Hebben minderjarigen in Nederland niet dezelfde rechtsbescherming als elders in Europa?!

Minderjarigen in Nederland hebben al ruim 2,5 jaar niet dezelfde rechtsbescherming als elders in Europa. Hoe kan dat? 

In De Nieuws BV leggen Reinier Feiner, advocaat en voorzitter van de Vereniging Sociale Advocatuur Nederland, en Patrick Lodiers uit hoe dat precies zit.

'Een minderjarige verdachte moet áltijd aanspraak kunnen maken op een door de overheid betaalde advocaat. Dat is het oordeel van de Amsterdamse rechtbank. En dat is opmerkelijk, want op dit moment wordt een onderscheid gemaakt tussen jongeren die zijn aangehouden, en jongeren die niet vastzitten maar toch verhoord worden. Daarmee handelt Nederland in strijd met een Europese richtlijn', vertelt Lodiers. Volgens Feiner kun je het oordeel van de rechter een baanbrekende uitspraak noemen. 

Lodiers: Waarom is dit zo baanbrekend? 
Feiner: 'Omdat de rechtbank hier vaststelt dat kinderen die niet worden aangehouden als ze worden verdacht van een strafbaar feit, wel recht hebben op een advocaat die door de staat wordt betaald. Dat is al sinds juli 2019 niet het geval terwijl het wel moest. Dat betekent eigenlijk dat ruim 2,5 jaar kinderen in Nederland niet dezelfde rechtsbescherming hebben gehad als elders in Europa. Minister Dekker van Rechtsbescherming moet nu toch de portemonnee trekken om ervoor te zorgen dat minderjarige verdachten, als ze worden verdacht van een misdrijf, recht hebben op rechtsbijstand.'

Hoe zit dat precies? Waarom heeft de ene verdachte wel en had de andere verdachte geen recht op een door de overheid betaalde advocaat?
'Dat komt omdat de minister beperkt heeft uitgelegd dat alleen mensen die door de politie worden opgepakt, dus ook jeugdigen die worden opgepakt, dat ze alleen dan recht hebben op een advocaat en de vergoeding van die kosten. Terwijl: als je als minderjarige een brief krijgt om op het politiebureau te komen omdat je verdacht wordt van een misdrijf, dan moet je zelf een advocaat betalen. Dat is voor kinderen tussen de 12 en 18 jaar vaak niet te betalen en het mag eigenlijk niet uitmaken, vind ik althans, hoe groot de portemonnee van de ouders is.'

Hoe belangrijk is dat ook die kinderen bijstand krijgen van een advocaat?
'Ontzettend belangrijk. We hebben in Nederland gelukkig hele goede jeugdofficieren van justitie. Die zullen alleen opdracht geven aan de politie om een minderjarige aan te houden en in een politiecel te zetten, als het om zware delicten gaat en als het echt niet anders kan. Maar je hebt ook zware delicten, zoals zedenzaken en de rellen van dit weekend, waar pas na enkele maanden een verdachte in beeld komt. Soms is het dan niet nodig - omdat die verdachte geen strafblad heeft - om een kind in de cel te gooien; dan krijgt iemand een oproep tot verhoor. Het probleem van die goede pedagogische manier van denken van de jeugdofficieren in sommige of in de meeste gevallen, is dat minderjarigen niet de mogelijkheid hebben om uitleg te krijgen van de advocaat over wat handig is om te zeggen. Dat betekent niet per se dat de advocaat zegt: "Zeg maar niks of vertel een leugen." Helemaal niet. Het gaat er juist om dat er uitleg wordt gegeven aan de minderjarige en aan de ouders. En, dat de politie de verklaring op een goede manier op papier kan zetten, zodat er geen verwarring kan ontstaan en er geen onschuldige mensen worden veroordeeld.'

Even naar de praktijk van de afgelopen dagen. We horen dat aan die rellen jongeren van 12, 13, 14 jaar meedoen. Stel je voor: die worden later verhoord en hebben geen advocaat. Wat voor impact kan dat op die jonge relschopper hebben?  
‘Laat ik vooropstellen dat als mensen worden verdacht van die rellen en ze staan op camera terwijl ze een steen naar een politieagent gooien die geraakt wordt, dat die gewoon worden opgepakt. Dan is er geen jeugdofficier die dan zegt: "Kom maar even rustig naar verhoor." Maar het kan best zo zijn dat het vriendinnetje van 15 er naast liep en dat het de vraag is of zij daar een bijdrage aan heeft geleverd door mee te juichen. Dan wordt het ingewikkelder. Van zo iemand kan de officier zeggen: "Nodig die maar uit voor verhoor en dan zoeken we uit of ze toch strafbare betrokkenheid heeft." Als ze dat constateren - dan moet je wel voorstellen dat de politie uitgaat van een verdenking - kun je een straf krijgen of kan het zo zijn dat je ook aan de schade mee moet betalen. Dat kan best betekenen dat ieder individu voor de totale schade aansprakelijk wordt gesteld. Ook al stond je erbij en keek je ernaar en is het niet zeker of je meejuichte. Dan kan het zo zijn dat je moet opdraaien voor de kosten. Dus spelen er grote belangen mee.'

‘Als het om zedenzaken gaat, dat twee minderjarigen seks hebben, dan is het ontucht in sommige gevallen. Dan kan het best zo zijn dat als de ouders van het meisje dat echt ontucht vinden, dat je dan de rest van je leven een zedendelinquent bent. Dat heeft verstrekkende gevolgen. Dat soort gevolgen zijn dingen waar de advocaat rekening mee houdt. De advocaat praat met de minderjarige, overlegt met de ouders en zorgt ervoor dat het in overleg met de officier op een zo passend mogelijke wijze wordt afgedaan.’

Uw zegt het is baanbrekend, want de rechter heeft gezegd dat de werkgever het verkeerd gedaan heeft. Wat betekent dat eigenlijk? 
Dat bepaalde zaken herzien moeten worden om te kijken of het een eerlijk proces is geweest voor jeugdige verdachten in de afgelopen 2,5 jaar die niet zijn aangehouden, maar die naar het politiebureau zijn gekomen op uitnodiging en geen advocaat hadden, maar wel een verklaring hebben afgelegd. Het is zo dat Nederland een veel te beperkte uitleg heeft gegeven aan de bescherming die die richtlijn beoogde voor minderjarige verdachten. Het is vervelend dat wij wel een minister van Rechtsbescherming in dit land hebben, maar dat we, wanneer het erop aankomt, wat betreft de bescherming van onze meest kwetsbare mensen - onze minderjarigen - het slechtste jongetje van de klas zijn.’

Waarom is het dan 2,5 jaar lang fout gegaan? 
‘In feite is het de kruideniersmentaliteit van de minister van Rechtsbescherming. Dat zie je niet alleen in de toeslagenaffaire, maar dat zie je ook in het strafrecht. De minister zegt: “Het is wel een recht, maar je betaalt het zelf maar.” Het moet niet afhangen van de inhoud van jouw portemonnee of je rechtsbijstand kan betalen of niet.’

U zegt dat we het slechtste jongetje van de klas zijn en dat het komt door een kruideniersmentaliteit. Maar het is in strijd met Europese richtlijnen. Heeft dat nog consequenties?
'Ja, dat heeft consequenties. Allereerst is het zo dat op dit moment iedere minderjarige die bij de politie moet komen om een misdrijf een advocaat in de arm kan nemen. In de afgelopen 2,5 jaar is dat ten onrechte niet gebeurd. Er moet nu bekeken worden wat de schade daarvan is. Ik moet daar wel een voorbehoud van maken: op dit moment denkt het ministerie na over een mogelijk hoger beroep.’

Waarom?
‘Ik noem dat oude bestuurscultuur. Je zou zeggen dat de minister van Rechtsbescherming blij moet zijn dat er een uitbreiding van rechtsbescherming is.’

En dat er Europese richtlijnen zijn...
‘Ja. Daar mogen we met z’n allen blij mee zijn. Er is weleens kritiek op Europa. Maar als het gaat om bescherming van kwetsbare burgers tegen overheidshandelen, biedt Europa juist veel bescherming en ook gereedschap aan rechters - die ze hier nu gebruiken - om ervoor te zorgen dat individuele burgers hun recht kunnen blijven halen als ze een conflict hebben met de overheid.’