Hoe ga je het gesprek aan met iemand die denkt aan zelfdoding?

In Nederland denken jaarlijks zo’n vierhonderdduizend mensen aan zelfdoding. Achttienhonderd mensen maken ook daadwerkelijk een einde aan hun leven. Maar praten helpt om dat getal omlaag te krijgen. Zo weet ook GZ-psycholoog bij 113 Zelfmoordpreventie Manon Merkus. Ze vertelt erover bij Gaan!.

Er rust nog een enorm taboe op zelfdoding, volgens Merkus. ‘Misschien in bredere zin zelfs een taboe op psychische klachten. Ik denk dat als iemand vertelt een depressie te hebben, dat ook lastig is om over te praten. Zo ook over suïcidaliteit, maar dan gaat het ook nog eens echt over leven en dood.’ Volgens Paul van Hoek, trainer sociaalpsychiatrische zorg, praten we er liever niet over. ‘De dood is een onderwerp dat we sowieso niet zo aantrekkelijk vinden om het daar uitgebreid over te hebben. Jezelf doodmaken is daar nog de vergrotende trap van. Het hoort niet, het mag niet; het is een taboe’, legt Van Hoek uit in Leven voor de dood. ‘Mensen schrikken ervan en voelen aan: als je dood wil, dan is het wel zo erg. Dan heb je brandweer, politie en toppsychiaters nodig om het gevaar af te wenden. Maar: het is maar de vraag of dat zo is.’

Mensen die kampen met dit soort gedachten hebben vaak heel erg het gevoel dat zij dat niet bij een ander neer kunnen leggen, volgens Merkus. ‘Dat horen we vaak terug, dat ze zeggen: "Ik wil een ander daar niet mee belasten."' Als gevolg daarvan proberen mensen het vaak alleen op te lossen. ‘Dat is nou juist wat we graag niet zien gebeuren. Maar dat mensen erover praten.’

Waarom is het gesprek zo belangrijk?
Omdat praten helpt, aldus Merkus. ‘Een luisterend oor bieden. We zouden het heel fijn vinden als steeds meer mensen weten hoe je het gesprek aan kan gaan met mensen die kampen met suïcidale gedachten; het zijn er een hoop in Nederland.’ Gedeelde smart is halve smart gaat hier zeker op. ‘Anders komt iemand klem te zitten in zijn eigen gedachten. En die ga je dan ook steeds meer geloven. Als je denkt 'niemand zal mij missen' of 'ik voeg niks toe' en je dat bij niemand toetst of met niemand kan bespreken, dan zit je daar klem in en wordt het steeds zwaarder.’ Van Hoek vergelijkt het met een fuik. ‘Dat mensen daarin verzeild raken, dat ze er zo in verstrikt raken dat ze er zelf ook niet meer uitkomen. (…) als je er samen naar kijkt wordt het dragelijker, denk ik.’

Maar dat neemt niet weg dat het gesprek best lastig kan zijn. Daarom heeft 113 Zelfmoordpreventie een cursus ontwikkeld om mensen handvatten te bieden in deze gesprekken. ‘Do’s en don’ts eigenlijk’, aldus Merkus.

Hoe voer je een goed gesprek over suïcidale gedachten?
'Belangrijk daarin is dat je een onbevooroordeeld luisterend oor biedt. Dus dat je niet heel snel met oplossingen wil komen of lichtpuntjes noemt, maar goed luistert naar iemand en wat hij vertelt. En door de vraag te stellen: “Denk je weleens aan zelfmoord?” En vanuit daar het gesprek verder te voeren.’

Op het idee brengen
‘Mensen zijn vaak bang dat ze iemand op het idee brengen’, haalt Van Hoek aan. ‘Daar is echt vrij veel onderzoek naar gedaan en dat is onzin. Je kunt iemand niet, door het idee te opperen, suïcidaal maken.’

Eerst koffie
Wanneer iemand de vraag ‘denk je aan de dood?’ met ‘ja’ beantwoordt, is het volgens Van Hoek belangrijk om niet direct in de beheersing te kruipen. ‘Niet meteen roepen: “Dat moeten we voorkomen, dan moet je naar de dokter of dan moet je naar de psychiater”, maar eerst gewoon eens een kopje koffie drinken met z’n tweeën en vragen stellen: “Vertel eens, hoe is dat gekomen? Waar ben je mee bezig?”’