereen in de keten: van de boeren en de supermarkten die meer willen verdienen tot de consument die meer voordeel wil hebben.’ Toch is het vooral de consument die voor deze verantwoordelijkheid (en de bijkomende kosten) lijkt op te draaien. Bij de supermarkten leeft, volgens supermarktonderzoeker Gustaaf Haan van Questionmark, nog sterk het idee dat we de problemen van de voedselproductie en van de landbouw kunnen oplossen door mensen een keuze te geven. ‘Tussen verschillende komkommers of potjes pindakaas.’ Maar dat is volgens hem heel gek: ‘Want als je als supermarkt weet welke producten niet ecologisch of sociaal en maatschappelijk zijn, hoef je die keus niet voor te leggen aan je klanten, dan kun je ervoor zorgen dat die producten niet meer in je schappen liggen.’ Dit geldt ook voor de impact van advertenties. ‘Een advertentie leidt bijna altijd tot meer consumptie. De korting wordt gekoppeld aan de volumen. Je stuurt als supermarkt dat mensen meer kopen dan ze nodig hebben.’

Bewuste keuze?
In de schappen zien we weliswaar meer biologische producten en vegetarische alternatieven, maar die liggen volgens Zembla dan wel weer naast de kiloknallers. ‘Het stunten met vlees levert geen bijdrage aan de verduurzaming van de samenleving’, aldus Schouten. Of een vleestaks dit verschil voldoende zal opheffen is de vraag.