Transcriptie - Hormoonverstoorders

[caption] Zembla 00.39 voice-over Aan de binnenkant van onze blikjes met worteltjes, doperwtjes en mais zit een laagje bisfenol a, een chemische stof zodat er geen roest op het eten komt. Onze groenten en fruit wordt met pesticides bespoten, om te voorkomen dat de oogst mislukt. In de crèmes die we opsmeren, zitten parabenen, zodat het langer houdbaar is. Al deze chemische stoffen dienen ons gemak. Maar ze hebben een keerzijde.   vdBerg Er worden stoffen op de markt gebruikt waarvan we weten dat ze bij een bepaalde dosering schadelijk kunnen zijn voor de ongeborene.   voice-over Wetenschappers en artsen waarschuwen al jaren dat deze stoffen het hormoonsysteem van het ongeboren kind in de war kunnen brengen. De stoffen kunnen vruchtbaarheidsproblemen, zaadbalkanker en borstkanker veroorzaken.   vdBerg Er moet ingegrepen worden.   voice-over Actie. Dat is wat de wetenschappers willen. De overheid moet zwangere vrouwen voorlichten. Maar dat doet de Nederlandse overheid niet. Dat toonde Zembla in 2013 al aan. En ze doet het nog steeds niet.   Man Maatregelen, wetten zijn er helemaal niet gekomen   Kortenkamp We kunnen niet wachten totdat we alle oorzakelijke mechanismen kennen en ’t helemaal zeker weten. Dan is de patiënt misschien dood.   voice-over Zembla onderzoekt waarom de Nederlandse overheid geen maatregelen neemt tegen hormoonverstoorders. 02.04 [caption] Hormoonverstoorders   voice-over Ons onderzoek begint in Denemarken. We zijn op weg naar een congres waar experts op het gebied van hormoon verstorende stoffen bij elkaar komen. Toonaangevende hoogleraren, artsen en toxicologen uit de hele wereld presenteren hier hun allernieuwste onderzoeksresultaten. Steeds meer ziektes brengen ze in verband met deze stoffen. Iedereen is hier bezorgd omdat de politiek nog steeds geen wetgeving heeft gemaakt die het gebruik van deze stoffen aan banden legt. We ontmoeten er de Nederlands-Canadese professor Legler die in de vorige uitzending opriep tot een verbod.    Int. U maakte zich in de vorige uitzending zorgen, is dat minder geworden?   [caption] Prof. J. Legler, toxicoloog   Legler Nee helemaal niet. Dat is misschien nog alleen maar toegenomen. Veel wetenschappelijke onderzoeken die naar buiten zijn gekomen en aan de andere kant Europees beleid wat niet erg opschiet.   [caption] Dr. L. Trasande, kinderarts   Trasande Het totaal aan wetenschappelijk bewijs geeft aanleiding tot nog meer zorg.   voice-over Zegt een van de belangrijkste sprekers op het congres, de Amerikaanse kinderarts Leo Trasande. Hij vertelt ons iets nieuws. De stoffen hebben ook effect op de ontwikkeling van ons brein.   Trasande Het sterktes bewijs voor het effect van hormoon verstoorders op de  gezondheid is met name het effect van pesticiden en gebromeerde vlamvertragers op de ontwikkeling van de hersenen, met name van kinderen. De hersenen ontwikkelen zich in de eerste maanden van de zwangerschap heel snel.  Ook in de vroege jeugd nog worden verbindingen tussen zenuwcellen voltooid, die voor altijd beschadigd zijn na een chemische vergiftiging.   Int. Luisteren politici niet naar jullie wetenschappers, want ja u zegt dit al enige tijd, u bent niet de enige, ik denk iedereen die ik hier spreek?   [caption] Prof. J. Legler, toxicoloog   Legler Kennelijk niet nee. Kennelijk niet. En er wordt steeds geroepen er is nog steeds veel onzekerheid, daar moeten meer studies komen. Ja en ik denk we kunnen lang wachten voordat we met zekerheid eh 100% zekerheid weten dat deze stoffen een rol spelen in ziektes. 04.22 voice-over Proefdieronderzoek bewijst zonder twijfel dat hormoon verstorende stoffen schadelijk zijn. Mar bij de mens  is dat moeilijker. Als een baby in de buik is blootgesteld aan een stof, kan het jaren duren voor een ziekte zich openbaart. Maar ook hier is steeds meer bewijs.   [caption] Prof. A. Kortenkamp, toxicoloog   Kortenkamp We kunnen niet wachten totdat we alle oorzakelijke mechanismen kennen en het helemaal zeker weten. Dan is de patiënt misschien dood.   voice-over Zegt professor Kortenkamp, hoogleraar toxicologie aan de Brunel University in Londen.   Kortenkamp Als we in de baarmoeder groeien, zijn er specifieke perioden van vatbaarheid. Als je dn met die stoffen in contact komt, kunnen de gevolgen onomkeerbaar zijn. Dat geldt bijvoorbeeld voor veel mannelijke voortplantingsstoornissen waarbij de teelballen niet in de balzak dalen, bepaalde penismisvormingen en zelfs teelbalkanker of slechte zaadkwaliteit.   voice-over De politiek moet opschieten vindt Kortenkamp. In 2012 stelt hij een belangrijk rapport op voor de Europese Commissie over hoe je deze stoffen kunt reguleren, maar drie jaar later is er nog steeds geen wetgeving.   Kortenkamp Ik vind het enorm frustrerend. We worden allemaal in de steek gelaten wat betreft een behoorlijke bescherming van de volksgezondheid.   Trasande Er moet ingegrepen worden.   voice-over Er moet ingegrepen worden, vinden de wetenschappers op dit congres. Denemarken is een van de weinige landen die dat doet. Dat lieten we 2 jaar geleden zien. Sommige stoffen zijn er verboden en de overheid heeft folders gemaakt, waarmee verloskundigen zwangere vrouwen waarschuwen voor de risico’s van hormoon verstorende stoffen.   Vrouw Het ministerie van Milieu heeft deze folder uitgebracht met informatie over stoffen die je beter kunt vermijden als je  zwanger bent.   voice-over In 2013 lieten we ook zien dat zwangere vrouwen in Nederland niet gewezen worden op deze risico’s. In de officiële folder ‘zwanger’ van de overheid is niets te vinden over hormoon verstorende stoffen. We vroegen minister Schippers van Volksgezondheid destijds waarom er geen voorlichting is. Volgens de minister was dat niet nodig, de informatie was al in voldoende mate aanwezig. Hoogleraar toxicologie Martin van den Berg, een expert op dit gebied, was het daar niet mee eens en riep de minister in de uitzending op betere voorlichting te geven. 06.54 vdBerg Het is een heel gevoelig proces he, die ontwikkeling van die foetus bij die zwangere vrouw.   [caption] Prof. M. van den Berg, toxicoloog   vdBerg Die wil je optimaal beschermen tegen allerlei negatieve effecten van stoffen. Als dat mogelijk is, doe dat dan ook. 07.04 Voice-over Na de uitzending komen er Kamervragen. En de minister belooft te kijken of de folder voor zwangere vrouwen moet worden herzien. Is dat gebeurd? We zien dat de folder is aangepast maar het woord hormoon verstorende stoffen komt er weer niet in voor. Wel wordt vrouwen geadviseerd de etiketten van schoonheids- en doe-het-zelf producten te lezen. Maar wat de naam is van de stoffen waar ze voorzichtig mee moeten zijn, staat er niet bij. We gaan met de nieuwe folder terug naar professor Van den Berg. Hij is nog steeds niet tevreden.   [caption] Prof. M. van den Berg, toxicoloog   vdBerg Als je dit als gewone leek wilt vinden, dan kom je met zo’n etiket op cosmetica of huishoudproducten over het algemeen niet goed uit de voeten. Dan kan je daar eigenlijk helemaal niets mee. Dus deze tekst, ja het lijkt wel of het op een achternamiddag geschreven is, en het is zo breed en zo weinig zeggend dat een zwangere vrouw kan hier eigenlijk niets mee.   voice-over De overheid schiet nog steeds tekort. Als je op internet naar meer informatie zoekt, kom je terecht op en site van een verloskundige in Groningen. Bij gebrek aan materiaal van de overheid verwijst ze naar onze oude uitzending.   [caption] M. Berrelkamp, Verloskundige   Berrelkamp Na de uitzending heb ik wel gedacht van oké, dit kan serieus ok helpen als ik zwangeren hierover voorlicht. Zodat je daarin gewoon een breder publiek bereikt en ik sta aan het begin van een nieuw leven. Als er nu al zulke duidelijke vermoedens zijn, lijkt het mij verstandig dat je nu al hiermee bezig gaat en je zwangeren in ieder geval een keuze geeft of ze dingen willen gebruiken.   Berrelkamp Hoi. Alles goed?   Vrouw Ja zeker.   Berrelkamp Kom verder. Ik wil je wat informatie geven over hormoon verstorende stoffen. Dat kan gevaarlijk zijn voor je kindje. Probeer biologisch ge eten zodat je pesticides op je voedsel vermijdt, want ook daar zit het in. Gebruik je wel eens eten uit blik?   Vrouw Jawel.   Berrelkamp Mais of iets anders?   Vrouw Ja mais, groenten.   Berrelkamp Want aan de binnenzijde van het blik zit bijvoorbeeld ook plastic met bisfenol A, wat dus in die voeding komt en dat passeert de placenta en gaat dus naar jouw kindje toe.   Vrouw Oh.   voice-over Berrelkamp had liever gezien dat deze informatie in de overheidsfolder stond.   Berrelkamp Vrouwen hebben het recht om dat te weten. Te weten dat het om ons heen zit, dat r aanwijzingen zijn dat het wel degelijk afwijkingen kan veroorzaken bij je kindje. 09.40 Int. Maar dit is niet algemeen overheidsbeleid .Wat vindt u daarvan?   [caption] M. Visser   Visser Ja dat vind ik eigenlijk wel raar. Want over alle andere dingen die niet goed zijn voor he, voor tijdens de zwangerschap word je echt mee doodgegooid, niet roken en niet drinken en al die voedingsmiddelen. En en dat weet iedereen en dat  zit allemaal ja dat, daar kun je bijna niet omheen. En dit is volgens mij net zo schadelijk net zo gevaarlijk en ik zou niet weten waarom dat da niet ook in het standaardpakket zit.   voice-over We benaderen het rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, het RIVM. Zij brengen de folder uit, samen met onder andere de beroepsverenigingen van verloskundigen en gynaecologen. We willen weten waarom er weer niks over hormoon verstorende stoffen in de folder staat.   Int. Met Nicolien Herblot van Zembla.   voice-over Ze verklaren het volgende:   [caption] Stem Bron: RIVM “De werkgroep is van mening dat het onderwerp ‘hormoon verstorende stoffen’ op dit moment met zoveel onzekerheden omgeven is dat het (nog) geen plaats kan hebben in de voorlichtingsfolder.   [caption] vdBerg Prof. M. van den Berg, toxicoloog Nou daar ben ik het niet mee eens. Als je internationaal kijkt dan zie je dat er op het gebied van een aantal hormoon verstorende stoffen erg veel studies zijn uitgekomen die toch steeds meer wijzen in de richting van risico’s voor met name de zwangere vrouw.   voice-over Volgens Van den Berg is er dus genoeg reden om zwangere vrouwen te waarschuwen. Maar waarom gebeurt dit niet? We benaderen minister Schippers van Volksgezondheid voor een interview. Haar agenda laat een interview niet toe, we krijgen schriftelijk antwoord. 11.16 [caption] stem Bron: VWS “Omdat nog veel onzeker is over de mate waarin welke stoffen eventueel wel of niet schadelijk zijn, is deze tekst volgens de werkgroep het hoogst haalbare.”   vdBerg Het hoogst haalbare eh, dat is het in ieder geval niet want als je naar het beleid van andere landen kijkt die om ons heen zitten dan is er wel degelijk meer haalbaar en meer informatie mogelijk.   Int. Maar we zitten hier nu anderhalf jaar later, en er is niets gebeurd, politiek of beleidsmatig, wordt u er niet moedeloos van?   vdBerg Ik denk dat als je als wetenschapper kijkt naar het tekort aan interesse in bescherming van de volksgezondheid op dit gebied in Nederland, inderdaad om moedeloos van te worden is.   voice-over Maar de minister zegt niets te doen omdat er nog wetenschappelijke onzekerheid is over de stoffen. Dat argument doet Van den Berg sterk denken aan de discussie in het verleden over PCB, een giftige stof in koelvloeistof en plastics die nu verboden is omdat het geboorteafwijkingen en kanker bleek te veroorzaken.   vdBerg Het heeft tientallen jaren geduurd voordat de kritische wetenschappers hun gelijk kregen, omdat de overheid gewon wilde wachten op nog meer en nog meer bewijs en het voorzorgsprincipe, laten we toch maar deze stoffen niet meer gebruiken, om economische redenen he, industriële redenen, gewoon zo lang mogelijk door is gegaan.   Int. Nu zijn die stoffen verboden inmiddels.   vdBerg Die stoffen zijn nu verboden en die zijn er uit, maar in de tachtiger en negentiger jaren, eigenlijk herhaalt de geschiedenis zich misschien wel en hebben wen u ook stoffen op de markt waarvan we weliswaar nog niet genoeg weten, maar waarvan al wel duidelijke aanwijzingen zijn dat het zorgwekkend kan zijn.   voice-over De Nederlandse overheid neemt zelf nog geen maatregelen maar wacht op wetgeving uit Brussel. We zijn in Brussel. Al 6 jaar is men hier bezig wetgeving te maken over hormoon verstorende stoffen. Want dat is nog niet goed geregeld. De Nederlandse Europarlementariër Gerbrandy is  bezorgd over het trage tempo.   [caption] G.J. Gerbrandy, Europarlementariër D66   Gerbrandy Kleine kinderen, ongeboren kinderen, zwangere vrouwen. Daar moeten we ontzettend zorgvuldig mee omgaan. En ik vind dat we dan ook die risico’s zo snel mogelijk te lijf moeten gaan.   voice-over Dit is het gebouw waard de Europese Commissie, de regering van Europa, zetelt. Zij is verantwoordelijk voor de nieuwe wetgeving. Maar voordat de commissie wetten kan maken, moet ze eerst bepalen wanneer een stof hormoon verstorend is. Deze zogenaamde criteria hadden er eind 203 moeten zijn. Maar die deadline is niet gehaald. Sterker nog, ze zijn er nog steeds niet uit. Hoe kan dat?   Gerbrandy In dit geval ehm, merkten wij vanuit het Europees Parlement dat ehm ja dat er ook onwil was om hiermee verder te gaan. Dat er krachten waren binnen de Europese Commissie die dit proces aan het verstoren waren, aan het vertragen waren, onder druk van een hele krachtige bedrijfslobby.   voice-over Maar welke krachten spelen er?   Gerbrandy Nou ja, we hebben het over een, een miljardenindustrie, de chemische sector, ehm, alles rond plastics enzovoorts en het is natuurlijk een enorme kostenpost als bestanddelen van producten op termijn verboden gaan worden.   Voice-over Wat is de rol van de chemische industrie bij het niet halen van de deadline en dus het uitstel van wetgeving? De Franse onderzoeksjournaliste Stephane Horel heeft jarenlang de lobby van de industrie bestudeerd. In diverse publicaties onthult ze welke strategieën de industrie gebruikt om strengere wetgeving te voorkomen. 14.51 Horel Een van de meest klassieke lobbytrucs is bankmakerij.   [caption] S. Horel, onderzoeksjournalist   Horel Je maakt beleidsmakers bang met verlies van werkgelegenheid omdat je mensen moet ontslaan vanwege een verlies aan inkomsten.   Int. Omdat er stoffen verboden worden.   Horel Ja, want je moet je fabriek sluiten enzovoort.   voice-over Horel heeft het e-mailverkeer tussen de Europese commissie en de industrie in handen. Hieruit blijkt hoe de lobby werkt. Ze laat ons een mail zien van Bayer. Wereldwijd 1 van de grootste producenten van pesticides. Ook bepaalde pesticides zijn hormoon verstorend. Bayer schrijft aan 1 van de hoogste ambtenaren van de commissie dat strengere wetgeving rampzalige gevolgen heeft voor de agrarische sector. Als bepaalde pesticides verboden worden, zal 20 tot 40% van de oogst verloren gaan.   Horel Deze mail is gestuurd aan een hoge ambtenaar, de nummer 3 van de commissie.   Gerbrandy En met de huidige nadruk op groei en banen, ja zie je dat daar krachten binnen de Europese commissie heel erg gevoelig voor zijn. Economische effecten, werkgelegenheid, het is allemaal heel belangrijk maar als je het hebt over, ja gewoon hersenafwijkingen bij, bij ongeboren kinderen en kleine kinderen, ja dan, dan vind ik dat toch wel van een andere orde.   voice-over In de loop van 2013 lekt een voorstel over de criteria uit. Die zijn streng en kunnen verstrekkende gevolgen voor de industrie hebben. De industrie wil dat voorkomen en onderneemt meteen actie.   Horel Ik heb ontdekt dat er een soort blitzkrieg gevoerd werd, in juni 203. Ze organiseerden een soort blitz waarbij ze bleven aandringen op een kosten-batenanalyse. Dit is de manier om voor uitstel te zorgen. Het wordt gebruikt als lobby middel. Het kan voor één of twee jaar uitstel zorgen. 16.56 voice-over Volgens Horel is het doel van de lobby uitstel van wetgeving. Maar volgens de industrie gaat het erom dat de commissie een betere afweging kan maken.   Horel Dit soort documenten heb ik in handen,   [caption] S. Horel, onderzoeksjournalist   Horel Dit schreven ze aan de milieucommissaris op 24 juni. We dringen aan op een uitgebreide kosten-batenanalyse. Dus dat is nogal duidelijk.   voice-over Ook in de brief van chemiereus Bayer wordt aangedrongen op een kosten-batenanalyse. Impact assessment. Ze schrijven aan de hoge ambtenaar:   Stem “wij verzoeken u zich voor de invoering van een impact assessment in te zetten. We zouden graag in een persoonlijk gesprek met u, nog voor het zomerreces, argumenten hierover uitwisselen.   voice-over Wetenschappers raken bezorgd over de lobby van de industrie en het dreigende uitstel.   [caption] Prof. A. Kortenkamp, toxicoloog   Kortenkamp Elk jaar uitstel van regelgeving betekent zoveel miljoen euro winst. Zo simpel is het. Het probleem met het lobbyen is de ongelijkheid. De lobby van de industrie is veel harder en beter en heeft veel meer geld dan wie dan ook. Het is volstrekt oneerlijk.   voice-over Op hetzelfde moment dat de lobby van de industrie op volle toeren draait, gebeurt er iets opmerkelijks. In verschillende wetenschappelijke tijdschriften verschijnt een artikel waarin kritiek wordt geleverd op strengere wetgeving van hormoon verstorende stoffen.   [caption] vdBerg Prof. M. van den Berg, toxicoloog De meesten van deze auteurs zijn weliswaar prima redacteuren van wetenschappelijke tijdschriften. Maar over het algemeen hadden deze redacteuren geen reputatie op het gebied van hormoon verstorende processen door chemische stoffen.   Kortenkamp Er stonden zoveel feitelijke onjuistheden in dat het verbijsterend was.   voice-over De experts zijn verbijsterd over het niveau van dit artikel. Maar de Europese Commissie neemt het stuk wel serieus. Met verstrekkende gevolgen.   Kortenkamp Na publicatie van dit artikel stopte alles bij de Europese Commissie. Alles kwam tot stilstand. Er werd nergens iets mee gedaan. Vervolgens, na wat vertraging, hoorden we:  we doen een kosten-batenanalyse. Precies waarvoor de industrie gelobbyd had.   voice-over Door het besluit tot een impact assessment, een kosten-batenanalyse, zal het nog jaren duren voor er wetgeving is. In een brief van de commissie staat waarom zij hiertoe heeft besloten. De impact op de sectoren van de industrie en het felle debat in de wetenschap. De editorial blijkt dus van cruciaal belang. Horel neemt de 18 schrijvers van de editorial onder de loep. 19.40 Horel Wie waren die mensen?   Int. Die wetenschappers.   Horel Ja, 18 wetenschappers ondertekenden het artikel.   [caption] Horel S. Horel, onderzoeksjournalist Uit mijn onderzoek blijkt dat 1 van die 18 ondertekenaars banden hadden met de industrie.    voice-over Uit haar onderzoek blijkt dat sommigen adviseur zijn geweest bij  de industrie. Anderen hebben wetenschappelijk onderzoek gedaan, gesponsord door de industrie.   Int. Hebt u ze gevraagd naar die belangenverstrengeling?   Horel Jazeker alle ondertekenaars. Ook al wilden sommigen er niet op ingaan. Een van de leidende figuren vond dat geen interessante vraag.   Kortenkamp Het is wel degelijk van belang want dat vertroebelt soms je wetenschappelijke oordeel. Zeker als het gaat om het toxicologisch beoordelen van chemische stoffen als strengere wetgeving invloed heft op de winst van de industrie.   voice-over De lobby is geslaagd en het impact assessment is een feit. Hierdoor is er nu nog geen wetgeving over hormoon verstorende stoffen.   Gerbrandy Dat bedrijven dit doen, soit, dat is onderdeel ook van het politieke besluitvormingsproces.   [caption] Gerbrandy G.J. Gerbrandy, Europarlementariër D66 Maar ik vind het vooral kwalijk dat mensen binnen de Europese Commissie daar ook zo ontvankelijk voor zijn geweest.   Horel Hoe is het mogelijk dat beleidsmakers geen training krijgen in hoe beïnvloeding werkt, hoe de lobby werkt? Wat wetenschap is en hoe het werkt. Zodat ze niet worden bedrogen door ‘wetenschappelijk materiaal’ dat geen wetenschap is maar lobbymateriaal.   voice-over Het uitblijven van wetgeving leidt tot grote commotie. Zweden heeft de Europese Commissie voor de rechter gedaagd. Het halen van de deadline voor het opstellen van criteria was een wettelijke verplichting. De Commissie heeft hierin gefaald.   Gerbrandy Ik heb vervolgens in het Europees Parlement initiatief genomen om als parlement Zweden daarin te steunen. En eh ook 20 andere lidstaten hebben intussen dat besluit genomen, dus je hebt nu de unieke situatie dat lidstaten en Europees Parlement de Europese Commissie voor het hof dagen, voor het niet uitvoeren van een wettelijke verplichting.   Int. Kan je het als je ’t naar Nederlandse begrippen vertaald ermee vergelijken dat de Tweede Kamer het kabinet voor de rechter sleept. 22.09 Gerbrandy In zekere zin wel ja, Ja.   Int. Ook Nederland heeft zich bij de rechtszaak aangesloten en wacht verder af wat er gaat gebeuren. Frankrijk doet dat niet. Daar vinden ze het allemaal veel te langzaam gaan in Europa. Daarom hebben ze een vergaande maatregel genomen. Vanaf 1 januari dit jaar is de stof bisfenol A, dat onder andere in plastic zit en aan de binnenkant van blik, verboden in voedselverpakkingen.     Fragment Ségolène Royal bindt de strijd aan tegen hormoon verstorende stoffen waaronder het beruchte bisfenol A. De minister wil de blootstelling aan chemische stoffen terugbrengen die zich bevinden in allerlei producten.   voice-over In Frankrijk vinden de autoriteiten bisfenol A een gevaarlijke hormoon verstorende stof. Een paar weken na het Franse verbod op bisfenol A verschijnt er een dik rapport van de Europese voedselveiligheidsautoriteit, de EFSA. De kop van het persbericht is, dat consumenten geen gevaar lopen door blootstelling aan bisfenol A. 23.13 vdBerg Nou daar ben ik het niet mee eens. Ik denk dat je dat moet nuanceren voor gevoelige groepen, zoals zwangere vrouwen en dus de foetus.   voice-over Maar er blijkt iets aan de hand te zijn met dit persbericht.   Kortenkamp Volgens het dikke rapport is er een zekere mate van zorg onder bepaalde omstandigheden . Dat klinkt wel ets anders dan het persbericht.   vdBerg Overduidelijk is dat de vertaalslag van dat grote rapport, dat dikke rapport, naar zo’n persbericht, dat lijkt nogal ehm.. politiek veilig ingekleurd.   Kortenkamp Dat is een oude truc, die veel ambtenaren toepassen. Vaak zijn de samenvattingen inaccuraat en moet je heel voorzichtig zijn.   Int. Mar waarom gebeurt dat dan?   vdBerg Ja, ik denk dat je je hiermee in de politieke arena begeeft. Waarbij opnieuw de economische belangen eh een belangrijke rol zullen spelen.   voice-over We hebben deze kritiek aan de EFSA voorgelegd. Ze zegt dat het persbericht het rapport goed weergeeft. Maar ook op het rapport zelf heeft Van den Berg kritiek. Want 91 studies over bisfenol A zijn volgens hem buiten beschouwing gelaten. Ze voldeden niet aan de eisen. Maar juist deze studies wijzen erop dat bisfenol A schadelijk kan zijn. Met name voor de zwangere vrouw.   Int. Wat was gebeurd als ze daar wel naar gekeken hadden, naar die 91 studies?   vdBerg Als ze die 91 studies waar dan melding van gemaakt wordt, mee hadden genomen dan waren ze tot de conclusie gekomen dat bij de blootstelling zoals jij en ik die dagelijks krijgen, er gezondheidsrisico’s zijn voor de mens. En dat betekent dus dat de huidige blootstellingsniveaus toch nog te hoog zijn. En dat is nu niet de conclusie van het rapport.   voice-over Ondanks het rapport van de EFSA houdt Frankrijk voet bij stuk en handhaaft het verbod op bisfenol A in voedselverpakkingen. Dat heeft ook gevolgen voor andere landen. Want een bedrijf dat conservenblikken naar Frankrijk exporteert, moet die blikken aanpassen. En voor de chemische industrie die de grondstof bisfenol A produceert, krimpt de afzetmarkt. Op een site over bisfenol A blijkt, dat Nederland binnen Europa een grote producent is van polycarbonaat, een veelgebruikt plastic waarvan bisfenol A de belangrijkste grondstof is. 20% wordt hier gemaakt. Het meeste wordt geëxporteerd. 25.40 vdBerg In dit geval is er natuurlijk bij een aantal van die stoffen duidelijk een economisch belang. En die worden nog veelvuldig gebruikt he, in de voedingsmiddelenindustrie, in mindere mate in de cosmetica industrie. Eh n de chemische industrie.   voice-over In Frankrijk wordt geen bisfenol A gemaakt, dus zij hebben minder economische belangen. We vragen ons af of er ook in Nederland een lobby aan de gang is. We stuiten op een jaarverslag van de Nederlandse levensmiddelenindustrie. Daarin staat onomwonden dat ze er bij de overheid op aandringen, via Europa juridische stappen te zetten tegen de Franse overheid. Bij een algemeen overleg stelt Kamerlid Dijkstra van de VVD aan de orde, dat de industrie lijdt onder het Franse verbod.   [caption] Stem R. Dijkstra, 4 december 2014 “De schade voor de Nederlandse chemische sector bedraagt 50 tot 75 miljoen euro per jaar. Dit schaadt onze industrie, omdat de afzetmarkt wordt beperkt.”   voice-over Het zijn enorme bedragen. We nemen contact op met Dijkstra omdat we willen weten hoe hij aan deze cijfers komt. Hij heeft ze van de industrie, maar wil zijn exacte bron niet prijsgeven. We bellen verschillende branche organisaties. Vreemd genoeg kunnen of willen zij ons niet vertellen hoe groot de schade is voor de industrie. We zoeken verder naar bedrijven die groenden in blik naar Frankrijk exporteren en komen terecht bij Coroos. Maken zij voor de Franse markt andere blikken dan voor de Nederlandse? We krijgen een schriftelijke reactie.   [caption] Stem Bron: Coroos “We zijn al begin 2014 compleet overgeschakeld naar aangepast verpakkingen voor onze producten ten aanzien van blikken en potten. Dat betekent dat er binnen onze onderneming geen sprake is van verschillende productielijnen ten aanzien van Frankrijk en de rest van Europa.”   voice-over Dus in Nederland staan bisfenol A-vrije blikken in de schappen zonder dat de consument dat weet? We benaderen Coroos opnieuw. Coroos meldt ons dat ze vanaf 2014 ook voor de Nederlandse supermarkten potten en blikken produceert zonder bisfenol A. We bellen de branche organisatie van de levensmiddelenindustrie. Zijn er meer bedrijven overgeschakeld op blikken zonder bisfenol A? De woordvoerster heeft wel eens gehoord dat dit gebeurt. Maar weet niet of die blikken in de Nederlandse schappen staan. Ze verwijst ons door naar de klantenservice van bedrijven. Dus zwangere vrouwen die willen weten of er bisfenol A in een blik zit, moeten van alle merken alle klantenservices gaan bellen. 28.14 vdBerg Ik denk dat we het beste af zijn als vermeld wordt op voedingsproducten, of er wel of geen bisfenol A bij gebruikt is. Ik denk dat zo lang de Nederlandse overheid in dit geval geen keuze wil maken, de vrouw dan in ieder geval kan kiezen als zij zwanger is, om wel of niet die voedingsproducten tot zich te nemen.   voice-over We hadden hier graag met de industrie over gesproken. Maar de branche organisaties laten weten dat ze het een te complex onderwerp vinden en geen behoefte hebben om mee te werken. Economische belangen, schade voor de industrie, verlies van banen. Alles draait om geld. Dat realiseren zich ook de wetenschappers. Samen starten ze een opvallend tegenoffensief.   [caption] Legler Prof. J. Legler, toxicoloog Wat wij nou als wetenschappers hebben gedaan is proberen in kaart te brengen wat zijn eigenlijk de gezondheidskosten van het blootstellen van dit soort stoffen? Dus we proberen een prijskaartje aan de andere kant te brengen van inderdaad, het is, het kost economisch wat om de stof van de markt te halen maar het kost ons ook iets als maatschappij in termen van gezondheidskosten om blootgesteld te zijn aan deze stoffen. Want ze worden in verband gebracht met allerlei ziektes.   [caption] Kortenkamp Prof. A. Kortenkamp, toxicoloog Wij hebben onze zorgen in geld uitgedrukt om een soort gemeenschappelijke munt te vinden met de andere analyse, die economische analyse. Je moet ze met elkaar kunnen vergelijken.   [caption] Onder leiding van kinderarts Leo Trasande berekenen de wetenschappers wat het de gezondheidzorg in Europa kost, dat mensen blootgesteld zijn aan hormoon verstorende stoffen.   [caption] Trasande Dr. L. Trasande, kinderarts We hebben ontdekt dat de kosten van die ziekten jaarlijks waarschijnlijk 157 miljard euro bedragen.   Int. Hoeveel?   Trasande 157 miljard euro.   Int. Dat is veel.   Trasande Zeker. En dat is aan de voorzichtige kant want we hebben nog geen 5% van de chemische stoffen bekeken. Het is een te lage schatting van een te lage schatting van een te lage schatting van de mogelijke kosten. 30.18 voice-over De groep wetenschappers heeft ingeschat wat het aandeel is van stoffen als bisfenol A, pesticides en weekmakers in het ontstaan van bepaalde ziektes in Europa.   Trasande Zo concluderen we wat betreft obesitas bij kinderen dat bisfenol A verantwoordelijk is voor grofweg één à twee procent van alle gevallen van kinderobesitas in Europa.   Int. Dat is niet veel.   Trasande Het lijkt niet veel. Maar de kosten van kinderobesitas zijn vrij hoog. De kosten van die kleine toename van gevallen van obesitas bedragen jaarlijks zo’n 1,5 miljard euro.   voice-over Weekmakers in plastic spelen een rol in vruchtbaarheidsproblemen. Daardoor hebben meer echtparen medische hulp nodig om zwanger te worden.   Trasande We constateerden dat ruim 600.000 gevallen van onvruchtbaarheid medische zorg vereisten door blootstelling aan weekmakers en andere hormoon verstorende stoffen. Die extra kosten schatten we op zo’n 4,7 miljard euro.   voice-over Weekmakers spelen ook een rol in het verlagen van het hormoon testosteron bij mannen. En dat kan gevaarlijk zijn.   Trasande Weinig testosteron leidt tot meer sterfte aan hart- en vaatziekten onder mannen tussen de 55 en 65 jaar. Ze hebben al een verhoogde kans op hart- en vaatziekten. Ze lopen dus al meer gevaar. En dat extra zetje, dat laatste zetje komt dan al door een kleine blootstelling aan hormoon verstorende stoffen die het testosteronniveau omlaag brengen. 32.09 voice-over Ze schatten dat er hierdoor in Europa per jaar 25.000 mannen overlijden.   [caption] Gerbrandy G.J. Gerbrandy, Europarlementariër D66 Ja dat zijn natuurlijk schokkend hoge cijfers. Ja het, het geeft nogmaals aan, hoe groot de potentiele gevaren voor de volksgezondheid zijn en hoe groot die effecten kunnen zijn zowel financieel als ook, ja, emotioneel.   voice-over Op ons verzoek maakt Trasande ook berekeningen voor alleen Nederland.   Trasande Hormoon verstorende stoffen blijken in Nederland bij te dragen aan ziekte hetgeen jaarlijks zo’n 5,8 miljard euro kost.   Int. Elk jaar?   Trasande Dat zijn de jaarlijkse kosten als de blootstelling aan die stoffen op het huidige niveau blijft. Je ziet dat de bijdrage substantieel is. Bijna 280 extra gevallen van zaadbalkanker. 7000 extra doden in de groep van mannen tussen 55 en 65 als gevolg van blootstelling aan weekmakers en verminderd testosteron. Een toename van 1500 gevallen van obesitas door bisfenol A. Hier gelden dezelfde zorgen.   voice-over De vakgroep van Martin van den Berg publiceert vandaag nieuw onderzoek. Ook hij becijfert de kosten voor Nederland. Maar hij kijkt specifiek naar blootstelling aan vlamvertragers en pesticides. Met een andere rekenmethode komt hij tot dezelfde conclusies als Trasande.   vdBerg Hier praten we echt over honderden miljoenen tot miljarden schade.   voice-over Het onderzoek kijkt naar de effecten van blootstelling aan deze stoffen op het IQ van Nederlandse kinderen.   [caption] vdBerg Martin van den Berg, toxicoloog Het blijkt namelijk dat wanneer je tijdens de zwangerschap als kind wordt blootgesteld aan deze stoffen, dat een verlaging geeft van de IQ.   Int. Maar het is toch niet zo erg als je een paar punten IQ mist?   vdBerg Nou als je dat op een gegeven moment bekijkt, dan zie je dat 1 of 2 punten IQ-verlies op jaarbasis al snel boven de 10.000 euro materiele schade, inkomstenderving betekent voor de rest van je leven.   voice-over Zijn onderzoek heeft als doel de overheid te bewegen tot het nemen van maatregelen.   vdBerg Nou je hoopt natuurlijk dat dit bij zal dragen aan een snellere beslissing nemen om een aantal hormoon verstorende stoffen die we nu als mogelijk of waarschijnlijk te boek hebben staan, eh om daar op in te grijpen en te zeggen ja we hebben ook nog een behoorlijke schadepost financieel. Ehm, laten we er toch maar mee stoppen. Ondanks het feit dat vanuit de economie er ook schade geleden wordt.   voice-over We hebben de berekeningen van de wetenschappers aan minister Schippers van Volksgezondheid voorgelegd. De onderzoeksresultaten worden bestudeerd. Maar de minister blijft erbij, dat het niet bewezen is dat de stoffen schadelijk zijn. Ze zegt:   [caption] Stem Bron: VWS “Het is nog te vroeg om hier concrete conclusies aan te verbinden.” 35.08   [aftiteling]

00.39

voice-over

Aan de binnenkant van onze blikjes met worteltjes, doperwtjes en mais zit een laagje bisfenol a, een chemische stof zodat er geen roest op het eten komt. Onze groenten en fruit wordt met pesticides bespoten, om te voorkomen dat de oogst mislukt. In de crèmes die we opsmeren, zitten parabenen, zodat het langer houdbaar is. Al deze chemische stoffen dienen ons gemak. Maar ze hebben een keerzijde.

vdBerg

Er worden stoffen op de markt gebruikt waarvan we weten dat ze bij een bepaalde dosering schadelijk kunnen zijn voor de ongeborene.

voice-over

Wetenschappers en artsen waarschuwen al jaren dat deze stoffen het hormoonsysteem van het ongeboren kind in de war kunnen brengen. De stoffen kunnen vruchtbaarheidsproblemen, zaadbalkanker en borstkanker veroorzaken.

vdBerg

Er moet ingegrepen worden.

voice-over

Actie. Dat is wat de wetenschappers willen. De overheid moet zwangere vrouwen voorlichten. Maar dat doet de Nederlandse overheid niet. Dat toonde Zembla in 2013 al aan. En ze doet het nog steeds niet.

Man

Maatregelen, wetten zijn er helemaal niet gekomen

Kortenkamp

We kunnen niet wachten totdat we alle oorzakelijke mechanismen kennen en ’t helemaal zeker weten. Dan is de patiënt misschien dood.

voice-over

Zembla onderzoekt waarom de Nederlandse overheid geen maatregelen neemt tegen hormoonverstoorders.

02.04

[caption]

voice-over

Ons onderzoek begint in Denemarken. We zijn op weg naar een congres waar experts op het gebied van hormoon verstorende stoffen bij elkaar komen. Toonaangevende hoogleraren, artsen en toxicologen uit de hele wereld presenteren hier hun allernieuwste onderzoeksresultaten. Steeds meer ziektes brengen ze in verband met deze stoffen. Iedereen is hier bezorgd omdat de politiek nog steeds geen wetgeving heeft gemaakt die het gebruik van deze stoffen aan banden legt. We ontmoeten er de Nederlands-Canadese professor Legler die in de vorige uitzending opriep tot een verbod. 

Int.

U maakte zich in de vorige uitzending zorgen, is dat minder geworden?

[caption]

Legler

Nee helemaal niet. Dat is misschien nog alleen maar toegenomen. Veel wetenschappelijke onderzoeken die naar buiten zijn gekomen en aan de andere kant Europees beleid wat niet erg opschiet.

[caption]

Trasande

Het totaal aan wetenschappelijk bewijs geeft aanleiding tot nog meer zorg.

voice-over

Zegt een van de belangrijkste sprekers op het congres, de Amerikaanse kinderarts Leo Trasande. Hij vertelt ons iets nieuws. De stoffen hebben ook effect op de ontwikkeling van ons brein.

Trasande

Het sterktes bewijs voor het effect van hormoon verstoorders op de  gezondheid is met name het effect van pesticiden en gebromeerde vlamvertragers op de ontwikkeling van de hersenen, met name van kinderen. De hersenen ontwikkelen zich in de eerste maanden van de zwangerschap heel snel.  Ook in de vroege jeugd nog worden verbindingen tussen zenuwcellen voltooid, die voor altijd beschadigd zijn na een chemische vergiftiging.

Int.

Luisteren politici niet naar jullie wetenschappers, want ja u zegt dit al enige tijd, u bent niet de enige, ik denk iedereen die ik hier spreek?

[caption]

Legler

Kennelijk niet nee. Kennelijk niet. En er wordt steeds geroepen er is nog steeds veel onzekerheid, daar moeten meer studies komen. Ja en ik denk we kunnen lang wachten voordat we met zekerheid eh 100% zekerheid weten dat deze stoffen een rol spelen in ziektes.

04.22

voice-over

Proefdieronderzoek bewijst zonder twijfel dat hormoon verstorende stoffen schadelijk zijn. Mar bij de mens  is dat moeilijker. Als een baby in de buik is blootgesteld aan een stof, kan het jaren duren voor een ziekte zich openbaart. Maar ook hier is steeds meer bewijs.

[caption]

Kortenkamp

We kunnen niet wachten totdat we alle oorzakelijke mechanismen kennen en het helemaal zeker weten. Dan is de patiënt misschien dood.

voice-over

Zegt professor Kortenkamp, hoogleraar toxicologie aan de Brunel University in Londen.

Kortenkamp

Als we in de baarmoeder groeien, zijn er specifieke perioden van vatbaarheid. Als je dn met die stoffen in contact komt, kunnen de gevolgen onomkeerbaar zijn. Dat geldt bijvoorbeeld voor veel mannelijke voortplantingsstoornissen waarbij de teelballen niet in de balzak dalen, bepaalde penismisvormingen en zelfs teelbalkanker of slechte zaadkwaliteit.

voice-over

De politiek moet opschieten vindt Kortenkamp. In 2012 stelt hij een belangrijk rapport op voor de Europese Commissie over hoe je deze stoffen kunt reguleren, maar drie jaar later is er nog steeds geen wetgeving.

Kortenkamp

Ik vind het enorm frustrerend. We worden allemaal in de steek gelaten wat betreft een behoorlijke bescherming van de volksgezondheid.

Trasande

Er moet ingegrepen worden.

voice-over

Er moet ingegrepen worden, vinden de wetenschappers op dit congres. Denemarken is een van de weinige landen die dat doet. Dat lieten we 2 jaar geleden zien. Sommige stoffen zijn er verboden en de overheid heeft folders gemaakt, waarmee verloskundigen zwangere vrouwen waarschuwen voor de risico’s van hormoon verstorende stoffen.

Vrouw

Het ministerie van Milieu heeft deze folder uitgebracht met informatie over stoffen die je beter kunt vermijden als je  zwanger bent.

voice-over

In 2013 lieten we ook zien dat zwangere vrouwen in Nederland niet gewezen worden op deze risico’s. In de officiële folder ‘zwanger’ van de overheid is niets te vinden over hormoon verstorende stoffen. We vroegen minister Schippers van Volksgezondheid destijds waarom er geen voorlichting is. Volgens de minister was dat niet nodig, de informatie was al in voldoende mate aanwezig. Hoogleraar toxicologie Martin van den Berg, een expert op dit gebied, was het daar niet mee eens en riep de minister in de uitzending op betere voorlichting te geven.

06.54

vdBerg

Het is een heel gevoelig proces he, die ontwikkeling van die foetus bij die zwangere vrouw.

[caption]

vdBerg

Die wil je optimaal beschermen tegen allerlei negatieve effecten van stoffen. Als dat mogelijk is, doe dat dan ook.

07.04

Voice-over

Na de uitzending komen er Kamervragen. En de minister belooft te kijken of de folder voor zwangere vrouwen moet worden herzien. Is dat gebeurd? We zien dat de folder is aangepast maar het woord hormoon verstorende stoffen komt er weer niet in voor. Wel wordt vrouwen geadviseerd de etiketten van schoonheids- en doe-het-zelf producten te lezen. Maar wat de naam is van de stoffen waar ze voorzichtig mee moeten zijn, staat er niet bij. We gaan met de nieuwe folder terug naar professor Van den Berg. Hij is nog steeds niet tevreden.

[caption]

vdBerg

Als je dit als gewone leek wilt vinden, dan kom je met zo’n etiket op cosmetica of huishoudproducten over het algemeen niet goed uit de voeten. Dan kan je daar eigenlijk helemaal niets mee. Dus deze tekst, ja het lijkt wel of het op een achternamiddag geschreven is, en het is zo breed en zo weinig zeggend dat een zwangere vrouw kan hier eigenlijk niets mee.

voice-over

De overheid schiet nog steeds tekort. Als je op internet naar meer informatie zoekt, kom je terecht op en site van een verloskundige in Groningen. Bij gebrek aan materiaal van de overheid verwijst ze naar onze oude uitzending.

[caption]

Berrelkamp

Na de uitzending heb ik wel gedacht van oké, dit kan serieus ok helpen als ik zwangeren hierover voorlicht. Zodat je daarin gewoon een breder publiek bereikt en ik sta aan het begin van een nieuw leven. Als er nu al zulke duidelijke vermoedens zijn, lijkt het mij verstandig dat je nu al hiermee bezig gaat en je zwangeren in ieder geval een keuze geeft of ze dingen willen gebruiken.

Berrelkamp

Hoi. Alles goed?

Vrouw

Ja zeker.

Berrelkamp

Kom verder. Ik wil je wat informatie geven over hormoon verstorende stoffen. Dat kan gevaarlijk zijn voor je kindje. Probeer biologisch ge eten zodat je pesticides op je voedsel vermijdt, want ook daar zit het in. Gebruik je wel eens eten uit blik?

Vrouw

Jawel.

Berrelkamp

Mais of iets anders?

Vrouw

Ja mais, groenten.

Berrelkamp

Want aan de binnenzijde van het blik zit bijvoorbeeld ook plastic met bisfenol A, wat dus in die voeding komt en dat passeert de placenta en gaat dus naar jouw kindje toe.

Vrouw

Oh.

voice-over

Berrelkamp had liever gezien dat deze informatie in de overheidsfolder stond.

Berrelkamp

Vrouwen hebben het recht om dat te weten. Te weten dat het om ons heen zit, dat r aanwijzingen zijn dat het wel degelijk afwijkingen kan veroorzaken bij je kindje.

09.40

Int.

Maar dit is niet algemeen overheidsbeleid .Wat vindt u daarvan?

[caption]

Visser

Ja dat vind ik eigenlijk wel raar. Want over alle andere dingen die niet goed zijn voor he, voor tijdens de zwangerschap word je echt mee doodgegooid, niet roken en niet drinken en al die voedingsmiddelen. En en dat weet iedereen en dat  zit allemaal ja dat, daar kun je bijna niet omheen. En dit is volgens mij net zo schadelijk net zo gevaarlijk en ik zou niet weten waarom dat da niet ook in het standaardpakket zit.

voice-over

We benaderen het rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, het RIVM. Zij brengen de folder uit, samen met onder andere de beroepsverenigingen van verloskundigen en gynaecologen. We willen weten waarom er weer niks over hormoon verstorende stoffen in de folder staat.

Int.

Met Nicolien Herblot van Zembla.

voice-over

Ze verklaren het volgende:

[caption]

Stem

“De werkgroep is van mening dat het onderwerp ‘hormoon verstorende stoffen’ op dit moment met zoveel onzekerheden omgeven is dat het (nog) geen plaats kan hebben in de voorlichtingsfolder.

[caption]

vdBerg

Nou daar ben ik het niet mee eens. Als je internationaal kijkt dan zie je dat er op het gebied van een aantal hormoon verstorende stoffen erg veel studies zijn uitgekomen die toch steeds meer wijzen in de richting van risico’s voor met name de zwangere vrouw.

voice-over

Volgens Van den Berg is er dus genoeg reden om zwangere vrouwen te waarschuwen. Maar waarom gebeurt dit niet? We benaderen minister Schippers van Volksgezondheid voor een interview. Haar agenda laat een interview niet toe, we krijgen schriftelijk antwoord.

11.16

[caption]

stem

“Omdat nog veel onzeker is over de mate waarin welke stoffen eventueel wel of niet schadelijk zijn, is deze tekst volgens de werkgroep het hoogst haalbare.”

vdBerg

Het hoogst haalbare eh, dat is het in ieder geval niet want als je naar het beleid van andere landen kijkt die om ons heen zitten dan is er wel degelijk meer haalbaar en meer informatie mogelijk.

Int.

Maar we zitten hier nu anderhalf jaar later, en er is niets gebeurd, politiek of beleidsmatig, wordt u er niet moedeloos van?

vdBerg

Ik denk dat als je als wetenschapper kijkt naar het tekort aan interesse in bescherming van de volksgezondheid op dit gebied in Nederland, inderdaad om moedeloos van te worden is.

voice-over

Maar de minister zegt niets te doen omdat er nog wetenschappelijke onzekerheid is over de stoffen. Dat argument doet Van den Berg sterk denken aan de discussie in het verleden over PCB, een giftige stof in koelvloeistof en plastics die nu verboden is omdat het geboorteafwijkingen en kanker bleek te veroorzaken.

vdBerg

Het heeft tientallen jaren geduurd voordat de kritische wetenschappers hun gelijk kregen, omdat de overheid gewon wilde wachten op nog meer en nog meer bewijs en het voorzorgsprincipe, laten we toch maar deze stoffen niet meer gebruiken, om economische redenen he, industriële redenen, gewoon zo lang mogelijk door is gegaan.

Int.

Nu zijn die stoffen verboden inmiddels.

vdBerg

Die stoffen zijn nu verboden en die zijn er uit, maar in de tachtiger en negentiger jaren, eigenlijk herhaalt de geschiedenis zich misschien wel en hebben wen u ook stoffen op de markt waarvan we weliswaar nog niet genoeg weten, maar waarvan al wel duidelijke aanwijzingen zijn dat het zorgwekkend kan zijn.

voice-over

De Nederlandse overheid neemt zelf nog geen maatregelen maar wacht op wetgeving uit Brussel. We zijn in Brussel. Al 6 jaar is men hier bezig wetgeving te maken over hormoon verstorende stoffen. Want dat is nog niet goed geregeld. De Nederlandse Europarlementariër Gerbrandy is  bezorgd over het trage tempo.

[caption]

Gerbrandy

Kleine kinderen, ongeboren kinderen, zwangere vrouwen. Daar moeten we ontzettend zorgvuldig mee omgaan. En ik vind dat we dan ook die risico’s zo snel mogelijk te lijf moeten gaan.

voice-over

Dit is het gebouw waard de Europese Commissie, de regering van Europa, zetelt. Zij is verantwoordelijk voor de nieuwe wetgeving. Maar voordat de commissie wetten kan maken, moet ze eerst bepalen wanneer een stof hormoon verstorend is. Deze zogenaamde criteria hadden er eind 203 moeten zijn. Maar die deadline is niet gehaald. Sterker nog, ze zijn er nog steeds niet uit. Hoe kan dat?

Gerbrandy

In dit geval ehm, merkten wij vanuit het Europees Parlement dat ehm ja dat er ook onwil was om hiermee verder te gaan. Dat er krachten waren binnen de Europese Commissie die dit proces aan het verstoren waren, aan het vertragen waren, onder druk van een hele krachtige bedrijfslobby.

voice-over

Maar welke krachten spelen er?

Gerbrandy

Nou ja, we hebben het over een, een miljardenindustrie, de chemische sector, ehm, alles rond plastics enzovoorts en het is natuurlijk een enorme kostenpost als bestanddelen van producten op termijn verboden gaan worden.

Voice-over

Wat is de rol van de chemische industrie bij het niet halen van de deadline en dus het uitstel van wetgeving? De Franse onderzoeksjournaliste Stephane Horel heeft jarenlang de lobby van de industrie bestudeerd. In diverse publicaties onthult ze welke strategieën de industrie gebruikt om strengere wetgeving te voorkomen.

14.51

Horel

Een van de meest klassieke lobbytrucs is bankmakerij.

[caption]

Horel

Je maakt beleidsmakers bang met verlies van werkgelegenheid omdat je mensen moet ontslaan vanwege een verlies aan inkomsten.

Int.

Omdat er stoffen verboden worden.

Horel

Ja, want je moet je fabriek sluiten enzovoort.

voice-over

Horel heeft het e-mailverkeer tussen de Europese commissie en de industrie in handen. Hieruit blijkt hoe de lobby werkt. Ze laat ons een mail zien van Bayer. Wereldwijd 1 van de grootste producenten van pesticides. Ook bepaalde pesticides zijn hormoon verstorend. Bayer schrijft aan 1 van de hoogste ambtenaren van de commissie dat strengere wetgeving rampzalige gevolgen heeft voor de agrarische sector. Als bepaalde pesticides verboden worden, zal 20 tot 40% van de oogst verloren gaan.

Horel

Deze mail is gestuurd aan een hoge ambtenaar, de nummer 3 van de commissie.

Gerbrandy

En met de huidige nadruk op groei en banen, ja zie je dat daar krachten binnen de Europese commissie heel erg gevoelig voor zijn. Economische effecten, werkgelegenheid, het is allemaal heel belangrijk maar als je het hebt over, ja gewoon hersenafwijkingen bij, bij ongeboren kinderen en kleine kinderen, ja dan, dan vind ik dat toch wel van een andere orde.

voice-over

In de loop van 2013 lekt een voorstel over de criteria uit. Die zijn streng en kunnen verstrekkende gevolgen voor de industrie hebben. De industrie wil dat voorkomen en onderneemt meteen actie.

Horel

Ik heb ontdekt dat er een soort blitzkrieg gevoerd werd, in juni 203. Ze organiseerden een soort blitz waarbij ze bleven aandringen op een kosten-batenanalyse. Dit is de manier om voor uitstel te zorgen. Het wordt gebruikt als lobby middel. Het kan voor één of twee jaar uitstel zorgen.

16.56

voice-over

Volgens Horel is het doel van de lobby uitstel van wetgeving. Maar volgens de industrie gaat het erom dat de commissie een betere afweging kan maken.

Horel

Dit soort documenten heb ik in handen,

[caption]

Horel

Dit schreven ze aan de milieucommissaris op 24 juni. We dringen aan op een uitgebreide kosten-batenanalyse. Dus dat is nogal duidelijk.

voice-over

Ook in de brief van chemiereus Bayer wordt aangedrongen op een kosten-batenanalyse. Impact assessment. Ze schrijven aan de hoge ambtenaar:

Stem

“wij verzoeken u zich voor de invoering van een impact assessment in te zetten. We zouden graag in een persoonlijk gesprek met u, nog voor het zomerreces, argumenten hierover uitwisselen.

voice-over

Wetenschappers raken bezorgd over de lobby van de industrie en het dreigende uitstel.

[caption]

Kortenkamp

Elk jaar uitstel van regelgeving betekent zoveel miljoen euro winst. Zo simpel is het. Het probleem met het lobbyen is de ongelijkheid. De lobby van de industrie is veel harder en beter en heeft veel meer geld dan wie dan ook. Het is volstrekt oneerlijk.

voice-over

Op hetzelfde moment dat de lobby van de industrie op volle toeren draait, gebeurt er iets opmerkelijks. In verschillende wetenschappelijke tijdschriften verschijnt een artikel waarin kritiek wordt geleverd op strengere wetgeving van hormoon verstorende stoffen.

[caption]

vdBerg

De meesten van deze auteurs zijn weliswaar prima redacteuren van wetenschappelijke tijdschriften. Maar over het algemeen hadden deze redacteuren geen reputatie op het gebied van hormoon verstorende processen door chemische stoffen.

Kortenkamp

Er stonden zoveel feitelijke onjuistheden in dat het verbijsterend was.

voice-over

De experts zijn verbijsterd over het niveau van dit artikel. Maar de Europese Commissie neemt het stuk wel serieus. Met verstrekkende gevolgen.

Kortenkamp

Na publicatie van dit artikel stopte alles bij de Europese Commissie. Alles kwam tot stilstand. Er werd nergens iets mee gedaan. Vervolgens, na wat vertraging, hoorden we:  we doen een kosten-batenanalyse. Precies waarvoor de industrie gelobbyd had.

voice-over

Door het besluit tot een impact assessment, een kosten-batenanalyse, zal het nog jaren duren voor er wetgeving is. In een brief van de commissie staat waarom zij hiertoe heeft besloten. De impact op de sectoren van de industrie en het felle debat in de wetenschap. De editorial blijkt dus van cruciaal belang. Horel neemt de 18 schrijvers van de editorial onder de loep.

19.40

Horel

Wie waren die mensen?

Int.

Die wetenschappers.

Horel

Ja, 18 wetenschappers ondertekenden het artikel.

[caption]

Horel

Uit mijn onderzoek blijkt dat 1 van die 18 ondertekenaars banden hadden met de industrie. 

voice-over

Uit haar onderzoek blijkt dat sommigen adviseur zijn geweest bij  de industrie. Anderen hebben wetenschappelijk onderzoek gedaan, gesponsord door de industrie.

Int.

Hebt u ze gevraagd naar die belangenverstrengeling?

Horel

Jazeker alle ondertekenaars. Ook al wilden sommigen er niet op ingaan. Een van de leidende figuren vond dat geen interessante vraag.

Kortenkamp

Het is wel degelijk van belang want dat vertroebelt soms je wetenschappelijke oordeel. Zeker als het gaat om het toxicologisch beoordelen van chemische stoffen als strengere wetgeving invloed heft op de winst van de industrie.

voice-over

De lobby is geslaagd en het impact assessment is een feit. Hierdoor is er nu nog geen wetgeving over hormoon verstorende stoffen.

Gerbrandy

Dat bedrijven dit doen, soit, dat is onderdeel ook van het politieke besluitvormingsproces.

[caption]

Gerbrandy

Maar ik vind het vooral kwalijk dat mensen binnen de Europese Commissie daar ook zo ontvankelijk voor zijn geweest.

Horel

Hoe is het mogelijk dat beleidsmakers geen training krijgen in hoe beïnvloeding werkt, hoe de lobby werkt? Wat wetenschap is en hoe het werkt. Zodat ze niet worden bedrogen door ‘wetenschappelijk materiaal’ dat geen wetenschap is maar lobbymateriaal.

voice-over

Het uitblijven van wetgeving leidt tot grote commotie. Zweden heeft de Europese Commissie voor de rechter gedaagd. Het halen van de deadline voor het opstellen van criteria was een wettelijke verplichting. De Commissie heeft hierin gefaald.

Gerbrandy

Ik heb vervolgens in het Europees Parlement initiatief genomen om als parlement Zweden daarin te steunen. En eh ook 20 andere lidstaten hebben intussen dat besluit genomen, dus je hebt nu de unieke situatie dat lidstaten en Europees Parlement de Europese Commissie voor het hof dagen, voor het niet uitvoeren van een wettelijke verplichting.

Int.

Kan je het als je ’t naar Nederlandse begrippen vertaald ermee vergelijken dat de Tweede Kamer het kabinet voor de rechter sleept.

22.09

Gerbrandy

In zekere zin wel ja, Ja.

Int.

Ook Nederland heeft zich bij de rechtszaak aangesloten en wacht verder af wat er gaat gebeuren. Frankrijk doet dat niet. Daar vinden ze het allemaal veel te langzaam gaan in Europa. Daarom hebben ze een vergaande maatregel genomen. Vanaf 1 januari dit jaar is de stof bisfenol A, dat onder andere in plastic zit en aan de binnenkant van blik, verboden in voedselverpakkingen.  

Fragment

Ségolène Royal bindt de strijd aan tegen hormoon verstorende stoffen waaronder het beruchte bisfenol A. De minister wil de blootstelling aan chemische stoffen terugbrengen die zich bevinden in allerlei producten.

voice-over

In Frankrijk vinden de autoriteiten bisfenol A een gevaarlijke hormoon verstorende stof. Een paar weken na het Franse verbod op bisfenol A verschijnt er een dik rapport van de Europese voedselveiligheidsautoriteit, de EFSA. De kop van het persbericht is, dat consumenten geen gevaar lopen door blootstelling aan bisfenol A.

23.13

vdBerg

Nou daar ben ik het niet mee eens. Ik denk dat je dat moet nuanceren voor gevoelige groepen, zoals zwangere vrouwen en dus de foetus.

voice-over

Maar er blijkt iets aan de hand te zijn met dit persbericht.

Kortenkamp

Volgens het dikke rapport is er een zekere mate van zorg onder bepaalde omstandigheden . Dat klinkt wel ets anders dan het persbericht.

vdBerg

Overduidelijk is dat de vertaalslag van dat grote rapport, dat dikke rapport, naar zo’n persbericht, dat lijkt nogal ehm.. politiek veilig ingekleurd.

Kortenkamp

Dat is een oude truc, die veel ambtenaren toepassen. Vaak zijn de samenvattingen inaccuraat en moet je heel voorzichtig zijn.

Int.

Mar waarom gebeurt dat dan?

vdBerg

Ja, ik denk dat je je hiermee in de politieke arena begeeft. Waarbij opnieuw de economische belangen eh een belangrijke rol zullen spelen.

voice-over

We hebben deze kritiek aan de EFSA voorgelegd. Ze zegt dat het persbericht het rapport goed weergeeft. Maar ook op het rapport zelf heeft Van den Berg kritiek. Want 91 studies over bisfenol A zijn volgens hem buiten beschouwing gelaten. Ze voldeden niet aan de eisen. Maar juist deze studies wijzen erop dat bisfenol A schadelijk kan zijn. Met name voor de zwangere vrouw.

Int.

Wat was gebeurd als ze daar wel naar gekeken hadden, naar die 91 studies?

vdBerg

Als ze die 91 studies waar dan melding van gemaakt wordt, mee hadden genomen dan waren ze tot de conclusie gekomen dat bij de blootstelling zoals jij en ik die dagelijks krijgen, er gezondheidsrisico’s zijn voor de mens. En dat betekent dus dat de huidige blootstellingsniveaus toch nog te hoog zijn. En dat is nu niet de conclusie van het rapport.

voice-over

Ondanks het rapport van de EFSA houdt Frankrijk voet bij stuk en handhaaft het verbod op bisfenol A in voedselverpakkingen. Dat heeft ook gevolgen voor andere landen. Want een bedrijf dat conservenblikken naar Frankrijk exporteert, moet die blikken aanpassen. En voor de chemische industrie die de grondstof bisfenol A produceert, krimpt de afzetmarkt. Op een site over bisfenol A blijkt, dat Nederland binnen Europa een grote producent is van polycarbonaat, een veelgebruikt plastic waarvan bisfenol A de belangrijkste grondstof is. 20% wordt hier gemaakt. Het meeste wordt geëxporteerd.

25.40

vdBerg

In dit geval is er natuurlijk bij een aantal van die stoffen duidelijk een economisch belang. En die worden nog veelvuldig gebruikt he, in de voedingsmiddelenindustrie, in mindere mate in de cosmetica industrie. Eh n de chemische industrie.

voice-over

In Frankrijk wordt geen bisfenol A gemaakt, dus zij hebben minder economische belangen. We vragen ons af of er ook in Nederland een lobby aan de gang is. We stuiten op een jaarverslag van de Nederlandse levensmiddelenindustrie. Daarin staat onomwonden dat ze er bij de overheid op aandringen, via Europa juridische stappen te zetten tegen de Franse overheid. Bij een algemeen overleg stelt Kamerlid Dijkstra van de VVD aan de orde, dat de industrie lijdt onder het Franse verbod.

[caption]

Stem

“De schade voor de Nederlandse chemische sector bedraagt 50 tot 75 miljoen euro per jaar. Dit schaadt onze industrie, omdat de afzetmarkt wordt beperkt.”

voice-over

Het zijn enorme bedragen. We nemen contact op met Dijkstra omdat we willen weten hoe hij aan deze cijfers komt. Hij heeft ze van de industrie, maar wil zijn exacte bron niet prijsgeven. We bellen verschillende branche organisaties. Vreemd genoeg kunnen of willen zij ons niet vertellen hoe groot de schade is voor de industrie. We zoeken verder naar bedrijven die groenden in blik naar Frankrijk exporteren en komen terecht bij Coroos. Maken zij voor de Franse markt andere blikken dan voor de Nederlandse? We krijgen een schriftelijke reactie.

[caption]

Stem

“We zijn al begin 2014 compleet overgeschakeld naar aangepast verpakkingen voor onze producten ten aanzien van blikken en potten. Dat betekent dat er binnen onze onderneming geen sprake is van verschillende productielijnen ten aanzien van Frankrijk en de rest van Europa.”

voice-over

Dus in Nederland staan bisfenol A-vrije blikken in de schappen zonder dat de consument dat weet? We benaderen Coroos opnieuw. Coroos meldt ons dat ze vanaf 2014 ook voor de Nederlandse supermarkten potten en blikken produceert zonder bisfenol A. We bellen de branche organisatie van de levensmiddelenindustrie. Zijn er meer bedrijven overgeschakeld op blikken zonder bisfenol A? De woordvoerster heeft wel eens gehoord dat dit gebeurt. Maar weet niet of die blikken in de Nederlandse schappen staan. Ze verwijst ons door naar de klantenservice van bedrijven. Dus zwangere vrouwen die willen weten of er bisfenol A in een blik zit, moeten van alle merken alle klantenservices gaan bellen.

28.14

vdBerg

Ik denk dat we het beste af zijn als vermeld wordt op voedingsproducten, of er wel of geen bisfenol A bij gebruikt is. Ik denk dat zo lang de Nederlandse overheid in dit geval geen keuze wil maken, de vrouw dan in ieder geval kan kiezen als zij zwanger is, om wel of niet die voedingsproducten tot zich te nemen.

voice-over

We hadden hier graag met de industrie over gesproken. Maar de branche organisaties laten weten dat ze het een te complex onderwerp vinden en geen behoefte hebben om mee te werken. Economische belangen, schade voor de industrie, verlies van banen. Alles draait om geld. Dat realiseren zich ook de wetenschappers. Samen starten ze een opvallend tegenoffensief.

[caption]

Legler

Wat wij nou als wetenschappers hebben gedaan is proberen in kaart te brengen wat zijn eigenlijk de gezondheidskosten van het blootstellen van dit soort stoffen? Dus we proberen een prijskaartje aan de andere kant te brengen van inderdaad, het is, het kost economisch wat om de stof van de markt te halen maar het kost ons ook iets als maatschappij in termen van gezondheidskosten om blootgesteld te zijn aan deze stoffen. Want ze worden in verband gebracht met allerlei ziektes.

[caption]

Kortenkamp

Wij hebben onze zorgen in geld uitgedrukt om een soort gemeenschappelijke munt te vinden met de andere analyse, die economische analyse. Je moet ze met elkaar kunnen vergelijken.

[caption]

Onder leiding van kinderarts Leo Trasande berekenen de wetenschappers wat het de gezondheidzorg in Europa kost, dat mensen blootgesteld zijn aan hormoon verstorende stoffen.

[caption]

Trasande

We hebben ontdekt dat de kosten van die ziekten jaarlijks waarschijnlijk 157 miljard euro bedragen.

Int.

Hoeveel?

Trasande

157 miljard euro.

Int.

Dat is veel.

Trasande

Zeker. En dat is aan de voorzichtige kant want we hebben nog geen 5% van de chemische stoffen bekeken. Het is een te lage schatting van een te lage schatting van een te lage schatting van de mogelijke kosten.

30.18

voice-over

De groep wetenschappers heeft ingeschat wat het aandeel is van stoffen als bisfenol A, pesticides en weekmakers in het ontstaan van bepaalde ziektes in Europa.

Trasande

Zo concluderen we wat betreft obesitas bij kinderen dat bisfenol A verantwoordelijk is voor grofweg één à twee procent van alle gevallen van kinderobesitas in Europa.

Int.

Dat is niet veel.

Trasande

Het lijkt niet veel. Maar de kosten van kinderobesitas zijn vrij hoog. De kosten van die kleine toename van gevallen van obesitas bedragen jaarlijks zo’n 1,5 miljard euro.

voice-over

Weekmakers in plastic spelen een rol in vruchtbaarheidsproblemen. Daardoor hebben meer echtparen medische hulp nodig om zwanger te worden.

Trasande

We constateerden dat ruim 600.000 gevallen van onvruchtbaarheid medische zorg vereisten door blootstelling aan weekmakers en andere hormoon verstorende stoffen. Die extra kosten schatten we op zo’n 4,7 miljard euro.

voice-over

Weekmakers spelen ook een rol in het verlagen van het hormoon testosteron bij mannen. En dat kan gevaarlijk zijn.

Trasande

Weinig testosteron leidt tot meer sterfte aan hart- en vaatziekten onder mannen tussen de 55 en 65 jaar. Ze hebben al een verhoogde kans op hart- en vaatziekten. Ze lopen dus al meer gevaar. En dat extra zetje, dat laatste zetje komt dan al door een kleine blootstelling aan hormoon verstorende stoffen die het testosteronniveau omlaag brengen.

32.09

voice-over

Ze schatten dat er hierdoor in Europa per jaar 25.000 mannen overlijden.

[caption]

Gerbrandy

Ja dat zijn natuurlijk schokkend hoge cijfers. Ja het, het geeft nogmaals aan, hoe groot de potentiele gevaren voor de volksgezondheid zijn en hoe groot die effecten kunnen zijn zowel financieel als ook, ja, emotioneel.

voice-over

Op ons verzoek maakt Trasande ook berekeningen voor alleen Nederland.

Trasande

Hormoon verstorende stoffen blijken in Nederland bij te dragen aan ziekte hetgeen jaarlijks zo’n 5,8 miljard euro kost.

Int.

Elk jaar?

Trasande

Dat zijn de jaarlijkse kosten als de blootstelling aan die stoffen op het huidige niveau blijft. Je ziet dat de bijdrage substantieel is. Bijna 280 extra gevallen van zaadbalkanker. 7000 extra doden in de groep van mannen tussen 55 en 65 als gevolg van blootstelling aan weekmakers en verminderd testosteron. Een toename van 1500 gevallen van obesitas door bisfenol A. Hier gelden dezelfde zorgen.

voice-over

De vakgroep van Martin van den Berg publiceert vandaag nieuw onderzoek. Ook hij becijfert de kosten voor Nederland. Maar hij kijkt specifiek naar blootstelling aan vlamvertragers en pesticides. Met een andere rekenmethode komt hij tot dezelfde conclusies als Trasande.

vdBerg

Hier praten we echt over honderden miljoenen tot miljarden schade.

voice-over

Het onderzoek kijkt naar de effecten van blootstelling aan deze stoffen op het IQ van Nederlandse kinderen.

[caption]

vdBerg

Het blijkt namelijk dat wanneer je tijdens de zwangerschap als kind wordt blootgesteld aan deze stoffen, dat een verlaging geeft van de IQ.

Int.

Maar het is toch niet zo erg als je een paar punten IQ mist?

vdBerg

Nou als je dat op een gegeven moment bekijkt, dan zie je dat 1 of 2 punten IQ-verlies op jaarbasis al snel boven de 10.000 euro materiele schade, inkomstenderving betekent voor de rest van je leven.

voice-over

Zijn onderzoek heeft als doel de overheid te bewegen tot het nemen van maatregelen.

vdBerg

Nou je hoopt natuurlijk dat dit bij zal dragen aan een snellere beslissing nemen om een aantal hormoon verstorende stoffen die we nu als mogelijk of waarschijnlijk te boek hebben staan, eh om daar op in te grijpen en te zeggen ja we hebben ook nog een behoorlijke schadepost financieel. Ehm, laten we er toch maar mee stoppen. Ondanks het feit dat vanuit de economie er ook schade geleden wordt.

voice-over

We hebben de berekeningen van de wetenschappers aan minister Schippers van Volksgezondheid voorgelegd. De onderzoeksresultaten worden bestudeerd. Maar de minister blijft erbij, dat het niet bewezen is dat de stoffen schadelijk zijn. Ze zegt:

[caption]

Stem

“Het is nog te vroeg om hier concrete conclusies aan te verbinden.”

35.08