Transcriptie - Het einde van de dierentuin

00.18

[caption]

voice-over

Een dagje naar de dierentuin. Al meer dan honderd jaar een populair en vermakelijk familie-uitje. Maar het romantische beeld wordt twee jaar geleden bruut verstoord.

[caption]

Nieuwslezer

“In de dierentuin van Kopenhagen werd een gezonde giraffe van 18 maanden afgemaakt.”

voice-over

Girafje Marius wordt neergeschoten en gevoerd aan de leeuwen. De Denen maken er geen geheim van. De beelden gaan de wereld over en leiden tot internationale ophef. En dan geven ook Nederlandse dierentuinen toe dat zij kerngezonde dieren doden die boventallig zijn.

[caption]

Man

“dat doen wij in Diergaarde Blijdorp ook, als wij jonge Indische antilopen die we af moeten maken omdat er echt geen plek voor is, dan gaat de kop eraf”

voice-over

Jaarlijks worden duizenden gezonde wilde dieren afgemaakt in Europese dierentuinen. Dat gebeurt in Nederland achter de schermen, om bezoekers niet af te schrikken.

Kritiek van wetenschappers op de dierentuinen neemt toe. Ze maken zich grote zorgen over het gedrag van de dieren in gevangenschap.

Vrouw

Dat is niet iets van vroeger. Het speelt nu nog steeds.

voice-over

Dieren vertonen probleemgedrag dat in het wild zelden voorkomt. Vanavond in Zembla Internationaal spreken experts hun zorgen uit in een confronterende BBC documentaire.

Man

Het wordt steeds duidelijker dat veel grote traditionele dierentuindieren niet in gevangenschap thuishoren, dat blijkt uit onderzoek.

Vrouw

Er is duidelijk iets mis.

voice-over

Zembla Internationaal onderzoekt de toekomst van de dierentuin.

02.03

[caption]

[caption]

Nieuwslezer

“Duizenden Denen tekenden een petitie om de baby giraffe Marius te laten leven. De actie was tevergeefs.”

[caption]

Holst

Er waren al genoeg mannetjes in de familie waardoor hij genetisch gezien niet zo waardevol was als de andere dieren.

voice-over

In 2014 wordt in Kopenhagen het 18 maanden oude girafje Marius afgemaakt. Voor de ogen van het publiek wordt het jonge dier in stukken gesneden en aan de leeuwen gevoerd. De giraf was kerngezond maar boventallig en niet interessant om mee te fokken. De dood van het gezonde girafje leidt tot wereldwijde verontwaardiging.

Het is nu ruim twee jaar geleden. De Deense dierentuindirecteur begrijpt de ophef nog steeds niet.

[caption]

Holst

We passen dit concept al dertig jaar toe met leeuwen, beren, luipaarden, antilopen en allerlei andere dieren. Dit was wel de eerste giraf. Maar voorheen is er nooit zo gereageerd.

voice-over

Vandaag wordt in de Deense dierentuin weer een gezond beest afgemaakt. Dit keer een sabelantilope.

Interviewer

Hoe is ze afgemaakt?

Bertelsen

Met een geweerschot.

[caption]

Bertelsen

Dit is natuurlijk geen leuk onderdeel van ons werk. Je moet zorgen dat het dier het niet ziet aankomen en dat het efficiënt gebeurt.

voice-over

In Kopenhagen zijn ze open over het doden van dieren die ze kwijt willen. Volgens de directeur zijn er veel meer dierentuinen die gezonde beesten afmaken, maar zij houden het stil.

Holst

Volgens mij is het vrij gebruikelijk. Maar veel parken zijn er niet zo open over en doen het heimelijk.

voice-over

Dat blijkt te kloppen. Na de ophef geeft een woordvoerder van de Europese Dierentuinen toe dat het achter de schermen veel vaker gebeurt. Naar schatting worden jaarlijks tussen de drie en de vijfduizend gezonde dieren afgemaakt. Het gaat om honderden grote dieren, zoals leeuwen, tijgers en beren.

04.26

Holst

We zijn aangevallen door andere dierentuinen.

Interviewer

Die zelf dieren afmaken?

Holst

Ja, die waren er ook bij.

Interviewer

Vonden de parken die het zelf ook doen dat je het niet openlijk aan de orde had mogen stellen?

Holst

Volgens sommige parken hadden we er geen ruchtbaarheid aan mogen geven. Maar dat vind ik niet de juiste aanpak.

voice-over

Het is dan nog onduidelijk of het ook in Nederlandse dierentuinen gebeurt. Pauw & Witteman willen het weten. Ze nodigen de directeur van Diergaarde Blijdorp uit.

[caption]

Damen

Dat doen wij in Diergaarde Blijdorp ook, als wij jonge Indische antilopen hebben die we af moeten maken omdat er echt geen plek voor is, dan gaat de kop d’r af en dan gaan de dieren compleet bij onze gieren of bij onze roofdieren.

voice-over

Ook andere Nederlandse dierentuinen geven hierna toe dat ze soms achter de schermen gezonde dieren doden. Burgers’ Zoo verklaart dat ze overtollige dieren laten inslapen met een spuitje. Omdat er gif wordt gebruikt kunnen de kadavers dan niet meer aan de leeuwen worden gevoerd. Artis laat weten dat het per soort verschilt hoe de dieren worden afgemaakt. Maar het doden is volgens hen het uiterste middel.

[caption]

Pauw

Maar hoe vak gebeurt het?

Damen

In Diergaarde Blijdorp, want ik kan niet zo makkelijk voor andere dierentuinen spreken, praat je over zo’n vijf gevallen per jaar.

Pauw

En wat voor dieren zijn dat dan?

Damen

En dan praat je voer dieren als bizons, bantings, Indische antilopen, zwijntjes. Voor de duidelijkheid, zo’n beslissing is nooit gewoon genomen, daar wordt door dierverzorgers, door biologen en door de dierenarts en de directie van een dierentuin altijd van geval tot geval over gesproken, daar gaan slapeloze nachten vooraf en na afloop.

06.02

[caption]

verzorger

Zo… fijn he.

voice-over

Met de modernisering van de dierentuinen wordt er ook met de dieren gefokt. In het begin van de 19 ^e eeuw werden de meeste dieren nog uit het wild gehaald.

[caption]

Hancocks

Parken bestelden dieren voor het voorjaar, voor het nieuwe  seizoen. Als ze de zomer niet overleefden, bestelde je gewoon nieuwe.

voice-over

Nu worden negen van de tien bewoners van de dierentuin in gevangenschap geboren dankzij internationale en Europese fokprogramma’s.

Holst

Nu staat natuurbehoud voorop. Dieren hoor je niet uit het wild te halen. We proberen zoveel mogelijk zelfvoorzienend te zijn.

voice-over

Dierentuinen uit de hele wereld fokken onderling met elkaars dieren. Ze willen hiermee ook een bijdrage leveren aan het behoud van bedreigde diersoorten. Maar het levert vooral vers bloed op, om inteelt bij de dieren te voorkomen. Nog een voordeel: veel jonge aanwas.

[caption]

Frankenhuis

Ik heb wel eens gehoord dat een jonge olifant, dat dat goed is voor 50.000 bezoekers.

voice-over

Babydieren leveren de veelal commerciële dierentuinen hoge bezoekersaantallen op. Maar het fokken creëert ook een overschot van gezonde dieren.

Holst

Als je dieren fokt voor een gezonde populatie in de verre toekomst, krijg je onvermijdelijk op enig moment een overschot. Het is geen winkel waar je zegt: graag drie mannetje en vier vrouwtjes. Je moet ze laten fokken en je kunt het geslacht niet voorspellen.

07.51

voice-over

Het doden van de overtollige dieren wordt toegestaan door de Europese vereniging van dierentuinen en aquaria, mits het diervriendelijk gebeurt. De meeste Amerikaanse dierentuinen doen het anders. Zij onderzoeken eerst of er plaats is voor het toekomstige dier en kiezen vaker voor anticonceptie als er geen plek is.

Interviewer

Waarom geen voorbehoedsmiddelen?

Horst

Omdat je daarmee de dieren hun paargedrag ontneemt. We moeten ze de kans geven om zich zo natuurlijk mogelijk te gedragen. Paargedrag is belangrijk. Als we ze dat ontnemen schaden we hun welzijn.

voice-over

Nederlandse dierentuinen zijn minder fel tegen het gebruik van anticonceptie dan de Denen. Zo geeft Beekse Bergen de pil aan twee giraffen met een vaak voorkomende bloedlijn en voert de dierentuin in Emmen een pil aan mantelbavianen, zodat ze minder vaak zwanger worden.

Filmfragment

“Een dagje naar de dierentuin. Die van Detroit is de mooiste ter wereld.”

voice-over

De Detroit Zoo wordt in 1928 opgericht. Vanaf het begin zijn de olifanten één van de publiekstrekkers. Maar een aantal jaren geleden heeft de directeur besloten dat de olifant niet meer in de dierentuin thuishoort.

[caption]

Kagan

Kijk, er is meer ruimte voor de mensen dan voor de olifanten.

Interviewer

Hoe komt dat?

Kagan

Omdat dierentuinen in het begin mensen belangrijker vonden dan dieren.

voice-over

De olifanten kregen gewrichtsontstekingen en chronische voetklachten.

Kagan

Veel olifanten in gevangenschap hebben voetklachten. Ze lopen te weinig en de ondergrond is niet goed. In lange koude winters moesten de olifanten lang binnen blijven. Dat was niet goed voor ze, dus het werd steeds duidelijker: dit wordt nooit wat. Wij wilden rustig kunnen slapen.

voice-over

De directeur besluit de olifanten uit zijn dierentuin over te brengen naar een wildreservaat in Californië.

10.06

Kagan

Sommige mensen zeiden: Er komen minder mensen, dus je zet minder om. Wij dachten dat dat wel mee zou vallen. En we wilden geen dieren houden waarmee het niet goed ging.

voice-over

Detroit kiest ervoor de olifanten naar een reservaat te brengen, tot onvrede van de Amerikaanse Vereniging van dierentuinen, de ACA.

Kagan

Ik werd geroyeerd als lid.

Interviewer

Wat gaven ze op als reden?

Kagan

Dat ik dit openlijk ter discussie had gesteld. Dat vonden veel dierentuindirecties bedreigend.

voice-over

In Detroit zien ze dat het niet goed gaat met de olifanten in hun dierentuin. Dat blijkt vaker voor te komen. In 2008 bestuderen wetenschappers de stamboeken van de olifanten die Europese dierentuinen bijhouden. Ze vergelijken de leeftijd van olifanten in gevangenschap met een andere groep.

[caption]

Clubb

We hebben gekozen voor houtkapkampen in Birma. Die hebben ook goede stamboeken van hun olifanten. Die dieren hebben het natuurlijk zwaar. Ze worden flink afgebeuld. Toch worden ze wel een jaar of veertig. Het dubbele van wat we in dierentuinen zagen. Dat was natuurlijk zeer alarmerend. Er is iets mis met de wijze waarop dierentuinen olifanten houden.

11.39

voice-over

De publicatie van het onderzoek leidt tot heftige reacties bij de dierentuinen.

Clubb

De meeste dierentuinen reageerden negatief en vijandig. Ze probeerden ons in diskrediet te brengen in plaats van te kijken hoe ze het welzijn van hun olifanten konden verbeteren.

voice-over

Uit het onderzoek blijkt dat Aziatische olifanten in de dierentuin gemiddeld negentien jaar leven, terwijl ze in zware Aziatische houthakkerskampen twee keer zo oud worden. Dierentuin-directeur Sharon Redrobe schrikt van deze wetenschappelijke onthullingen.

Interviewer

Olifanten in dierentuinen blijken veel korter te leven. Wat zeg je dan als dierentuindirecteur?

[caption]

Redrobe

Dierentuinen doen het momenteel duidelijk niet goed genoeg. Aangezien de olifanten lang leven of horen te leven zie je het effect van veranderingen pas over decennia. We weten wel dat we ze vaak cake voeren. Ze kregen rotte tanden, werden agressief en werden dan afgemaakt.

voice-over

Stress en overgewicht zijn twee risicofactoren voor de kortere levensduur in gevangenschap. Volgens directeur Redrobe is er veel verbeterd.

13.00

Redrobe

Ik ben heel benieuwd hoe het het jong zal vergaan. Krijgt ze ook artritis? Ik hoop van niet. De bodem is anders en het voer ook.

Kagan

Toen dit in de jaren twintig gebouwd werd vonden ze het een immens grote ruimte. Dat is schokkend maar zo was het vroeger. Indie tijd zaten dieren gewoon achter tralies.

Voice-over

Bijna honderd jaar geleden zag het ijsberenverblijf van de Detroit Zoo er zo uit.

Kagan

Op oude filmopnamen zie je soms wel twaalf ijsberen. Daarbij moet je bedenken, en niet iedereen doet dat, dat je heel sociale dieren hebt, zoals olifanten en de meeste mensapen, maar dat ijsberen normaal hooguit met z’n tweeën zijn tenzij het een moeder met jongen is. Dus dat zal toen voor veel problemen hebben gezorgd.

voice-over

Waarschijnlijk heeft het gebrek aan ruimte veel stress veroorzaakt bij de ijsberen.

Kagan

Er was vast veel stereotiep gedrag, maar daar lette niemand op.

14.17

voice-over

Dit is stereotiep gedrag. Dwangmatige bewegingen die ze blijven herhalen.

Clubb

Dieren vertonen nog steeds stereotiep gedrag. Dat is net iets van vroeger. Het speelt nu nog steeds. Daaruit blijkt wel dat hun omgeving niet goed voor ze is en dat ze iets tekortkomen.

voice-over

In het wild komen dwangmatige bewegingen nauwelijks voor. Maar uit Engels onderzoek van de universiteit van Oxford blijkt dat 80% van carnivoren in gevangenschap dit gedrag wel vertoont. Professor Georgia Mason wil er meer over weten.

15.05

[Caption]

Mason

Ik leerde dat dieren in de loop van de evolutie steeds efficiënter werden. Maar in gevangenschap zie je volstrekt onnodig rondlopen en hoofdschudden. Die dieren horen zich te ontspannen. Ze zijn volledig verzorgd.

voice-over

Wetenschappers vermoeden dat stress en psychische problemen de oorzaak zijn van het stereotype gedrag. Professor Mason ontdekt ook dat dieren die in het wild grote afstanden afleggen, er het meest last van hebben.

Mason

Bij soorten met grote activiteitsgebieden die elke dag grote afstanden afleggen, zie je het vaakst dit gedrag in gevangenschap.

voice-over

Bij publicatie van haar onderzoek roept Mason dierentuinen op om fundamentele veranderingen door te voeren. Vooral voor dieren met grote jachtgebieden in het wild. Het leidt tot veel kritische reacties van dierentuinen. De ijsbeer heeft het grootste jachtgebied van alle landdieren. Het maakt hem tot een van de soorten die het meest gevoelig is voor stress in de dierentuin. Ook de orka legt in het wild grote afstanden af.

16.23

Stem

“Dit is SeaWorld. Het heeft iets van een dierentuin en van een circus.”  

voice-over

In het Amerikaanse SeaWorld zijn sinds 1964 dagelijks orkashows te zien. Tegenstanders vinden de orka ongeschikt voor gevangenschap. De kritiek op SeaWorld neemt de afgelopen jaren toe. Zeker als een trainster in 2010 het water in wordt getrokken door één van de orka’s.

Stem

“Brandweer Orange County”

Stem2

“Er is een trainer in het water met een walvis. Bij die walvis is dat niet de bedoeling.”

voice-over

Trainster Dawn Brancheau verdrinkt binnen een paar minuten onder de ogen van het publiek.

Ze was hem aan t aaien en kussen en knuffelen. Hij draaide rondjes voor haar en plotseling riep mijn vrouw: oh help, ze ligt in het water. Hij sloeg hard met zijn staart en er spatte heel veel water op. Een andere vrouw zei opeens: ‘Je kunt beter je kinderen omdraaien”. En wij dachten: o God, er is iets mis.

voice-over

Tegenstanders van SeaWorld denken dat stress de reden is van het agressieve gedrag van orka Tilikum. SeaWorld reageert zelden op de toenemende kritiek. Maar het park is nu bereid om een interview te geven.

Interviewer

Ik zie hem al, geloof ik. Kijk eens aan. Dus dit is Tilikum?

Dold

Dit is Tilikum.

Interviewer

Waarom zou Tilikum Dawn hebben aangevallen en gedood?

Dold

Die vraag wordt steeds gesteld. En die geeft een verkeerde voorstelling van zaken.

Interviewer

Ok.

[caption]

Dold

Dit was geen aanval, maar een akelig ongeluk dat iedereen erg heeft geraakt.

Interviewer

Wat is er dan precies gebeurd?

Dold

Een ongeluk. We werken aan een veilige interactie tussen dier en mens. Tilikum is anders dan de rest omdat dat soort veilig werkgedrag hem niet is aangeleerd.

Interviewer

Dawn is al het derde dodelijke slachtoffer van Tilikum.  Volgens SeaWorld is hij in het verleden niet goed getraind en daarom agressief. Maar er zijn meer incidenten met orka’s in gevangenschap. Uit gegevens van SeaWorld tussen 1988 en 2009 blijkt dat 12 trainers zijn verwond door orka’s. Ook in het Loro Parque op Tenerife vinden drie ongelukken plaats met orka’s. Een trainer komt hierbij om het leven.

19.01

Volgens orkaonderzoeker Naomi Rose zijn de dieren ongeschikt voor gevangenschap.

Interviewer

Hoeveel kunnen ze op één dag afleggen?

[caption]

Rose

Soms passeren ze ons kamp en zijn ze 24 uur later 160 kilometer verderop. Na millennia van evolutie moeten ze zover zwemmen om gezond te blijven.

Interviewer

Dit dier zwemt 160 kilometer per dag om te jagen en te communiceren. Kan gevangenschap bijdragen aan een psychose waardoor zo’n dier maar liefst drie mensen doodt?

Dold

Waar het om gaat, is dat Tilikums gedrag, er is geen enkel bewijs voor psychische afwijkingen door verblijf in een dierenpark of dergelijke.

Interviewer

Hoe weten we dat zonder onderzoek? Zijn het vermoedens, meningen?

Dold

Dat blijkt uit onze ervaringen.

Rose

We moeten concluderen dat dit niet kan, dat ze gedijen in gevangenschap. Dat roept SeaWorld alleen. We moeten concluderen dat dit niet kan. Deze soort is niet geschikt voor een leven in een dierenpark.

voice-over

In Nederland is de laatste orkashow al bijna dertig jaar geleden opgevoerd. Orka Gudrun is elf jaar een publiekstrekker voor dolfinarium Harderwijk. In 1987 krijgt ze een afscheidsfeestje. Ze vertrekt naar Amerika. SeaWorld wil graag vers bloed om mee te fokken en neemt haar over. Pas 25 jaar later is in Nederland weer een orka van dichtbij te zien. Morgan. In 2010 wordt de ernstig zieke orka in de Waddenzee aangetroffen. Ze wordt overgebracht naar het dolfinarium in Harderwijk. Daar herstelt ze snel en bezoekers stromen toe. Maar in het kleine bassin in Harderwijk kan ze niet blijven. Actiegroepen willen dat Morgan weer in zee wordt uitgezet en niet naar een park verdwijnt.

actievoerder

Wij zijn bang voor het feit dat er toch commerciële belangen meespelen.

21.22

voice-over

Er komt een rapport van onafhankelijke deskundigen. Volgens hen kan Morgan niet meer overleven in het wild. Toenmalig staatssecretaris Bleeker gaat akkoord met haar overplaatsing naar Loro Parque op Tenerife dat een groter bassin heeft.

Bleeker

Hij heeft een intelligente blik over zich. Zij.

voice-over

Volgens Bleeker wordt Morgan alleen ingezet voor onderzoek en educatie. In 2011 volgt de overplaatsing. Eenmaal in Loro Parque wordt Morgan toch ingezet bij orkashows. Van onderzoek en educatie lijkt geen sprake. Kamerleden vragen de staatssecretaris om opheldering. Bleeker schuift alle verantwoordelijkheid van zich af. Volgens hem is het aan de Spaanse autoriteiten om toe te zien op het welzijn van Morgan. Dit voorjaar duiken op YouTube beelden op van Morgan in Loro Parque. Dierenbeschermers maken zich ernstige zorgen over haar. Op de beelden is te zien hoe Morgan na een show lang op het droge blijft liggen. En ze ramt herhaaldelijk tegen het hek aan. Verschillende nieuwssites melden dat Morgan zelfmoord wil plegen, maar Loro Parque weerspreekt dit. Deskundigen denken dat haar gedrag eerder op frustratie of irritatie duidt.

22.46

Orka’s en dolfijnen horen binnen de walvisachtigen tot dezelfde orde. Uit onderzoek met dolfijnen is gebleken hoe intelligent ze zijn. Wetenschappers hebben opnames gemaakt van een aantal experimenten.

[caption]

Marino

Dit is een dolfijn die voor de spiegel bezig is met ‘contingentiecontrole’. Hij beweegt raar met zijn hoofd om te zien of het spiegelbeeld dat ook doet. Als hij weet dat het spiegelbeeld van hem is, gebruikt hij de spiegel om zichzelf op allerlei manieren te bekijken. Dit is één voorbeeld. Hoe zie ik er ondersteboven uit?

Interviewer

Prachtig om te zien.

Marino

Bij deze dolfijn hebben ze de indruk gewekt dat hij een merkteken onder z’n borstvin heeft. Nu probeert hij in het reflecterend oppervlak te zien of dat echt zo is.

Interviewer

Ongelofelijk, heel fascinerend.

Marino

Uit dit onderzoek blijkt dat deze wezens zelfbewustzijn kennen. Ze beseffen wie ze zijn, hoe ze eruitzien en in welke situatie ze verkeren. Ze weten dat ze het gisteren waren in de spiegel, net als vandaag en morgen.

voice-over

De wetenschap is er nog niet uit of intelligente dieren meer lijden in gevangenschap. Volgens SeaWorld werken de orka’s en dolfijnen in hun park daardoor juist graag mee met de verzorgers.

24.20

Dold

Omdat walvisachtigen zo intelligent zijn kunnen ze heel goed gedijen in dierenparken. Anders dan sommige andere dieren die mensen het liefst mijden werken walvisachtigen graag met ons samen. En daarom kunnen we ze zo goed verzorgen.

voice-over

Volgens SeaWorld is er geen enkel bewijs dat de orka’s en dolfijnen problemen ondervinden door hun gevangenschap, maar dit voorjaar haalt het park het nieuws met een opmerkelijke stap.

[caption]

Nieuwslezer

“De Amerikaanse attractieparken van SeaWorld stoppen met het fokken van orka’s. De huidige generatie zal dus de laatste generatie orka’s zijn die er in gevangenschap leeft.”

voice-over

Ook de orkashows worden langzaam afgebouwd. Volgens de topman heeft de veranderende houding van het publiek SeaWorld aangezet tot deze maatregelen. De weerstand tegen het fokken van orka’s in gevangenschap is te groot geworden.

Voor de fokprogramma’s van de dierentuinen is meer steun. Ze zorgen niet alleen voor nieuwe bewoners maar dienen ook een groter belang volgens de dierentuinen.

Redrobe

Als wij geen fokprogramma’s hadden, zouden dieren uitsterven en hadden we niet die ‘ark’ met dieren om ze te kunnen herintroduceren. Dierentuinen hebben nu niet meer als hoofdtaak om dieren tentoon te stellen. We zijn nu deel van de oplossing.

voice-over

Volgens dierentuinen vervullen zij een belangrijke rol bij het redden van diersoorten, zoals het gouden leeuwaapje. Het diertje uit de Braziliaanse bossen wordt in de jaren zestig met uitsterven bedreigd. Met hulp van de fokprogramma’s wordt dat tij gekeerd. Nu leven meer dan duizend leeuwaapjes in het wild. Maar door overbevolking is de uitbreiding van hun leefgebied zeer beperkt.

26.20

Wetenschapper Sarah Bexell werkt al 25 jaar mee aan grote herintroductieprogramma’s. Ze is teleurgesteld over het resultaat.

[caption]

Bexell

Ik ben al heel lang bang dat we het foute signaal afgeven aan het publiek: je mag best in een grote auto rijden en zoveel kinderen krijgen als je wilt. Wij redden de schattige beestjes wel.

voice-over

Bexell is ook betrokken geweest bij het uitzetten van de reuze panda in China. Er zijn rond de 400 panda’s gefokt in gevangenschap. Slechts 5 zijn er in het wild uitgezet. Daarvan leven er nog maar 3.

interviewer

Er is heel veel geld uitgegeven aan de fokprogramma’s voor reuzenpanda’s. Toch lukt herintroductie maar bij enkele dieren. Hoe belangrijk die ook zijn, is dit het allemaal waard geweest? Is dit het waard?

Bexell

Ah….  We hebben zonder meer veel geleerd. We hebben er vele pagina’s over volgeschreven. Maar we zijn nog nauwelijks verder wat het behoud van de soort betreft. Dus we moeten eigenlijk erkennen dat het min of meer mislukt is. Veel projecten golden kortstondig als geslaagd. Maar het resultaat was niet blijvend. Moeten we nog doorgaan? Op het moment denk ik: nee. Je brengt de verkeerde boodschap over en geeft de mensheid valse hoop.

28.12

voice-over

In deze Tsjechische dierentuin woont een van de laatste noordelijke witte neushoorns. De dierentuin heeft tientallen jaren geprobeerd om deze soort te redden.

Man

Dit is Nabire.

voice-over

Maar Nabire is onvruchtbaar. Het fokprogramma heeft de soort helaas niet kunnen redden.

Man

Zo vasthouden.

Interviewer

Geen vlakke hand.

Man

Stop hem er maar in.

Interviewer

Dat lukt wel. Je krijgt een appel van me, schoonheid.  Oké, daar komt ‘ie.

Man

Ja, uitstekend.

Interviewer

Daar gaat ‘ie.

voice-over

Al veertig jaar wordt door dierentuinen met een internationaal fokprogramma geprobeerd om de noordelijke witte neushoorn van de ondergang te redden. Door de aanhoudende jacht van stropers is het dier n het wild helemaal verdwenen. In 1975 komen de eerste neushoorns naar de Tsjechische dierentuin. Er is dan nog hoop dat het fokprogramma de soort kan redden. Maar al die tijd zien maar vier babyneushoorns hier het levenslicht. De eerste jaren begrijpen ze niet waarom er maar geen jongen komen.

29.22

[Caption]

Stejskal

We kregen langzaam door dat als je al die dieren langdurig bij elkaar houdt, de lust tot paren ze vergaat.

voice-over

Als er nog maar twee vruchtbare vrouwtjes over zijn, wordt kunstmatige inseminatie ingezet.

Man

Zij is onze hoop. We proberen haar snel zwanger te krijgen.

voice-over

Maar het is geen succes en ze besluiten de laatste twee vruchtbare vrouwtjes naar een wildreservaat in Kenia te sturen. Het loopt weer op een mislukking uit. In Kenia wordt één vrouwtje onvruchtbaar en de ander is te zwak om te paren. Ook Nabire is onvruchtbaar en het einde van de noordelijke witte neushoorn is nu in zicht.

Interviewer

Het is onmogelijk om niet emotioneel te worden als je een van de laatste vijf noordelijke witte neushoorns ziet.

voice-over

Nabire is kort na de opnames overleden.

30.34

Van alle landdieren legt de ijsbeer in het wild de meeste kilometers af. Volgens wetenschappers zijn ze daarom het meest gevoelig voor stereotiep gedrag in gevangenschap. De Detroit Zoo heeft de twee ijsberen gehouden en creëerde een nieuw verblijf voor ze.

Carter

We vinden dat de beren keuzes moeten hebben. Ze hebben twee gescheiden habitats, dus ze kunnen kiezen: samen of alleen.

voice-over

Volgens een studie uit 2013 van Amerikaanse dierentuinen vertonen ijsberen minder stereotiep gedrag in een stimulerende omgeving met uitzicht naar buiten.

Mason

Ze kijken naar de beschikbaarheid van prooien, partners enzovoort. Dus de oplossing is dat dierentuinen meer keuzevrijheid bieden, meer controle, meer variatie.

[Caption]

Carter

Zie je dat dit oploopt? Voor beren is de reukzin heel belangrijk. Er is niets dat de wint blokkeert als ze op het hoogste punt staan.

voice-over

Er is acht keer zoveel ruimte gekomen in het nieuwe ijsberenverblijf. En dat heeft bijna 15 miljoen euro gekost. Daarvoor moest de dierentuin ingrijpende keuzes maken. Er zijn nu minder diersoorten.

Kagan

Wie kwaliteit wil, moet kwantiteit inleveren. Het is geen postzegelverzameling. Niet elk dier kan hier gedijen.

Interviewer

Als dierentuinen dierenwelzijn echt voorop zouden stellen, wat zou dan anders zijn?

Kagan

Elke dierentuin zou minder dieren hebben en ook minder soorten. Dan moet je misschien verder reizen om een bepaalde diersoort te zien. Niet elke stad hoeft een dierenpark te hebben met zebra’s, giraffen, olifanten, neushoorns et cetera.

32.43

voice-over

De manier waarop we met dieren omgaan in dierentuinen is de afgelopen vijftig jaar veranderd. Maar is het genoeg? De fokprogramma’s leiden tot ethische dilemma’s. Zo worden ieder jaar duizenden gezonde dieren afgemaakt in Europese dierentuinen. Wetenschappers waarschuwen dat stress nog steeds voorkomt bij de bewoners van de dierentuin. En stereotype gedrag is nog lang niet uitgebannen.

Hancock

Het wordt steeds duidelijker dat veel grote traditionele dierentuindieren niet in gevangenschap thuishoren, dat ze dan niet kunnen gedijen. Ik denk dat het publiek net zo zal reageren als op de onthullingen over hoe het in SeaWorld toeging. Twintig jaar terug dacht ik nog niet dat het einde van de dierentuin in zicht was. Maar nu weet ik zeker dat het einde nadert.

voice-over

Jane Goodall bestudeert sinds 1960 chimpansees in Afrika. De wereldberoemde primatoloog heeft van dichtbij gezien hoezeer de leefomgeving van de chimpansees is gekrompen. Daardoor is volgens haar behoefte ontstaan aan een ander soort dierentuin.

[caption]

Goodall

Als de wereld mooi is, zoals toen ik voor het eerst naar Afrika ging, horen alle chimpansees daar. Maar zo is het niet. Ik ben op zoveel plekken geweest waar de houtkap nadert en chimpansees bedreigd worden. Als je naar een goede dierentuin gaat met een groot buitenverblijf denk je: als ik chimpansee was, zou ik liever hier zijn dan in zo’n gevaarlijke situatie in het wild.

voice-over

De dierentuin van de toekomst als vluchthaven voor bedreigde dieren. Goodall roept dierentuinen op tot ingrijpende verbeteringen om dat mogelijk te maken.

Goodall

In de dierentuin van de toekomst heb je verrekijkers nodig omdat de olifanten ergens ver weg lopen en chimpansees hoog in de boom zitten, vijf etages hoog. Zo moet het zij. En zo zijn dierentuinen nu niet.