Transcriptie - Hollandse handel:de rozen

00.00.18

[caption]

Voiceover

De roos een symbool voor liefde, vreugde en geluk. Vooral met Moederdag en Valentijnsdag kopen we massaal rozen. De meeste rozen komen tegenwoordig uit Afrika. In Ethiopië zit het Nederlandse bedrijf Sher, een van Nederlands grootste rozenkwekers. Iedere dag worden hier miljoenen rozen klaargemaakt voor de Europese markt. In de Hoorn van Afrika heerst op dit moment hongersnood. Door aanhoudende droogte is ook het noorden van Ethiopië zwaar getroffen. Het vee bezwijkt en de mensen verzwakken. Ruim 18 miljoen mensen zijn volledig afhankelijk van hulp. Nu al zijn 400.000 kinderen ernstig ondervoed. Er is een tekort aan voedsel en aan water.

Haverkort

Op dit ogenblik zitten we aan het randje. En moeten we snel ander geld zien te krijgen om dit door te zetten.

Voiceover

Zo’n 600 kilometer verderop staan de rozenkassen van Sher. Voor iedere roos is gemiddeld 7 liter water nodig.

Rutten

Dan praat je over een kleine 2000 Olympische zwembaden die elk jaar nodig zijn om die rozen te kunnen produceren.

Voiceover

Het bedrijf Sher heeft het Fairtrade keurmerk dat staat voor duurzaamheid en eerlijke lonen.

Man

Ik kan niet leven van mijn salaris bij Sher.

Voiceover

Zembla in het door droogte getroffen Ethiopië onderzoeken we hoe duurzaam de rozen worden geproduceerd.

00.02.03

Voiceover

In Ethiopië staan de rozenkassen van het Nederlandse bedrijf Sher. Zo’n 1000 voetbalvelden groot. Ze zijn een van de grootste rozenbedrijven van de wereld. Jaarlijks kweken ze zo’n 1,2 miljard rozen oftewel drieënhalf miljoen per dag. Ethiopië is een van de armste landen van de wereld en heeft zo’n 100 miljoen inwoners. Ethiopië ligt in de hoorn van Afrika en is 27 keer groter dan Nederland. Voordat we naar Ethiopië afreizen benaderen we Afri Flora, het moederbedrijf van Sher in Aalsmeer. Kunnen we de rozenplantage in Ethiopië bezoeken? We krijgen al snel een antwoord: “we hebben de beleidspolicy om niet meer mee te werken aan dingen op tv”. Verder laten ze weten dat voor het bedrijf de medewerkers in Ethiopië centraal staan. Sher heeft voor hen zelfs een ziekenhuis en een scholencomplex gebouwd. Ze verwijzen naar het Fairtrade keurmerk op hun website. En als het Fairtrade is dan betekent dat eerlijke handel en dus een eerlijk loon. Maar volgens Hivos gaat er veel mis op de rozenplantages.

Wildeman

Vier jaar geleden is Hivos een campagne gestart,

00.03.11

over de bloemen industrie in Oost-Afrika. Om mensen in Nederland d’r van bewust te maken dat rozen voor een heel groot deel uit Oost-Afrika komen en dat die daar worden gekweekt onder slechte arbeidsomstandigheden.

Voiceover

Hivos is een Nederlandse organisatie die zich inzet voor ontwikkeling in niet-westerse landen. Ze komen op voor vrouwen in de Afrikaanse rozenindustrie.

Wildeman

Mensen hebben werk maar zijn nog steeds arm.

Dus ze komen niet uit die cirkel van armoede.

Int.

Omdat ze te weinig verdienen voor…

Wildeman

Omdat ze te weinig verdienen

Int.

…voor een fatsoenlijk loon.

Wildeman

Ja.

Voiceover

We gaan naar Ethiopië om te onderzoeken of de rozen wel zo duurzaam en volgens de Fairtrade regels geproduceerd worden. Het rozenbedrijf Sher wordt geleid door vader en zoon Gerrit en Peter Barnhoorn. Volgens de quote 500 goed voor 200 miljoen euro. Dit is Ziway hier staan de rozenkassen. De werkdag zit erop. De werknemers van Sher stromen naar buiten. In totaal werken hier zo’n 10.000 mensen. Wat verdienen ze? Krijgen ze een fatsoenlijk loon?

Stem

Ga weg, laat je niet filmen.

Voiceover

Als we de werknemers aanspreken bemoeien de bewakers zich ermee.

Man

Wegwezen. Ga weg, laat je niet filmen.

Voiceover

De arbeiders willen wel met ons praten maar alleen anoniem want ze zijn bang voor hun baan.

Vr

Ik werk al vijf maanden in de kassen van Sher, waar ik rozen knip.

Int.

Wat is het salaris?

Vr

Ik krijg 730 birr (29 euro) per maand. Na belasting hou ik ongeveer 660 birr (26 euro) per maand over.

Vr2

Dit is mijn derde jaar bij Sher. Ik sorteer en verpak de rozen. We beginnen vroeg in de ochtend en werken tot 21.00 of 22.00 uur in de avond, want het werk moet af.

Vr3

Mijn vaste inkomen in 700 birr (28 euro). Als ik overwerk, kan ik tot maximaal 900 birr (36 euro), bruto per maand verdienen. We werken zes dagen achter elkaar en zijn een dag vrij.

Int.

Wat deed je hiervoor?

Vr3

Ik ben van ’t platteland gekomen om hier te gaan werken.

Wildeman

Veel jonge vrouwen met kinderen migreren naar de gebieden waar de bloemenindustrie is. Eh die hebben dus geen mogelijk om zelf groente te verbouwen bijvoorbeeld.

00.05.41

Dus dat betekent dat ze met dat loon eten moeten kunnen kopen. Maar hun kinderen die moeten ook naar de opvang dus ze moeten kinderopvang regelen. Ze moeten vaak huur betalen voor huisvesting. Dus wat wij zien is dat de lonen die nu verdiend worden op die bedrijven dat die vaak veel te laag zijn om al die kosten te kunnen dekken.

Vr3

Wat kun hier doen met 700 birr (28 euro). Als je een kamergenoot hebt, betaal je 400 birr (16 euro) aan de huur. Dan houd je maar 300 birr (12 euro) over. Het salaris is erg laag.

Voiceover

De huurprijzen in het dorp Ziway liggen hoog want de vraag is groot. De vrouwen huren vaak een kleine kamer waarin naast een matras nog net een stoel en een tafel passen. Ze delen toilet en douche.

Vr

Ik deel ’n kamer met een collega voor ieder 400 birr (16 euro) per maand. 300 birr (12 euro) voor eten en drinken en 100 birr (4 euro) voor de huur. We verdienen niet genoeg. De huur is hoog en ook het eten is duur.

Voiceover

Niet alleen de huur maar ook de voedselprijzen schieten omhoog in Ziway. Door de inflatie stijgen de prijzen jaarlijks met tientallen procenten, soms wel 50 procent. In Ethiopië is er geen wettelijk minimum loon. De ondernemer mag zelf weten wat hij aan salaris betaald. Hivos voert campagne voor een eerlijk en fatsoenlijk loon dat voldoende is om te kunnen voorzien in de basisbehoeftes.

Wildeman

Gezonde voeding dus een gevarieerde maaltijd maar ook huisvestiging, elektriciteit, water, onderwijs voor de kinderen.

Int.

Gewoon eigenlijk basis.

Wildeman

Ja heel erg basis ja. Dus niet een luxe loon, nee.

Voiceover

Wat zou voor Ethiopië een fatsoenlijk loon zijn? Volgens Hivos moeten de basislonen van nu flink omhoog.

00.07.35

Wildeman

Wij schatten dat het ongeveer een verviervoudiging van het basisloon is.

Int.

Viervoudiging…

Wildeman

Ja wij denken dat het ongeveer daar op uitkomt.

Int.

Dus dan heeft u het over, mensen per dag hoeveel zou je dan moeten verdienen?

Wildeman

Nou dat is dan ongeveer 5 euro per dag.

Int.

Is dat vergelijkbaar met de textiel industrie Bangladesh?

Wildeman

Eh ja in Bangladesh is er al wat langer aandacht voor arbeidsomstandigheden van textiel arbeiders. En we zien dat in Bangladesh overheid lonen heeft verhoogd. Die liggen nu ongeveer op het dubbele van wat er in Ethiopië wordt betaald. Met als gevolg dat textiel industrie nu verplaatst van Bangladesh naar Ethiopië.

Int.

Vanwege?

Wildeman

Vanwege de lage lonen.

Voiceover

Hoe kan het dat het personeel van Sher zo weinig verdient? Dit bedrijf heeft immers sinds 2012 het Fairtrade keurmerk. De bekendste producten van Fairtrade zijn koffie, bananen en chocolade. En sinds 2009 ook rozen. De consument betaalt extra voor Fairtrade zodat de boeren en arbeiders kunnen leven van hun werk. Om dit keurmerk te krijgen moeten bedrijven aan allerlei standaarden voldoen.

Wat wij ontzettend belangrijk vinden binnen Fairtrade is dat er eerlijke lonen worden betaald.

D’angremond

Tegelijkertijd zijn we bezig met een pad, en daar zijn we behoorlijk ver mee, met een pad uitstippelen om te komen van de situatie die we nu hebben naar een situatie van leefbare lonen.

Int.

Maar uiteindelijk zijn dus de mensen die werken op de plantages in Ethiopië die verdienen daar hooguit anderhalve euro per dag. Dat zijn geen leefbare lonen.

D’andgremond

Dat zijn… maar ..

Int.

…maar ondertussen heeft de ondernemer wel ’n Fairtrade label waardoor wij als consumenten denken dat zijn eerlijke lonen die daar betaald worden. Dit is een eerlijk product. Maar dat is het dus nog niet.

D’angremond

Als Fairtrade, als het Fairtrade label op een product staat dan weet je dat daar tenminste die minimum lonen worden gerespecteerd.

Voiceover

Toch hebben de arbeiders van Sher nog steeds een mager loon terwijl Sher al vier jaar het keurmerk heeft. En dat de salarissen te laag zijn kan niet iets nieuws zijn voor Fairtrade want dat staat in verschillende rapporten. In 2010 concludeert de vakbond van Ethiopië: lonen zijn beneden de levensstandaard. In 2014 concludeert Hivos: schokkende lage lonen. Ook in de 2014 de universiteit van Londen: “arbeiders zijn extreem arm”. En in 2015 verschijnt dit rapport van Fairtrade zelf, een intern vertrouwelijk rapport.

Int.

Dat rapport zegt letterlijk: Fairtrade, het loon is niet genoeg voor de levenskosten. Dat staat in uw eigen vertrouwelijke rapport.

D’angremond

Ja

Int.

Dat is toch vreemd dat

D’angremond

En dat is precies denk ik het geweldige van Fairtrade is dat wij de tijd nemen en investeren om samen met partners die in die handelsketen werken te werken aan een plan om daar naar toe te gaan.

Man

Toen ik hier tien jaar geleden kwam deed ik zwaar werk. Daarna werkte ik in de koelcellen en de kassen en nu dus ik de kar met rozen. Ik krijg 850 birr (34 euro) bruto per maand, dat is 750 birr (30 euro) netto per maand. Ik kan niet leven van mijn salaris bij Sher en moet er af en toe een baantje bij doen.

00.10.48

D’angremond

Wat ontzettend belangrijk is als je praat over een leefbaar loon is dat een leefbaar loon wel door de ondernemer, de eigenaar van de plantage, betaald moet kunnen worden.

Int.

Dus eigenlijk zegt u als er dus problemen zijn in de markt dan mag de ondernemer wel wat minder betalen dan een leefbaar loon?

D’angremond

Nee dat hoort u ons niet zeggen. We zijn juist bezig om samen met de ondernemers een pad uit te stippelen naar hoe je daar komt bij de leefbaar loon.

Voiceover

De twee eigenaren van Sher zijn alles behalve onbemiddeld zo blijkt uit de quote 500.

Vr

Ik ken ze allebei. Ze komen allebei af en toe in de kassen. Ik ken ze allebei.

Int.

Ze hebben allebei 200 miljoen euro.

Man

Euro, wat bedoel je?

Int.

Euro is het Europese geld. Wij noemen ons geld birr, zij noemen hun geld euro.

Voiceover

Op de Engelse website van Fairtrade staan de standaarden waar bedrijven zich aan moeten houden. Daarin staat dat ze fatsoenlijke lonen moeten betalen. Op de Duitse website van Fairtrade presenteert Sher zich als een goede werkgever. Het loon bedraagt er 40 procent boven het wettelijk minimumloon.

Int.

Maar d’r is helemaal geen minimumloon in Ethiopië. Laat staan dat het 40 procent d’rboven kan liggen.

D’angremond

Precies en dat is exact waar we met Fairtrade mee op weg zijn,

om dat te realiseren.

Int.

Ja en als je dit dus leest dan lijkt het alsof: dat ‘t niet een we zijn op weg manier is, maar we zijn er al.

D’angremond

Volgens mij staat dat er niet. D’r staat wat het verschil ten opzichte is van iets

Int.

…ja d’r staat niet

D’angremond

…ja maar ik denk ook dat dat…

Int.

…ja maar d’r is geen minimumloon in Ethiopië.

D’angremond

Ik denk dat dat iets is wat, en ik wil graag van deze gelegenheid gebruik maken, dat Fairtrade is niet zoiets van: we zijn er. Fairtrade is een manier om te zorgen dat je verbetering continue door blijft voeren.

00.12.35

Voiceover

We gaan naar de poort en vragen naar de Nederlandse eigenaar de familie Barnhoorn. Misschien willen ze ons in Ethiopië wel te woord staan.

Int.

Spreekt u Engels? Gerrit Barnhoorn is hij hier?

Man

Morgen. Hij komt morgen.

Int.

Maar vandaag?

Man

Vandaag niet.

Int.

Vandaag niet. Mogen we binnen filmen?

Man

Hij komt morgen.

Int.

Morgen? Hebt u een telefoonnummer zodat ik Gerrit morgen kan bellen?

Voiceover

De bewaker ziet onze cameraman. We moeten stoppen met filmen.

Man

Ga weg.

Int.

Ok ok.

Voiceover

Wij mogen niet filmen maar een collega kreeg enkele maanden geleden wel toestemming om opnames te maken van het bedrijf. De eigenaren van Sher de familie Barnhoorn hebben in 2014 een deel van de aandelen verkocht aan een investeringsfonds. Voor 170 miljoen euro. Met dat geld bereiden ze nu de kassen weer uit volgens jaar zal het bedrijf 650 hectaren groot zijn. Zo’n 1300 voetbalvelden. Elke dag worden hier dan 4 miljoen rozen gesorteerd, ingepakt en naar Nederland gebracht. In totaal 1,5 miljard rozen per jaar. Ethiopië is een land in ontwikkeling maar wie profiteert hiervan? We gaan naar Addis Abeba de hoofdstad van Ethiopië. Hier ontmoeten we professor dokter Menghistu.

Int.

Ik zie heel veel bedelende kinderen.

00.14.10

Menghistu

Ja, er lopen hier veel kinderen rond.

Voiceover

Menghistu studeerde in Amsterdam belastingrecht en gaf ruim 30 jaar les aan de Ethiopische universiteit.

Int.

Is er veel armoede hier?

Menghistu

Vrij veel, ja.

Int.

Maar ik zie ook heel veel rijke mensen hier in de hoofdstad.

Menghistu

De kloof tussen rijk en arm wordt groter.

Int.

Hebben de armen ook baat bij de Nederlandse investeringen? Komt het geld bij hen terecht?

Menghistu

Het is de bedoeling dat het bij hen terecht komt en dat de armoede afneemt. Maar zoals u ziet is er veel geïnvesteerd in infrastructuur en in constructie. Ongelooflijk veel. Maar tegelijkertijd ziet u op straat heel veel bedelaars en arme mensen. Dus op een of andere manier bevordert de groei ook de armoede en wordt de kloof tussen arm en rijk alleen maar groter.

Int.

De kloof wordt groter?

Menghistu

Ja, die kloof wordt groter.

Int.

Hoe kan dat?

Menghistu

Zoals ik dat nooit eerder heb gezien. Omdat de rijken rijker worden en de armen armer. Laten we als voorbeeld de bloemen nemen. Veel van de winst wordt niet in het land gemaakt. De meeste winst wordt in Nederland of andere landen gemaakt.

Int.

Maar de bloem groeit hier.

Menghistu

Absoluut.

Int.

Ze gebruiken het water en het land maar de winst wordt in Nederland gemaakt en niet hier.

Menghistu

En dat geeft de oneerlijkheid van deze situatie aan.

Voiceover

De eigenaars van Sher de familie Barnhoorn beginnen in 1997 een rozenbedrijf in Kenia. In 2004 gaan ze naar Ethiopië. Ze verkopen hun Keniaanse bedrijf voor 50 miljoen euro. Hier in Ziway Ethiopië bouwen ze de nieuwe kassen vlakbij het meer. Want water is essentieel.

Rutten

Het probleem voor rozenkwekers in Oost-Afrika is water, probleem nummer 1. Dat wil moet je oplossen.

00.16.22

Voiceover

Marcel Rutten, sociaal geograaf en gespecialiseerd in land en water management in Oost-Afrika.

Int.

Hoeveel wat heeft een roos nodig?

Rutten

Hangt een beetje van de variëteit van de roos af

Hangt ook van de locatie af waar je aan het produceren bent en enigszins ook van het management. Van hoe ga je met je water om, ben je wel of niet aan het hergebruiken. Grosso modo zou je kunnen zeggen dat tussen de 5 en de 10 liter water per rozenstengel nodig is.

Int.

5 tot 10 liter.

Rutten

Per stengel

Int.

En Sher die produceert jaarlijks honderden miljoenen rozen.

Rutten

Ja je zou kunnen zeggen per hectare rozen heb je al ongeveer 6 Olympische zwembaden nodig. Dus als jij op drie vier honderd hectaren rozen bezig bent ja dan praat je over een kleine 2000 Olympische zwembaden die elk jaar nodig zijn om die rozen te kunnen produceren.

Voiceover

Sher haalt gratis het water voor de honderden miljoenen rozen uit het meer van Ziway . Mannen staan in het water te vissen. Onze schipper Fikado laat zien dat het water in het meer erg laag staat. Als hij hoort dat wij over Sher een programma maken wil hij ook zijn verhaal kwijt.

Fikado

Sher is ’n groot probleem voor dit gebied. Sher haalt water uit dit meer waardoor het meer opdroogt.

Het weer is ook veranderd. Het is te warm en het regent niet genoeg meer. Vroeger regende het meer en was het meer vol nu staat het water erg laag en droogt het meer op.

Rutten

Het is ook bekend van andere gebieden in Oost-Afrika

Zoals Lake Naivasha in Kenia dat inderdaad een concentratie van dit soort grote firma’s betekent dat het grondwaterpeil naar beneden gaat. Dus ook dat van het meer. Dat is niet de enige oorzaak je hebt natuurlijk ook een bevolking die groeit, kleine boertjes die aan het irrigeren zijn geslagen. En vervolgens, dat zie je op dit moment bijvoorbeeld, dat als de neerslag minder is ja dan ook om natuurlijk oorzaken, dan zie je dat zo’n waterpeil naar beneden gaat.

Voiceover

Als we aan het filmen zijn bij de kassen van Sher stopt een auto. Spontaan wil ook deze man zijn verhaal vertellen.

00.18.33

Man

Veel mensen lijden vanwege Sher, want er is een tekort aan water. Sher pompt al het water uit de rivier waardoor ’t vee niet meer kan drinken. De overheid bekommert zich niet om ons. Wie er iets van zegt, wordt gearresteerd. Die mensen leven hier in angst.

Voiceover

We gaan naar de rivier zo’n 500 meter achter het bedrijf van Sher. De rivier lijkt inderdaad heel laag te staan. Een vrouw is haar was aan het doen. Ze spreekt ons aan.

Vr

De rivier is bijna drooggevallen en dat komt door het rozenbedrijf, Sher. Het vee heeft veel te lijden onder het gebrek aan water.

Int.

Is dat probleem er nu ook?

Vr

Nu niet, want het heeft net geregend. Maar als het bedrijf de pomp weer aanzet, zal de rivier weer droogvallen.

Voiceover

Naast het riviertje staat een waterpomp met lange pijpen. Hiermee pompt Sher het water uit de rivier. We kunnen niet dichterbij komen met de camera want een bewaker bij het pomphuisje verbiedt ons dat.

Vr

Met die pomp pompen ze ’t water op dat ze voor de bloemen gebruiken.

Voiceover

Mensen komen om ons heen staan en willen ook hun verhaal kwijt.

Man

Sinds de komst van Sher heeft de overheid niets voor ons gedaan. We hebben vaak gevraagd om ons water terug te geven. Zelfs de mensen en ’t vee van dorpen verderop lijden eronder.

Int.

Volgens lokale mensen is die rivier drooggevallen vooral door dat pompstation.

Rutten

Nou ja als je dus inderdaad die die zes Olympische zwembaden per hectare wegpompt, die kleine 2000 zwembaden voor het totale bedrijf. Ja dan heb je natuurlijk een enorme plas water. Ja die moet ergens vandaan komen. Dus het feit dat die rivier aan het droogvallen slaat mede daardoor is denk ik wel een valide claim van de lokale bevolking.

00.20.38

Voiceover

We willen achter de rozenkassen kijken waar de pompleidingen uit de rivier heengaan. Bij de kassen staan gewapende mannen en een bordje verboden toegang. Onze chauffeur durft niet verder.

00.20.56

We zien dat Sher bezig is een waterput te slaan om grondwater op te pompen. Bewakers willen niet dat we filmen en gaan voor de camera staan.

Int.

Sher is nu putten aan het slaan om daar grondwater uit te pompen. Is dan het probleem nu weg?

Rutten

Nee daarmee is het probleem denk ik niet helemaal voorbij want je haalt dus het grondwaterpeil naar beneden en dat zal ook zijn effect hebben op die rivier hebben waarschijnlijk.

Int.

Omdat die twee in verbinding zijn?

Rutten

Die staan waarschijnlijk met elkaar in verbinding. Haal je dus het grondwater naar beneden naast die rivier dan zal die rivier daar ook last van hebben.

Int.

Dat Nederlandse bedrijf Sher dat nu in Ethiopië zit zat eerst in Kenia.

Rutten

Ja je hebt ook daar gezien dat daar de waterbronnen opdrogen. En lokale mensen hebben daar last van,die zien hun rivier opdrogen, die zien hun eigen ondiepe waterputjes die tot maar tot 5  of 30 meter hooguit gaan die zien ze ook opdrogen.

Int.

Dat is in Kenia al gebeurd?

Rutten

Dat is in Kenia al gebeurd.

Int.

En dat gaat dus ook misschien straks in Ethiopië zo gebeuren.

Rutten

Dat is niet uit te sluiten. Niet uit te sluiten.

Voiceover

Sher is Fairtrade gecertificeerd en moet dus aan allerlei voorwaarden voldoen waaronder ook water en milieunormen. Jaarlijks wordt het bedrijf door Fairtrade gecontroleerd. Kunnen we dat controle rapport inzien?

D’angremond

Wij controleren Sher, daarvoor hebben diepe toegang nodig tot heel veel vertrouwelijke gegevens anders kunnen we die grondige controle niet uitvoeren. Wij hebben afgesproken met de bedrijven

D’angremond

die we controleren en certificeren dat het aan hun is om uiteindelijk te oordelen of die informatie publiekelijk toegankelijk is ja of nee.

Int.

Dus de onderzoeken die u doet of Sher wel of niet voldoet aan het Fairtrade label zijn niet openbaar.

D’angremond

Dat is aan Sher, dat is onze afspraak om daar toestemming voor te geven.

Int.

Is dat niet vreemd dat er geen transparantie is op dit gebied?

D’angremond

Ik dat is volgens mij niet een gebrek aan transparantie dat is een keuze voor hele zorgvuldige behandeling van concurrentiegevoelige informatie.

Int.

Maar ik kan toch zeggen haal die concurrentie gevoelige informatie d’ruit, ik wil gewoon weten of het bedrijf voldoet aan water, lonen en dergelijke,  eisen die u stelt.

D’angremond

En dat is precies wat we afgesproken hebben met de

Int.

bedrijven

D’angremond

partijen die gecertificeerd zijn.

Int.

Dus als Sher zegt u mag de onderzoeken zien dan mag dat en anders niet.

D’angremond

Dat klopt.

00.23.07

Voiceover

Omdat Sher niet meewerkt aan deze uitzending kunnen we de controles dus niet inzien. Het waterniveau van het meer daalt maar dat is volgens Ficado, de bootjongen niet het enige probleem.

Fikado

Een ander probleem is de vissterfte vanwege de chemicaliën die in het meer worden geloosd.

[Caption]

Int.

Hebt u dat gezien?

Fikado

Ja.

Int.

Wat hebt u dan gezien?

Fikado

Vandaag misschien niet maar ik heb veel dode vissen gezien. Toen ik ’t vroeg, zeiden de mensen dat er chemicaliën in het meer werden geloosd. Daarom sterven de vissen.

Voiceover

Als we langs de rozenkassen rijden zien we een deur open staan. De Sher medewerkers dragen maskers maar ze zijn verder niet volledig beschermd. Een werknemer die dit werk doet voor Sher wil uitleg geven maar anoniem want hij vreest voor zijn baan.

Man

Dit zijn mijn collega’s bij Sher. We spuiten om de nieuwe bloemen te beschermen tegen bacteriën ook tegen bacteriën die aan de handen van de knippers zitten. We beginnen met gif en dat gif vermengen we met water uit het meer. Het gif is zo sterk dat je er brandwonden van kunt krijgen.

Wildeman

Ja het is denk ik heel algemeen bekend dat in de bloemenindustrie veel chemicaliën worden gebruikt. Dus dat betekent voor de mensen die chemicaliën spuiten dat ze beschermende kleding dragen, dus dichte schoenen, een pak aan, een masker op.

Man

Zie je zijn neus? Hij is niet beschermd en ademt het in en zal dus ziek worden. Het is er zo heet, dat we stikken als we onze maskers volgens voorschrift  dragen. De overalls zijn gemaakt van plastic en katoen. We smelten er in als ’n kaars.

00.24.57

Int.

Werken jullie altijd zo?

Man

Ja we werken altijd zo.

Int.

Zijn de stoffen gevaarlijk?

Man

Ja, je huid gaat jeuken en je krijgt uitslag. Na twee maanden kan het gaan ontsteken en wordt je steeds zwakker totdat je niet meer kunt werken.

Voiceover

In het dorp spreken we met Tadese Dugessa, een arts die in het lokale ziekenhuis werkt. Het valt hem op dat in het dorp Ziway andere ziektes voorkomen dan elders in Ethiopië.

Dugessa

Malaria komt hier vaak voor en vergiftiging ook.

[Caption]

Int.

Vergiftiging?

Dugessa

Ja, en huidproblemen en miskramen.

Int.

Oké. En hoe komt dat?

Dugessa

Ik heb geen diepgaand onderzoek gedaan waaruit 100% blijkt dat dit te maken heeft met de chemicaliën die het bedrijf gebruikt

Int.

Maar u denkt dat er een verband is?

Dugessa

Ja want de meesten patiënten zijn werknemers van het bedrijf.

Voiceover

Deze arts en ook de spuiter weten niet precies welke pesticide Sher voor de rozen gebruikt. Fairtrade zou dat wel moeten weten. Want gecertificeerde bedrijven moeten aan allerlei voorwaarden voldoen. Het personeel moet beschermende kleding dragen tegen het gif en het bedrijf moet aangeven welke pesticide gebruikt worden.

Int.

Ik neem aan dat er controle is geweest bij Sher over wat ze gebruiken en hoe ze het gebruiken.

D’angremond

Ja

Int.

En is dat openbaar of is dat ook niet openbaar?

D’angremond

Dat is onderdeel van de controle.

Int.

En die controle is niet openbaar tenzij Sher mij die controle geeft.

D’angremond

Dat klopt.

Voiceover

Fairtrade wil geen openheid geven wat betreft het pesticide bedrijf en Sher wil niet meewerken. Op internet vinden we ’n rapport van een onderzoek dat Sher zelf heeft laten uitvoeren naar het eigen afvalwater. Het bedrijf wil het afvalwater zuiveren en wil daarom weten wat erin zit. Om zeker te zijn welke pesticide Sher op dit moment nog gebruikt kopen we in een Duitse supermarkt een aantal bossen rozen van Sher. We laten deze rozen door een laboratorium analyseren. Hieruit blijkt dat er vele verschillende pesticide worden gebruikt. We leggen deze gegevens voor aan toxicoloog van den Berg.

Int.

U heeft op ons verzoek een aantal rapporten gelezen over het water bij het bedrijf Sher in Ethiopië. Wat valt u op?

Van den Berg

Ja je ziet eigenlijk als je kijkt wat er veel in het afvalwater voorkomt van die bedrijven en je vergelijkt dat met je rozen die nu geanalyseerd zijn, dan is daar een grote overeenkomst in het type bestrijdingsmiddelen wat gebruikt wordt. Wat op zich natuurlijk logisch is.

Voiceover

We laten van den Berg het interview met de lokale arts zien die ons vertelt over de miskramen.

Int.

Kan dat veroorzaakt worden door deze pesticiden?

Van den Berg

Ja zoals ik zie worden deze vrouwen eigenlijk, en de mannen trouwens ook, heel gemakkelijk via de huid blootgesteld aan deze stoffen. Ik verwacht van een deel van de veelgebruikte bestrijdingsmiddelen dat ze geslachtshormoonhuishouding inderdaad beïnvloeden. En daarbij zou je je voor kunnen stellen als die concentraties hoog genoeg oplopen dat dat uiteindelijk ook een effect heeft op het verloop van de zwangerschap.

Dugessa

Volgens mij heeft het te maken met de chemicaliën.

Int.

Maar dat moet nog bewezen worden?

Dugessa

Inderdaad.

Int.

Kijk je ziet hier bijvoorbeeld zie je een vrouw doorheen lopen

Wildeman

Ja zij zou daar niet moeten lopen. nee.

Int.

Want daarmee loopt ze risico.

Wildeman

Daarmee loopt ze haar gezondheidrisico ja.

Van den Berg

Zowel je gezicht als je armen moeten in feite bedekt zijn omdat je huid efficiënt deze stoffen kan opnemen. En daarmee worden deze stoffen in de circulatie van je lichaam gebracht.

Wildeman

Voor de vrouwen die werken in de kassen

is het heel belangrijk dat ze hele lange handschoenen dragen voor het plukken van de bloemen. Dat als ze die bloemen op nu arm leggen dat er geen beschadiging van de rozen in hun arm komt want daar zitten ook nog die chemicaliën aan.

Vr

Ik kon niet tegen de chemicaliën in de kassen. Ik kreeg uitslag op mijn gezicht en op mijn handen.

Int.

Droeg je geen handschoenen?

Vr

Jawel. De handschoenen komen tot hier. Maar ik had uitslag tot en hier en over mijn lichaam.

Voiceover

Op de website van Sher zelf vinden we foto’s die laten zien dat de vrouwen geen lange handschoenen dragen.

Wildeman

Ja dat kan niet. De controle instelling moet daar op letten. En als dat zo, als zij dat vinden dan dan mogen ze dat keurmerk niet hebben.

D’angremond

Als ik deze beelden zo zie dan zou ik u heel graag straks een stickje geven en vragen of deze beelden op dat stickje kunnen dan ga ik deze beelden direct aan onze controleurs geven. En ik zou graag willen dat zij beoordelen of hier wel of niet aan de regels wordt voldaan. Als blijkt dat daar niet aan wordt voldaan dan moet daar gewoon een corrigerende actie op plaatsvinden, direct.

00.29.53

Voiceover

We geven de beelden aan Fairtrade maar daar hebben we nog niets over teruggehoord. De pesticiden die Sher gebruikt gaan via het afvalwater voor een groot deel terug naar het meer. Vorige maand verscheen een onderzoek over de waterkwaliteit van het Ziway meer. De onderzoekers vonden precies dezelfde pesticiden die wij ook in de rozen vonden.

Van den Berg

Een aantal van die stoffen zijn zeker schadelijk voor insecten maar ook voor vissen kunnen die schadelijk zijn.

Int.

Kunnen daar vissen van dood gaan?

Van den Berg

Als de concentraties hoog genoeg worden in het water, ja. Als je kijkt naar de bestrijdingsmiddelen die nu frequent gebruikt worden dan zie je dat een redelijk deel daarvan kan opbouwen in die vis en in feite als die vis dus gegeten wordt door mensen worden ze aan veel grotere hoeveelheden blootgesteld. En dan is het wetenschappelijk aannemelijk dat deze stoffen de geslachtshormoon huishouding kunnen beïnvloeden.

Int.

Waarom klagen de mensen niet bij Sher?

Fikado

Omdat Sher goede relaties heeft met de regering.

De mensen zijn bang om bij de regering te klagen.

Int.

Zijn ze bang?

Fikado

Ze zijn bang om over Sher te vertellen.

Voiceover

Mensen zijn bang om met de eigenaren van Sher over hun zorgen te praten. We bellen met eigenaar Gerrit Barnhoorn.

Van Dongen

U spreekt met Jos van Dongen van het televisieprogramma Zembla. Goedemiddag. Ik vroeg me af zou ik met u een interview kunnen hebben?

Barnhoorn

Nou, volgens mij had Peter dat al afgezegd.

Van Dongen

Ja maar wij hebben nu toch wel wat dingen, wij zijn een paar dagen in Ziway geweest, we hebben qua arbeidsomstandigheden, pesticide gebruik, ziektes bij mensen hebben wij gewoon een aantal vragen die we aan u voor willen leggen. En het lijkt me heel goed dat u gewoon ook uw kant van de zaak wilt vertellen.

Barnhoorn

Ja goed daar kunnen we het altijd over hebben. Dat is geen probleem.

Van Dongen

Dus wij zouden een interview kunnen afspreken samen?

Barnhoorn

Ja, wanneer komt dat uit dan?

Van Dongen

Nou ja dat moeten we even kijken wanneer komt het voor u uit? We kunnen misschien ook in Nederland afspreken?

Barnhoorn

Misschien beter, ja. Is goed.

Van Dongen

Oke, dank u wel alvast meneer Barnhoorn. Dag.

00.32.04

Voiceover

In het dorp heeft Sher een school gebouwd. Duizenden kinderen van de werknemers en kinderen uit het dorp kunnen hier gratis gebruik van maken. Voor Fairtrade gecertificeerde rozen betaalt de consument 10% meer dan voor gewone rozen. Dat geld gaat naar een potje voor de werknemers. Die mogen volgens de Fairtrade regels zelf beslissen waar ze dat extra geld aan besteden.

D’angremond

Wat wij ontzettend belangrijk vinden is dat de mensen op de plantages zelf kunnen besluiten waar het geld naar toe gaat. In het geval van Sher stond er een ziekenhuis en wordt een gedeelte van de operationele kosten van dat ziekenhuis nu gedekt uit die inkomsten.

Voiceover

Naast de rozenkassen heeft Sher een ziekenhuis voor de werknemers gebouwd. Het Sher Ethiopia Hospital heeft 240 bedden, 15 artsen en 30 verplegers. De medische zorg is voor de arbeiders gratis.

Vr

Soms heb ik uitslag op mijn schouders en hals, vanwege de chemicaliën. In het Sher-ziekenhuis gaven ze me een crème om erop te smeren.

Vr2

Als we ziek worden, sturen ze ons naar het Sher-ziekenhuis. Daar nemen ze bloed af en als ze iets vinden, krijg je 2 of 3 dagen ziekteverlof. Als ze niets vinden moet je weer aan het werk.

Pronk

De argumenten dat rozenkwekerijen ook leuke dingen doen voor de mensen dat is ouderwets, dat is iets van de periode voorafgaande aan de internationale samenwerking. Dat is zogenaamd sociaal kapitalistisch.

Voiceover

Jan Pronk oud minister van ontwikkelingssamenwerking vindt dat charitas niet meer van deze tijd is.

Pronk

Je laat toch ook in een West-Europees land

de wegenaanleg of de zorg voor onderwijs en gezondheidszorg niet over aan de toevallige Nederlandse industrie die zich ergens heeft gevestigd. Dat is een algemene publieke taak. Dat wordt gefinancierd uit belastinginkomsten.

Voiceover

Sher heeft in Ziway naast de school en ziekenhuis ook een politiebureau en een rechtbank gebouwd.

Menghistu

Buitenlandse investeerders komen niet naar dit land om de armen te helpen.

Ze komen om meer winst te maken met hun activiteiten.

Pronk

Je doet pas echt goed wanneer je eerlijke lonen betaald, wanneer je geen belasting ontduikt, wanneer je je echt houdt aan de wetten van het land. Wanneer je niet corrupt bent. Wanneer je je dus houdt aan de wetten van goed koopmansschap. Dan hoef je niks extra’s te doen want extra’s dat moet je overlaten aan het desbetreffende land zelf. En je moet het land daartoe in staat stellen.

Voiceover

Belastinginkomsten kan de regering van Ethiopië momenteel goed gebruiken. Door de ernstige droogte zijn 18 miljoen mensen volledig afhankelijk van voedsel en water dat dagelijks door de regering verstrekt wordt. Vele internationale organisaties schieten te hulp. Bijvoorbeeld de Nederlandse  Cordaid. Die zorgt voor watertoevoer.

00.35.23

Haverkort

Over het algemeen is er twintig liter per huishouden en daar moeten ze het dus vier dagen mee doen.

Int.

20 liter.

Haverkort

Daar moeten ze van drinken, daar moeten ze van eten.

Int.

…per huishouden

Haverkort

Per huishouden ja. Nou een huishouden dat kan al gauw vier, vijf, zes mensen zijn natuurlijk.

Voiceover

Miljoenen kinderen zijn al ondervoed.

Int.

Wat gebeurt er als kinderen langere tijd geen goede voeding krijgen?

Haverkort

Onderontwikkeling. Zowel van het lichaam maar ook van de geest, de mentale ontwikkeling die gaat ook achter lopen.

Voiceover

Veel landen steunen Ethiopië ook Nederland heeft deze week 3 miljoen extra hulp toegezegd. Ethiopië doet wat het kan maar heeft daarvoor belastinginkomsten nodig. Belasting die ook van het internationale bedrijfsleven in Ethiopië moet komen. Maar dragen die wel bij?

Menghistu

Ik heb geen concreet bewijs maar ik denk dat als ze in ontwikkelde landen al belasting kunnen ontwijken

lijkt mij de kans groot dat ze ook belasting ontwijken in arme landen waar de controle tekort schiet.

00.36.29

Voiceover

We zijn benieuwd wat Sher aan belasting betaalt. We komen in contact met een betrouwbare bron. De bron wil anoniem blijven uit angst voor represailles. Hij komt met specifieke belastinggegevens over Sher. In 2011 betaald Sher ruim 7 miljoen birr zo’n 296.000 euro aan winstbelasting. In 2012 omgerekend 822 euro. In 2013 omgerekend 127.700 euro en in 2014 betaald Sher geen winstbelasting en ook in 2015 wordt geen winstbelasting betaald in Ethiopië. In 5 jaar tijd betaalt Sher volgens onze bron slecht 420.000 euro.

Janssen

Ja je ziet inderdaad dat ze in 2014 eigenlijk geen belasting betalen in Ethiopië en als je naar de jaarrekening van de moederbedrijf gaat kijken van Afri Flowers dan zie je dat ze echt een aantal trucs hebben uitgehaald om dat te bereiken.

Voiceover

Omdat het een Nederlands bedrijf is kunnen we bij de Nederlandse Kamer van Koophandel de jaarverslagen inzien. We vragen Boudewijn Janssen belasting econoom om het jaarverslag van 2014 van het moederbedrijf van Sher te bestuderen.

Janssen

Daar kun je uit opmaken dat ze een aantal trucs gebruiken eigenlijk om de winst te verlagen en dus ook een lagere winstbelasting te realiseren. De eerste truc die ze gebruiken is dat ze geld lenen van zichzelf, van de eigenaren van het bedrijf tegen een interest tarief van 9%. Die interest die wordt betaald, wordt als kosten gezien en verlaagd dus de winst van het bedrijf en dus uiteindelijk ook de winstbelasting in Ethiopië.

Int.

Wat je eigenlijk doet als bedrijf, je leent aan jezelf geld en de rente daarvan trek je weer af van de belasting?

Janssen

Ja dat is eigenlijk wat je hier ziet. En dan hebben we nog een tweede truc die d’rin zit. En die zien we dus ook gewoon in de jaarrekening terugkomen. Dat is dat men onder andere de eigen merknaam activeert op de balans

Int.

Is Afri Flora

Janssen

Ja en dat betekent dat die merknaam die wordt over een aantal jaren afgeschreven geeft elk jaar dus kosten…

Int.

…je eigen merknaam die geef je geldwaarde

Janssen

Ja

Int.

En die kun je aftrekken van de belasting?

Janssen

Ja juist komt als kosten terug, verlaagt de winst en de winstbelasting.

Voiceover

Uit de jaarverslagen blijkt dat het een miljoenen bedrijf is dat de laatste jaren een omzet draait van zo’n 50 miljoen euro per jaar.

00.38.52

Int.

Deze belastingtrucs is dat nou belastingontduiking, belastingontwijking?

Janssen

Belastingontduiking zou betekenen dat er sprake is van illegale activiteiten. Dit zijn wat ik er van kan zien op basis van de jaarrekening zijn dit legale activiteiten maar het is wel het randje opzoeken van wat legaal toegestaan is. Dus ik zou het eerder belastingontwijking noemen.

Voiceover

Terug in Nederland nemen we contact op met de heer Barnhoorn want er is ons een interview beloofd. Waarom betaalt dit miljoene bedrijf gedurende vijf jaar slecht 400.000 euro belasting in Ethiopië. En hoe zit het met de lonen en met pesticidegebruik? De heer Barnhoorn wil ons bij nader inzien toch geen interview geven. Hij laat ons schriftelijk weten:

“De spuiters zijn verplicht tot het dragen van bescherming.”

“De pesticide in Ethiopië zijn gelijk aan wat er in Europa mag.“

“Wat je gefilmd hebt in de kassen zal waarschijnlijk bladvoeding of schoon water zijn geweest, dus niet giftig.”

Verder meldt de heer Barnhoorn:

Van belasting ontwijking of ontduiking is geen enkele sprake.

We hebben het Fairtrade en andere certificaten, dus is alles conform de eisen.

Janssen

Als je naar het jaarverslag gaat kijken dan valt nog een ander iets op.

Dat relateert eigenlijk niet aan de belastingen maar aan de werknemers. Je ziet eigenlijk dat het bedrijf 9.664 werknemers in 2014 in Ethiopië heeft en 42 in Nederland.

Int.

Ja

Janssen

Die 42 werknemers in Nederland die verdienen bij elkaar 3,3 miljoen. Terwijl 9.664 werknemers in Ethiopië bij elkaar slecht 2,5 miljoen verdienen.

Als je dat omrekent