Hoe dicht Nazmiye Oral de kloof met haar traditionele moeder?

Een lange tijd heeft schrijfster en actrice Nazmiye Oral geen vrede kunnen sluiten met haar traditioneel Turkse moeder. Tot haar theatervoorstelling Niet meer zonder jou.

‘Als kind begrijp je het niet, dus denk je: als mijn ouders dit kunnen doen, dan kan iedereen mij verlaten en is niemand te vertrouwen’, zegt Nazmiye Oral in Onze man in Deventer over de beslissing van haar ouders om haar als zesjarig meisje naar haar grootouders in Turkije te sturen. Ze verblijft er vier jaar. In de tussentijd werken haar ouders in Nederland om een buffer op te bouwen. ‘In mijn tijd was het helemaal zo dat iedereen terug zou gaan. Er zijn meer mensen zoals ik die zijn teruggestuurd, omdat het handig was. Ouders dachten: je kunt alvast Turks leren en naar school, dan komen wij erachteraan.’ Maar dat gebeurt niet. De invloed van dit ­– naar eigen zeggen verraad – op haar leven is groot. ‘Ik heb er heel lang over gedaan om van het trauma – wat het allemaal met zich heeft meegebracht – los te komen, om vrij te kunnen zijn.’ 

Door de steeds verslechterende situatie in Turkije – in aanloop naar de staatsgreep van 1980 – krijgt ze van haar vader de keuze om haar school in Turkije af te maken of terug te keren naar Nederland. ‘Wat denk je dat ik zei? Ik wil met jullie mee! Dus toen kwam ik terug.’ De band tussen Oral en haar ouders lijkt op het eerste gezicht te herstellen. ‘Ik herinner mij - ik denk dat het een week of twee heeft geduurd - een soort honeymoon-fase met mijn ouders. Vooral met mijn moeder, want ik had haar enorm gemist.’ Ze wordt verwend door haar moeder met snoep en vla – waar ze in Turkije heel erg naar heeft verlangd. ‘Een keer vroeg ik haar of ik weer vla mocht en toen snauwde ze me af. Ik denk dat ik ook helemaal door het dolle heen misschien wel een hand vol was en zij wilde gewoon: ‘’Nou, nu zijn we weer gewoon.’’ Maar door dat afsnauwen is het weer dichtgegaan.’

Volgzaam
Toch zorgt dit er niet voor dat Oral opstandig wordt. ‘Voor mijn gevoel ben ik tot een jaar of achttien of negentien supervolgzaam geweest (…) ik had niet eens door wat ik wel of niet leuk vond. Ik stond letterlijk uit.’ Zo ook als ze zich verlooft met een jongen die haar moeder aanbeveelt. ‘Mijn moeder straalde en dacht: dat zijn moderne mensen, Naz is een beetje recalcitrant en hij is enig kind. Die gaan goed voor haar zorgen en dan mag ze alles.’ Al gauw merkt Oral dat het niet meant to be is. Maar ze probeert de verloving voort te zetten, voor haar familie en haarzelf. ‘Want ik zat nou eenmaal in die situatie.’

Het lukt Oral om de enorme onwil die ze voelt weg te stoppen. Totdat ze iets vreemds meemaakt. ‘Er kwam een soort druk van onder m’n buik en die leek mij uit mijn lichaam te drukken. Ik wist niet wat er gebeurde; het was traumatisch. Want ik dacht: ik ga dood. Als ik eruit ga, kan ik er nooit meer in. Ik hield mij – wat dus natuurlijk nergens op sloeg – aan het bed vast, uit een soort paniekreactie. Mijn vriendin Carmen zag dat er iets gebeurde, dus die zei: ‘’Wat is er?’’ En ik probeerde te zeggen: ik moet hier weg, want ik dacht: ik moet vluchten. Maar ik kreeg acute afasie; ik kon niet meer op de woorden komen. Toen weer twee seconden daarna zei ik: "Ik moet hier weg." Wat dat is geweest, weet ik niet.’ Dit is een keerpunt voor Oral; na een periode van anderhalf jaar lukt het haar om de verloving te verbreken. ‘De dagen erna voelde ik heel duidelijk: oké, het is niet voor niets dat ik bij Turkse mensen ben geboren. Maar mijn pad ligt buiten dit gezin, buiten deze gemeenschap.’

Gevoelens
De gevoelens die Oral al die tijd heeft weten te onderdrukken, komen in volle hevigheid naar buiten. Ze voelt woede naar de omstanders in haar leven. ‘Soms werd ik bang van mezelf; dan was ik aan het afwassen en dan zag ik een mes. En ik dacht: oké, even bij dat mes weg. Ik vertrouwde mezelf niet (…) agressie die ik al die tijd had onderdrukt, of een ‘nee’, kwam los.’ Ook durft Oral ’s avonds niet te slapen, waardoor haar moeder zich zorgen maakt. ‘Overdag maakte ik ruzie met haar van: bemoei je niet met mij. We hadden echt oorlog. Want ik wilde mijn eigen dingen doen; ik wilde studeren en niet trouwen. En mijn moeder maakte ruzie omdat ze heel bang was om mij kwijt te raken. Dat zegt zij en dat geloof ik ook.’

Kloof
De kloof tussen moeder en dochter besluit Oral jaren later in een theatervoorstelling op te voeren. In Niet meer zonder jou gaat ze met haar moeder het gesprek aan over tradities, religie en seks. Ze spelen de voorstelling meer dan honderd keer. ‘Ik heb al die jaren met haar op het podium nodig gehad, om nu te komen waar ik ben. Dat gesprek ­– het echte gesprek met elkaar – ook al zijn het telkens dezelfde woorden, gaat dieper. Het duurt heel lang voordat dat helemaal opgeschoond is.’ Oral voert de voorstelling vanuit een persoonlijk doel. ‘Ik wilde, voordat ik sterf, de kans grijpen dat wanneer ik tegenover mijn moeder zit, ik werkelijk voel dat ik van haar houd. Dat heb ik jarenlang niet gehad (…) mijn moeder kon mij niet eens aanraken; ik liet mijzelf niet aanraken door haar.’ En dat doel behaalt ze: ‘Ik heb allang tegen mijn moeder ‘’ik houd van jou’’ gezegd.’

De band tussen moeder en dochter is dusdanig verbeterd, dat het Oral lukt om haar moeder in toom te houden. Dat gebeurt onder andere als haar moeder haar aanspreekt op de seksscène die ze speelt in de Netflix-serie Undercover. ‘(…) Tot ik het haar uitleg en ze ziet: ik krijg geen voet tussen de deur en krijg juist ook nog repliek van: kom tot jezelf mevrouw Oral, en ga niet zielig zitten te doen van: wat zullen mensen zeggen? En als ze iets tegen je zeggen, dan weet je je mond toch wel te roeren? Dan is het klaar. En dan zegt ze: ‘’Oh leuk, hoe gaat het met m’n kleinkinderen?’’’