Gigantische gezondheidsverschillen tussen buurten. Hoe komt dat?!

Mensen die in duurdere wijken wonen kunnen tot wel acht jaar langer leven dan mensen uit armere wijken. Dit heeft onder andere te maken met de voedselomgeving, vertelt Famke Mölenberg in De Nieuws BV. Hoe zit dat eigenlijk?

'Tijdens de opening van een nieuwe fastfoodlocatie in het centrum van Rotterdam, stelde de Rotterdamse wethouder Sven de Langen in het nieuws de vraag of we het wel zouden moeten willen. "We hebben al zoveel overgewicht in de stad", zei hij', vertelt Famke Mölenberg in De Nieuws BV. Dit triggerde haar om onderzoek te doen naar de voedselomgeving in Rotterdam: 'We weten dat voeding een hele belangrijke rol speelt als het gaat om ziekte. Maar ook de voedselomgeving speelt een belangrijke rol.' Tijdens haar onderzoek komt ze erachter dat het over tijd  enorm is verslechterd. Volgens haar is een van de gevolgen hiervan, zoals  de wethouder al opmerkte, overgewicht.

Overgewicht
Niet alleen Rotterdam, maar heel Nederland kampt met overgewicht: ‘De helft van de volwassenen in Nederland heeft overgewicht. De verwachting is dat het verder zal stijgen naar 62 procent in 2040. We zien in Rotterdam grote verschillen tussen de wijken. In de ene wijk zien we dat 1 op de 10 volwassenen kampt met obesitas, in de andere wijk is het 1 op de 4.’

Overgewicht is maar een van de uitkomsten waar je naar kunt kijken. Een andere indicator is de levensverwachting, legt ze uit: ‘Als we kijken naar het aantal verjaardagen dat je kunt vieren, zien we ook grote verschillen in de stad Rotterdam. Tot wel acht jaar verschil tussen buurten.’

Factoren
De grote verschillen in levensverwachting vallen moeilijk te verklaren: ‘Er zijn heel veel factoren die daar invloed op hebben. Denk bijvoorbeeld aan ongezond gedrag, zoals roken. Ook is het zo dat in bepaalde buurten minder wordt gesport of minder gezond wordt gegeten.’ De rol van de omgeving lijkt daarbij erg belangrijk, licht ze toe: ‘Je kunt je voorstellen dat als je in een buurt woont waar veel fastfoodketens zitten, of waar veel luchtvervuiling is, dat het dan heel moeilijk is om gezonde keuzes te maken.’

Verschillen
En dat voedselaanbod neemt namelijk toe, vertelt ze: 'We hebben gekeken naar de verandering in het voedselaanbod tussen 2004 en 2020 in Rotterdam. We zien meer fastfoodketens en restaurants. En we zien een daling in het aantal groenteboeren, bakkerijen en slagers. Ook zijn er grote verschillen tussen buurten zichtbaar. Zo zien we bij de minder gestelde wijken een toename in fastfoodketens. Terwijl dat nauwelijks het geval is bij welvarende wijken.'

Amsterdam
Hiske Versprille, culinair journalist van De Volkskrant, deed in 2017 voor Het Parool ook een klein onderzoek naar twee buurten in Amsterdam. Zij ziet grote overeenkomsten met de resultaten van Mölenberg, vertelt ze in De Nieuws BV: ‘Ik deed onderzoek naar twee Amsterdamse wijken: Slotervaart en Willemspark. Die twee wijken liggen maar een kilometer uit elkaar, maar de verschillen zijn enorm groot. Het ging om obesitas bij kinderen. In de ene wijk waren 4 op de 10 kinderen te zwaar, in de andere maar 1 op de 10. In de ene wijk waren veel mensen met diabetes, terwijl in de andere wijk - met een oudere populatie - het aanzienlijk minder was. De verschillen zijn erg groot.’

Toch lijken die wijken best veel op elkaar, vertelt ze: 'Ze liggen beide aan een park. Er wonen ongeveer evenveel mensen. Ik vond het heel moeilijk om te verklaren welke factoren dat enorme gezondheidsverschil veroorzaakten. In Slotervaart had je wel meer fastfoodgelegenheden, maar ook Willemspark kent vele horecagelegenheden. Die zijn wel enigszins duurder, dus je kunt er minder vaak naartoe.'

Zorgen om geld lijkt wel een duidelijke factor, volgens haar: 'Mensen die geldzorgen hebben, zijn vaak geneigd om zich als eerste te richten op de kortetermijndoelen. Dat is ook logisch: als je een heel acuut probleem hebt, ga je niet bezig met een langetermijndoel. Zo’n doel kan zijn: ik wil geen diabetes krijgen over veertig jaar. Mensen die in acute stress zitten, hebben de neiging om andere keuzes te maken.’

Gemeenten
Overheidsinstanties zoals gemeenten zouden oplossingen kunnen bieden om de omgeving in de stad gezonder te maken, maar die staan volgens Mölenberg machteloos: 'Er kan niets worden gedaan tegen de invasie van fastfood. Gemeenten hebben hulp ingeschakeld van onderzoekers uit Amsterdam. Die hebben gekeken naar de juridische mogelijkheden voor een gemeente. En die zijn er op dit moment niet. Als iemand een fastfoodketen wil openen tegenover een school, dan kan een gemeente daar niets tegen doen. Er wordt wel gekeken naar veiligheid en openbare orde, maar gezondheid is geen criterium om een locatie op af te wijzen.'

Preventie Akkoord
De Rijksoverheid heeft samen met meer dan 70 maatschappelijke organisaties het Nationaal Preventieakkoord gesloten. Daarin staan meer dan 200 afspraken om Nederland gezonder te maken. Maar dat is niet voldoende, volgens Mölenberg: ‘In de basis is het heel mooi dat we doelstellingen hebben als het gaat om gezondheid. Een van de doelstellingen is het terugdringen van obesitas in de bevolking. Maar tijdens het opstellen van die doelstelling wisten we dat het niet realistisch was met de maatregelen die er op dit moment liggen.’ Volgens haar zijn er vervolgstappen nodig.

Kinderreclames
Een van de maatregelen die snel genomen zou kunnen worden is een verbod op ongezonde kinderreclames, vertelt Versprille: ‘Op internet wordt er nog veel reclame gemaakt voor ongezond eten. Het is belachelijk dat het toegestaan is om jonge kinderen aan te zetten tot ongezond gedrag.’ Een andere maatregel die door experts werd genoemd tijdens haar onderzoek was om harder in te grijpen op de industrie. 'De overheid zet in op ondernemingsvrijheid en zelfregulatie. Maar dat is niet te doen. Als je kijkt hoe de omgeving veranderd is in de steden de afgelopen dertig jaar, herken je het niet terug. Neem bijvoorbeeld treinstations: het is een soort snackbar waar zo nu en dan een trein uit vertrekt.’

Verantwoordelijkheid
Een gigantisch probleem, vindt Versprille, maar ze is niet de enige, legt ze uit: ‘De Wereldgezondheidsorganisatie heeft jaren geleden al gerapporteerd dat overgewicht wereldwijd meer schade toebrengt dan roken.’ De overheid zou harder moeten optreden om dit probleem op te lossen, volgens haar: 'Kijk bijvoorbeeld naar het terugdringen van het aantal rokers. Jarenlang probeerde de overheid het aantal rokers terug te dringen met zachte hand en in samenwerking met de industrie. Uiteindelijk is het overheidsingrijpen geweest dat het heeft teruggedrongen. Door het aanbod in te perken.'

Ook volgens Mölenberg moet de aanpak verschuiven van het individu naar de maatschappij: ‘Veel maatregelen zijn erop gericht om mensen gezonder te leren eten.’ Volgens haar ligt de verantwoordelijkheid te veel bij het individu. ‘Die verantwoordelijkheid nemen is erg moeilijk als je omgeving alleen maar ongezonde dingen aanbiedt. Ik zou zeggen: richt je op die omgeving’, aldus Mölenberg.