Wat ging er vooraf aan het koninklijk huwelijk van Willem-Alexander en Maxima?

Wat ging er vooraf aan het huwelijk tussen de Argentijnse Máxima en kroonprins Willem- Alexander? De documentaireserie Een porseleinen huwelijk reconstrueert de zaak met betrokkenen.

Het was een ongewoon warme dag voor februari en in mijn herinnering zonovergoten. Ik ging naar de Dam, met een vriendin, waar we tegen een muur van duizenden mensen aanliepen die al de hele tijd buiten stonden en hadden gejoeld toen Willem- Alexander en Máxima elkaar in de Nieuwe Kerk het jawoord gaven. Naast mij zong iemand:

‘Maak me gek, maak me gek, kus d’r op de bek.’ Toen kwamen de pasgehuwden naar buiten, naar het balkon van het Paleis, voor ons een witte stip in de verte, en kusten elkaar. Weer een gebrul en applaus en een regen van confetti kwam naar beneden. Daarna brak het feest los, als een soort superkoninginnedag. We belandden met honderden anderen ergens in en rond een café vlak bij de Stopera en de rest van de dag is in een vrolijke mist gehuld.

Even daarvoor hadden we, op de ochtend van 2-2-2002, net als iedereen in Nederland op tv gezien hoe het huwelijk van Willem-Alexander en Máxima zich voltrok. Het was echt majestueus. Die camera’s die hoog in de Nieuwe Kerk waren opgehangen, alsof de Zonnekoning elk moment kon binnenschrijden onder trompetgeschal, zij in haar zijden Valentino, koningen en koninginnen in de zaal. En het verdriet toen 'Adíos nonino' werd gespeeld.

Daar zat toch ook gewoon een jonge vrouw, die op haar trouwdag haar vader en moeder moest missen. Je kon niet anders dan meevoelen. Die dag was het duidelijk dat niets meer dit huwelijk in de weg zou staan.

Maar. Er was heel wat aan voorafgegaan. Documentairemakers Martin Maat en Hans Hermans maakten een reconstructie van de aanloop naar het kroonprinselijk huwelijk op 2 februari 2002, precies 20 jaar geleden. Een aanloop die in het teken stond van de vader van de toekomstige prinses:

Jorge Zorreguieta. ‘Er is veel over geschreven, maar een nauwkeurige reconstructie ontbrak nog, vonden wij’, zegt Martin Maat.

In de serie komen onder anderen aan het woord: Ad Melkert, als vertrouweling van premier Kok, ds Carel ter Linden, die het stel trouwde, historicus Michiel Baud, Frits Barend en de zoon van Max van der Stoel, Scipio van der Stoel. Maat en Hermans schreven ook het koningspaar zelf aan om hen aan te moedigen ‘om, via vrienden bijvoorbeeld, hun kant van het verhaal te vertellen.’ En?

‘Nee,’ zegt Martin Maat, ‘niemand wilde iets zeggen. Een goede vriend van Jorge Zorreguieta zegde een dag van tevoren een interview af, waarschijnlijk onder druk van koningin Máxima. Dominee Carel ter Linden is nu de enige die wat zegt over het huwelijk van Willem-Alexander en Máxima, gezien vanuit hun gezichtspunt. Hij vertelt vooral hoe verliefd de kroonprins was.’ 

Al snel bleek in het najaar van 1999, in de koortsige berichtgeving over een nieuwe, mogelijke vriendin van kroonprins Willem- Alexander, dat zij Argentijns was en de dochter van Jorge Zorreguieta, landbouwminister tijdens de militaire dictatuur van Jorge Videla. Het regime dat duizenden mensen had laten ‘verdwijnen’ en had gemarteld en gemoord. Baby’s waren van hun ouders geroofd, mensen waren levend uit vliegtuigen gegooid. Nederlanders wisten wel wat over dat regime. Sinds een VARA-filmploeg, tijdens het WK voetbal in Argentinië in 1978, de Dwaze Moeders had gefilmd, die in Buenos Aires protesteerden tegen de ‘verdwijning’ van hun kinderen, waren de verschrikkingen van de dictatuur vaak in het nieuws geweest. En, zegt Martin Maat, ‘de Pvda had in 1999, je kunt je het nu moeilijk voorstellen, 45 zetels in de Tweede Kamer en voelde zich historisch erg verbonden met het verzet tegen de militaire junta in Argentinië.’ Liesbeth den Uyl, de vrouw van de vroegere Pvdapremier Den Uyl, was een van de oprichters van Stichting SAAM, die zich inzette voor de Dwaze Moeders. Wim Kok zelf was lang voorzitter van het Nederlands Verbond van Vakverenigingen (NVV) geweest, de voorganger van de FNV, de vakbond die zich altijd actief had bemoeid met de strijd tegen de dictaturen in Zuid- Amerika. En Koks vrouw Rita bracht in 1998 nog een bezoek aan de Dwaze Moeders.

Wim Kok begreep daarom goed hoe moeilijk het lag, dat Máxima’s vader in die dictatuur had gediend. Maar volgens de makers van Het porseleinen huwelijk overheerste bij hem het gevoel dat je een dochter niet kunt verwijten wat haar vader heeft gedaan. En als premier wilde hij beslist geen constitutionele crisis. Hij hoopte aanvankelijk dat de commotie vanzelf zou overwaaien en dat prinses Máxima geruisloos haar entree in Nederland zou kunnen maken. Maar zo ging het niet. Vader Zorreguieta werd (en bleef) een dankbaar onderwerp voor kranten en talkshows. Frits Barend, die in 1978 bij het WK in Argentinië was geweest, moedigde in Barend & Van Dorp de ene na de andere Pvda’er aan zich kritisch over hem uit te spreken. Zou hier dan straks een minister van Videla naast de koning op het balkon staan, door de Nederlanders toegejuicht? En zou hij dan een rol krijgen in ons koningshuis, of invloed op onze democratie? Het tumult zwol aan. En (alle Pvda leden in) de Eerste en Tweede Kamer moesten officieel toestemming geven voor een kroonprinselijk huwelijk. Wat als ze die geen toestemming zouden geven?

Zou Willem-Alexander dan geen koning kunnen worden. En dan? Een constitutionele crisis? Werd prins Friso dan koning?

En dan was er nog oud diplomaat Maarten Mourik, die kritiek niet genoeg vond en Zorreguieta in Nederland wilde aanklagen voor misdaden tegen de menselijkheid. Mourik leeft niet meer, maar mensenrechtenadvocaat Liesbeth Zegveld, het was haar eerste zaak, vertelt in de serie hoe die zaak strandde en welke tegenwerking ze kreeg.

Het hielp allemaal niet, dat de kroonprins zich eerst sussend in de pers uitliet over het Argentijnse regime en later het rapport van Michiel Baud afdeed als ‘mening’. Wat wel hielp, was dat zij, Máxima, toen ze aan Nederland werd gepresenteerd, in een wolk van charme zei dat haar Alexander met die uitspraken gewoon ‘een beetje dom’ was geweest, alsof hij zout in plaats van suiker in zijn koffie had gedaan. Maar dat verzachtte de sfeer aanzienlijk.

Michiel Baud, professor Latijns-Amerikastudies, was in september 2000, toen de commotie maar aanhield, door Wim Kok gevraagd onderzoek te doen naar Zorreguieta en zijn rol in de junta. Bauds rapport was helder en hard: ‘Het is ondenkbaar dat Zorreguieta niets van de praktijk van repressie en de mensenrechtensituatie heeft geweten.’ Op z’n Nederlands gezegd, hij was ‘fout’, een woord dat Baud ook echt gebruikte. Michiel Baud vertelt in de serie hoe het was toen hij het rapport kwam toelichten. ‘De sfeer was uiterst narrig (…) Het was een vreemd gesprek, met een zekere vijandigheid van Willem- Alexander, die mij toch wel de boodschapper van het slechte nieuws vond en op de details begon te vitten. En Máxima zei:

“Maar mijn vader is een heel democratische man en ik wist dit allemaal niet. Wat vreselijk.” En Wim Kok die er gewoon bij zat van, we moeten dit varkentje wassen en vooruit met de geit.’ Volgens Baud waren ‘Willem- Alexander en Máxima gewoon strontverliefd op elkaar en al dat gezeur en gezeik, daar konden ze eigenlijk niet mee leven.’

Strontverliefd, dat was glashelder. Willem-Alexander wilde met Máxima trouwen, hoe dan ook. Als het moest, zou hij de troon opgeven voor haar. De dag dat Baud zijn rapport presenteerde, 19 januari 2001, ging Willem- Alexander op de bevroren vijver van Huis ten Bosch op de knieën om Máxima ten huwelijk te vragen.

Dat moet voor Máxima juist op dat moment een belangrijk signaal van toewijding zijn geweest. Maar premier Kok was er heel nijdig om, want de kroonprins had het aanzoek niet met hem besproken. Nu kwam alles ook nog eens onder enorme tijdsdruk te staan. Er moest iets gebeuren en het moest snel gebeuren. Martin Maat: ‘Toen ontstond een John Le Carréachtig diplomatiek schaakspel. Max van der Stoel, oud-minister van Buitenlandse Zaken en oudambassadeur van Nederland bij de Verenigde Naties, zou met Jorge Zorreguieta gaan praten.

En Van der Stoel maakte al snel duidelijk aan Wim Kok, vertelde zijn zoon Scipio aan ons, die hij in die tijd in vertrouwen nam, dat er wat hem betreft maar één uitkomst van de gesprekken mogelijk was, dat Máxima’s vader niet op het huwelijk aanwezig zou zijn. Premier Kok stond daar helemaal achter. Hij wist dat als Zorreguieta wel zou komen, de Eerste en Tweede Kamer het huwelijk naar alle waarschijnlijkheid niet zouden goedkeuren.’ Toen volgden er verschillende gesprekken tussen Van der Stoel en Zorreguieta, op hotelkamers, in het grootste geheim, in São Paulo, in New York. Het leek lang onbegonnen werk. Jorge Zorreguieta voelde er niets voor om zijn dochter niet zelf naar het altaar te begeleiden. Hij was een gerespecteerd burger, die niets met moorden of martelingen te maken had, hij had bij de burgerregering gehoord en niet bij de militaire tak. En het regime had trouwens het land van de oproerkraaiers, de subversivos gered. Hij vond het dringende verzoek om weg te blijven een vernedering, voor zijn naam, voor Argentinië, voor de naam van zijn dochter. Maanden duurde het voor Jorge Zorreguieta én Willem-Alexander en Máxima de situatie tandenknarsend en huilend accepteerden. Vader Jorge Zorreguieta zou niet naar de bruiloft komen. ‘Het heeft erom gespannen’, zegt Martin Maat.

‘Ja, het koningschap van Willem- Alexander heeft aan een zijden draadje gehangen.’

De schaakmatch uit een Porseleinen Huwelijk 
Maker Hans Hermans: 'De schaakpartij die te zien is in de documentaireserie Een Porseleinen Huwelijk is heel bewust gekozen. Het is een echte schaakklassieker. Een partij tussen de 21-jarige Amerikaan Paul Morphy en Adolf Anderssen uit Duitsland, die op dat moment beschouwd wordt als de beste schaker ter wereld. De partij tussen hen wordt gespeeld op 29 december 1858 in Parijs. Het is een klassiek voorbeeld waarbij de gekozen strategie bepaalt dat de koning en koningin uiteindelijk de hoofdrol spelen.' 

Kijk Een Porseleinen Huwelijk hier terug.