Wat typeert Chinees feminisme?

Feminisme is niet universeel: de beweging is niet overal hetzelfde. Daarom onderzoekt De Nieuws BV feminisme over de hele wereld. Vandaag is China aan de beurt.

‘Thema’s als feminisme en genderstudies kun je niet allemaal als een taartvormpje op ieder land zetten. Je moet heel goed kijken wat de culturele, maatschappelijke en historische achtergrond van een land is en past onze theorie daar dan wel op? Dan moet je concluderen dat westers feminisme niet een-op-een toe te passen is op China’, aldus sinoloog Manya Koetse. ‘Respecteer dat ook, dat dat niet per se slechter of beter is dan die van ons, maar gewoon heel anders.’

Eerste golf: onderwijs
Ongeveer gelijktijdig met de eerste feministische golf in Nederland vindt er een eerste golf plaats in China. ‘Eind negentiende eeuw, begin twintigste eeuw, had je ook mensen als Aletta Jacobs in China’, vertelt Koetse bij De Nieuws BV. Vrouwen maken zich destijds hard voor onderwijs voor vrouwen en het betrekken van vrouwen in het publieke leven.

Tweede golf: volledige gelijkheid
De tweede feministische golf in China vindt plaats tijdens het begin van de Volksrepubliek China onder Mao (jaren 50, 60 en 70). ‘Hij was degene die zei: "Vrouwen dragen de helft van de hemel." Mannen en vrouwen moeten compleet gelijk aan elkaar zijn. Dat was natuurlijk de enige manier waarop ze die communistische volksrepubliek konden starten’, legt Koetse uit.

Maar hoe gelijkwaardig en feministisch dat ook klinkt, toch ontstaat er – kort na de dood van Mao – discussie over deze denkwijze. ‘Mao had het over ijzeren vrouwen: vrouwen op de tractor, de eerste vrouwelijke machinist. (…) iedereen droeg dezelfde kleding, dus er was helemaal geen ruimte voor de verschillen tussen mannen en vrouwen.’ Feministen zoals Li Xiaojiang (professor vrouwenstudies in China, geboren in 1951) twijfelen aan de eerlijkheid van dit uitgangspunt. ‘Wat zij zei was: “Vrouwen waren niet zozeer gelijk aan mannen, maar er werd van ze verwacht dat zij ook een beetje man werden.” Maar daarbij waren ze thuis ook nog steeds gewoon vrouw: ze kregen kinderen, ze deden heel veel huistaken.’ Chinese vrouwen zijn destijds eigenlijk dubbel belast. ‘Een echt geëmancipeerde vrouw mag volledig vrouw zijn’, volgens Li.

Volledig in strijd met het westerse feminisme in de jaren 70 groeit er, volgens Koetse, in China juist een enorme behoefte onder vrouwen om weer huisvrouw te worden.

Derde golf: nature of nurture
Een bekend punt van discussie is het nature of nurture debat als het gaat om gender: word je geboren als vrouw of word je vrouw gemaakt? Volgens filosofe Simone de Beauvoir word je tot vrouw gemaakt. ‘Li zegt iets heel anders – en zo denken nog steeds heel veel mensen in China erover. Je bent [volgens Li] namelijk wél als vrouw geboren en je kan de vrouw – zoals ten tijde van Mao – wel meer man gaan maken, maar dan is ze nog steeds vrouw.’ In de jaren 70 ontstaat daar dus een enorm verschil in opvatting tussen het westerse feminisme en het Chinese. ‘Waar in het Westen heel erg de nadruk werd gelegd op gelijkheid en uniseks, hadden ze in China zoiets van: die tijd hebben we al gehad; we willen terug naar de verschillen tussen man en vrouw belichten en dus niet ontkennen.’

Vierde golf: uitspreken 
China bevindt zich nu in de vierde feministische golf, een periode waarin vrouwen zich – voornamelijk via sociale media – veelvuldig uitspreken over onrecht tegenover vrouwen in de huidige Chinese maatschappij. Denk aan huiselijk geweld of seksuele intimidatie op de werkvloer. Nu is niet te ontkennen dat de feministische emancipatiestrijd in China wordt beïnvloed door de communistische partij. ‘Je kan als feminist eigenlijk niet zo veel bereiken als je tegen de partij ingaat. En dat is nou juist het probleem, want feminisme is nou eenmaal vaak een politieke aangelegenheid. Maar op het moment dat het te politiek wordt, word je de mond gesnoerd. Wat je ziet is dat deze vrouwen via sociale media wel impact maken, maar dat ze op politiek niveau geen invloed hebben door censuur, en omdat de partij niet wil dat er vanuit het volk een beweging komt die vraagt om hervormingen.’ Op die manier ontstaan er in het land verschillende feministen – zij die meewerken met de partij en zij die zich ertegen afzetten. ‘Dan maak je op andere manieren impact op de maatschappij. Ik denk dat je op allerlei verschillende lagen invloed kan hebben.’

Dat betekent overigens niet dat de partij tegen feminisme is: ‘Je zou kunnen zeggen dat het draait om feminisme. Maar het moment dat feminisme een volksbeweging wordt, dan zijn ze ertegen. Dat gaat niet om het feminisme, dat gaat om iedere volksbeweging die iets op eigen kracht doet.’