Wat is de rol van omstanders van seksueel grensoverschrijdend gedrag?

Metoo gaat over slachtoffers en daders, maar hoe zit het met omstanders die seksueel grensoverschrijdend gedrag voor hun ogen zien gebeuren? Milou Rohde en Raymon Hilkman maakten er een korte film over.

Ver van ons bed
Al sinds Metoo hadden scenaristen Milou Rohde en Raymon Hilkman het erover: dit onderwerp, met alle haken en ogen die eraan zitten – het vráágt er gewoon om. Het viel ze op dat er in Nederland juist zo weinig over gemaakt werd. ‘In Amerika wel,’ zegt Hilkman, ‘maar hier bleef het stil.’ Rohde: ‘Er kwamen in Amerika ook veel meer gevallen van Metoo naar buiten, dat voelde misschien als ver van ons bed. Natuurlijk hadden we hier toen ook onze schandalen: bij de castingbureaus en op de Toneelschool. Maar het leek niet de impact te hebben die het in Amerika wel had op de samenleving.’

Omstanders
En toen kwam de uitzending van BOOS over The voice en veranderde alles. Het hek van de dam; álle aandacht voor Metoo. En met de stortvloed aan artikelen, items en columns, en alle perspectieven die toen opeens voorbijkwamen, kwam bij Rohde en Hilkman de twijfel. Rohde: ‘We durfden er even niks meer over te zeggen, omdat er al zo veel over gezegd werd. Wat zouden wij nog kunnen toevoegen? Uiteindelijk bedachten we een invalshoek die wat ons betreft nog niet vaak naar voren was gekomen: die van de omstanders.’

Rohde en Hilkman hadden opgemerkt dat verhalen over grensoverschrijdend seksueel gedrag vaak werden verteld vanuit twee perspectieven. Als eerste vanuit het slachtoffer. Terecht, vinden ze, want dat móét verteld worden. En als tweede vanuit de dader – ook zinvol. Maar de film die ze wilden maken, moest kort zijn, en twee perspectieven maakte het ingewikkeld, door de wirwar van emoties, interpretaties en achtergronden. Dat werkt niet, dachten ze. Voor Mannenavond kozen ze daarom voor de omstanders. Rohde: ‘Dat werden uiteindelijk toch nog veel verschillende perspectieven. We laten een vriendengroep zien en eigenlijk representeert iedere vriend een bepaalde reactie op grensoverschrijdend seksueel gedrag in je omgeving. Van degene die het dood wil zwijgen tot degene die aan de bel wil trekken, en alles daar tussenin.’

Vriendengroep
Mannenavond gaat over Melvin en zijn vrienden. Een avondje uit verandert als Melvin hoort dat vriendin Amira aangifte gaat doen tegen vriend Ian, wegens seksueel grensoverschrijdend gedrag. Wat te doen? Hoe pak je dat aan met elkaar en wie moet het voortouw nemen? En hoe ben je loyaal naar je vriend maar doe je tegelijkertijd het goede.

Voor het schrijven van het scenario putten Rohde en Hilkman uit eigen ervaringen en uit gesprekken met vrienden en vriendinnen. Ook spraken ze met stichting Qpido, dat als doel heeft jongeren te helpen om seksueel veilig op te groeien. Wat in elk gesprek duidelijk werd: nooit is een situatie zwart-wit, er zijn altijd grijstinten. Dat is een belangrijk besef, wat het ook ingewikkelder maakt.

‘Geen situatie is dezelfde’, zegt Rohde. ‘Dat betekent dat je er steeds opnieuw naar moet kijken; er is geen handboek voor. Maar wat wel duidelijk is dat nog steeds te vaak de oplossing bij vrouwen wordt gezocht. Terwijl het de mannen zijn die elkaar moeten aanspreken en die verantwoordelijkheid moeten nemen. Dat betekent dat ze over het ongemak heen moeten stappen.’

Ongemak
Hilkman: ‘In Mannenavond speelt dat ongemak een grote rol. Je kunt je afvragen waar dat ongemak vandaan komt. Is het een gebrek aan kennis over het onderwerp? Ik heb op de middelbare school seksuele voorlichting gehad. Superinteressant hoor, maar als ik er nu aan terugdenk zijn er vooral ook zo veel dingen niet besproken. Die heb ik allemaal moeten leren toen ik ouder werd, in de praktijk. Achteraf had ik dat toen al willen leren.’

Rohde: ‘Het probleem met seksuele voorlichting op school is dat het in de biologieles plaatsvindt. Zo ging het tenminste bij mij. Ik leerde over de voortplanting, maar niets over de complexiteit van relaties, van grenzen aangeven, herkennen en respecteren.’

Eerste stap
Voor de film werkte het tweetal met beginnende acteurs, jonge mensen. Hilkman: ‘In de gesprekken die we hadden over deze thematiek, viel me op hoe goed zij daar al tegenaan kijken. Veel bewuster dan ik destijds.’

De BOOS-uitzending over The voice heeft ook werkelijk een verandering teweeggebracht. ‘De uitzending leidde tot een piek in het aantal meldingen van seksueel geweld, die niet weg is gegaan’, vertelde Iva Bicanic van het Centrum Seksueel Geweld onlangs in de Volkskrant. Het hoge aantal meldingen blééf. ‘Het is gelukkig normaler geworden dit soort verhalen te delen.'

Mannenavond past daarbij. Rohde: ‘We laten met de film zien dat het ingewikkeld is om erover te praten, maar dat dit altijd de eerste stap is. Verantwoordelijkheid nemen, over het ongemak heen stappen. Dat geldt voor iedereen, maar zeker voor mannen.’