Hoe is het om naast Tata Steel te wonen?

Stel je woont in de omgeving van het vervuilende Tata Steel en je hebt daardoor zevenentwintig procent meer kans op longkanker. Wat doe je dan? Verhuizen of blijven? Sanne Walvisch besloot te blijven en aangifte te doen tegen de staalfabriek.

‘Mensen die in de buurt van Tata Steel in IJmuiden wonen, worden blootgesteld aan veel meer schadelijke stoffen dan mensen die ergens anders wonen’, schrijft Vroege Vogels september vorig jaar. Een van de mensen in de buurt is Sanne Walvisch.

‘Ik ben geboren en getogen in Kennemerland, voor mij waren de Hoogovens vroeger een icoon. Toen ik zeventien was ging ik met mijn scooter daarnaartoe om met mijn vriend naar de lichtjes te kijken. De lichtjesfabriek’, vertelt Sanne Walvisch bij Spijkers met Koppen. Acht jaar geleden besluiten Walvisch en haar man een huis te kopen in Wijk aan Zee. ‘Zoals je dat doet, doe je onderzoek naar een nieuwe plek waar je gaat wonen. We kenden mensen die er woonden, dus we hebben navraag gedaan: “Hoeveel last hebben jullie van de fabriek?” Dan krijg je antwoorden als: “Je ruikt het weleens.” Of: “Je hoort de piepjes van de wagens die er rijden.”’ Uit de rondvraag en het onderzoek dat Walvisch destijds doet lijkt de overlast niet veel groter dan bij wonen naast een snelweg of een spoorweg of onder de rook van Schiphol. ‘Wij dachten: hoe slecht kan het zijn?’

Geen bloemetjesgeur
Het blijkt heel slecht te kunnen zijn. ‘Het moment dat het bij mij insloeg als een bom was in 2018, toen waren de grafietregens. Een glitterregen over het dorp. Toen was er een bijeenkomst met de directie van Tata Steel waarin zij hun verhaal zouden doen. Toen vertelde de directeur met droge ogen dat wij als buurtbewoners natuurlijk wel wisten dat we niet naast een koekjesfabriek woonden en dat er geen bloemetjesgeur uit de fabriek kwam. En dat er “natuurlijk weleens iets gebeurde, want het was een ontembaar monster en het is logisch dat je bij een staalfabriek tachtig procent van de processen onder controle hebt en twintig procent niet”. Toen schrok ik me echt wezenloos.’

Onderzoeken RIVM
Tegelijk met Walvisch besluit ook het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) zich te verdiepen in de zaak. ‘En toen werd er steeds meer bekend. En bij ieder onderzoek is er slecht nieuws.’ De fabriek stoot meer uit dan het rapporteert, er zitten hoge concentraties fijnstof in de lucht en omwonenden lopen gezondheidsrisico’s. ‘Het allerzorgelijkst is natuurlijk dat er zevenentwintig procent meer longkanker in de omgeving voorkomt. In sommige buurten loopt dat op tot vijftig procent meer en als je dat dan ook nog uitsplitst tussen mannen en vrouwen dan is er in sommige wijken zestig procent meer longkanker onder vrouwen. Vergeleken met het gemiddelde in Nederland.’

Klachten
Lang werd er gezegd dat er geen causaal verband bestaat tussen deze cijfers en de Tata Steel-fabriek. ‘Dat is ook echt het irritante, want eigenlijk is er alleen een causaal verband te leggen tussen asbest en asbestkanker. Verder is de wetenschap gewoon nog niet. Wat we wel weten is: je ziet die fabriek, je ziet dat daar rook of stoom uit komt, inmiddels weten we wat daar allemaal in zit, we weten wat de gevolgen van luchtvervuiling zijn en we merken het allemaal zelf: we hebben allemaal te maken met klachten. Op het moment dat er stank is hebben we last van hoofdpijn, misselijkheid, prikkende ogen, mensen krijgen het benauwd. Een en een is drie.’

Principekwestie
Maar waarom gaat Walvisch dan niet verhuizen? ‘Die gedachte gaat ook heel vaak door mijn hoofd. Een jaar geleden dacht ik: of we gaan nu vluchten of we gaan vechten. Dat was het begin van de aangifte bij [strafrechtadvocaat Bénédicte] Ficq.’ Walvisch denkt: ‘Ik kan wel weggaan, maar als ik met mijn gezin vertrek dan is de kans heel groot dat er een ander gezin in ons huis komt wonen. En die lopen net zoveel risico. Het probleem is niet weg. Bovendien: het probleem is ook niet lokaal. Dus het is echt ook een principekwestie voor mij. Het gaat niet alleen om het dorp waar wij wonen, het gaat om de hele regio. Het gaat om Wijk aan Zee, Beverwijk, maar ook Haarlem en Amsterdam. En dit hoort gewoon in Nederland niet voor te komen.’

Aangifte
Walvisch hoopt dat het proces onder leiding van advocaat Ficq zal leiden tot de sluiting van ‘bepaalde kankerverwekkende fabrieksonderdelen, waarvan iedereen ook weet dat ze echt heel schadelijk zijn’ en ‘radicaler handhaven, radicalere vergunningen en steviger ingrijpen door de overheid’. Ze hoopt dat sowieso de kooksfabriek gesloten zal worden.