Wat als je digitaal niet meer mee kunt komen?

‘Mensen voelen zich een tweederangsburger worden, omdat ze niet meekunnen met alle digitale ontwikkeling.’ Veel Nederlanders lopen tegen een digitale slagboom aan, vertelt Alex van Scherpenzeel van ouderenbond ANBO. Daardoor wordt de digitale kloof alleen maar groter. Hoe kan die weer gedicht worden?

Tweeënhalf tot vier miljoen Nederlanders kunnen niet goed meekomen in de digitale wereld, schatte de Algemene Rekenkamer in 2016 al. Er is dus sprake van een digitale kloof, die bijdraagt aan sociale ongelijkheid.

'Voor de een is het een verademing, voor de ander een grote last'
‘Het probleem speelt in alle lagen van de samenleving’, aldus Wietske Kamsma van Alliantie Digitaal Samenleven in Kassa. Het zijn namelijk lang niet alleen ouderen die last hebben van digitale ontwikkelingen. Ook laaggeletterden, anderstaligen, mensen met een (lichte) beperking, minima, kortopgeleiden en praktisch opgeleiden hebben moeite om zich online wegwijs te maken. In 2011 werd er al gevreesd voor een onzichtbare en gevaarlijke digitale kloof tussen generaties en bevolkingsgroepen.

‘De voortschrijdende digitalisering van de samenleving is niet voor iedereen een positieve ontwikkeling.’ Dat schrijft het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in het onderzoeksrapport ‘Eigentijdse ongelijkheid’. Alliantie Digitaal Samenleven is het daarmee eens. ‘Voor de een is technologie een verademing, voor de ander is het een grote last.’

‘Het is ontzettend snel gegaan, maar we zijn onderweg af en toe wel vergeten achterom te kijken of iedereen wel mee kan doen’, vervolgt Kamsma. De digitale kloof draagt daardoor bij aan sociale ongelijkheid.

‘Ik krijg de neiging om mijn apparaat door het raam te gooien’
‘Dit is heel veel gedoe’, zucht John van Aubel. In Kassa is te zien hoe hij inlogt met zijn DigiD, om zijn belastingformulier in te vullen. Via een sms’je krijgt Van Aubel een koppelcode die hij moet invullen op zijn computer. ‘Vervolgens krijg je een QR-code die je moet fotograferen en dan kan je er pas in komen’, legt hij uit. ‘Het wordt dus heel lastig gemaakt. Dit zijn dingen waarbij ik de neiging heb om mijn apparaat door het raam te gooien en te zeggen: “Jongens, verrek toch met de hele boel!” Maar je moet mee.’

‘Ik ben digitaal redelijk vaardig, maar makkelijk is het niet. Dat heb ik wel gezien’, vervolgt hij. Hij kan zich goed voorstellen hoe dat voor anderen is. ‘Die doen wat ik mezelf verbied te doen. Die gooien de telefoon door de tent, die zeggen: “Stik maar de moord, ik doe het niet meer!” En als we de toegang tot overheidssites gaan ophangen aan zo’n app om in te kunnen loggen, dan sluit je steeds meer mensen uit. De tweedeling in de maatschappij wordt door dit soort dingen alleen maar groter.’

‘Steeds grotere groep kan weg niet vinden in ingewikkelde samenleving’
Door de digitalisering komen instanties steeds meer op afstand te staan. Onder andere banken zijn in een rap tempo gedigitaliseerd. Tussen 2011 en 2021 zijn 1928 bankfilialen gesloten. Dat terwijl één op de zes Nederlanders niet in staat is om zelfstandig hun bankzaken te regelen, blijkt uit recent onderzoek van de Nederlandsche Bank. ‘Mensen kunnen daardoor niet meer met hun vraag terecht’, aldus Van Scherpenzeel van ouderenbond ANBO.

‘Dat werkt wantrouwen in de hand, omdat mensen zich afvragen of de overheid er nog wel voor hen is’, ziet Lizzy Diercks. Als researcher voor het BNNVARA-programma Typisch sprak ze inwoners uit diverse wijken en dorpen in Nederland. ‘We hebben de samenleving zo ingewikkeld gemaakt, dat een steeds grotere groep mensen niet meer weet hoe ze daar een weg in kunnen vinden’, vertelt ze in de vijfdelige artikelenreeks Nederland Vertrouwenland.

‘Cruciale diensten moeten in 2025 voor iedereen toegankelijk zijn’
‘Het risico van de voortschrijdende digitalisering leidt volgens het kabinet tot een “digitale kloof” die de sociale ongelijkheid versterkt’, valt te lezen in het onderzoeksrapport van het SCP. ‘En dat terwijl de Europese toegankelijkheidswet toeschrijft dat de cruciale digitale diensten in 2025 voor iedereen toegankelijk moeten zijn’, schrijft Kassa.

‘Om die digitale kloof tegen te gaan moet iedereen de kans krijgen om via onderwijs en om- en bijscholing digitale kennis en vaardigheden op te doen’, schrijft het SCP. Daarnaast wordt er een strategie ontwikkeld om digibetisme aan te pakken.

Kassa vraagt zich af of dat wel gaat lukken vóór 2025 en wat daarvoor moet gebeuren. Daarom stelt het consumentenprogramma van BNNVARA hier vragen over aan het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

‘Nederland is momenteel bezig met de omzetting van de European Accessibility Act naar Nederlandse wet- en regelgeving’, antwoorden zij. ‘Daarnaast gaat het kabinet overheden, bedrijven en ondernemers helpen bij het doorgronden en implementeren van deze wet.’

Ook worden er overheidsloketten ingericht waar mensen face to face geholpen kunnen worden. Verder komen er laagdrempelige informatiepunten, digitale overheid in bibliotheken en wordt er ingezet op publieke dienstverlening die naar mensen toegaat. ‘Er is op dit moment geen aanleiding om te denken dat Nederland niet de deadline van 28 juni 2025 haalt’, concludeert het ministerie. Zij hoopt met deze oplossingen de digitale kloof te dichten.