Transcriptie - Gevaarlijk spel

00.18

[caption]

00.28

voice-over

Iedere dag wordt in Nederland gesport op kunstgras. Het aantal kunstgrasvelden in ons land is de laatste jaren explosief gestegen. Er liggen inmiddels alleen al bijna 2000 kunstgras voetbalvelden in Nederland. Het voordeel van die velden is dat er veel vaker op gespeeld kan worden dan op een grasveld. Scholen, voetbalclubs maar ook kinderdagverblijven, iedereen maakt er inmiddels gebruik van.

Maar wat veel mensen niet weten, is dat 90% van al die velden is bestrooid met gemalen autobanden. Die banden mogen niet verbrand of gestort worden. daarom worden ze gerecycled en komen ze terecht op de kunstgrasvelden.

A van der Wal

’t Is eigenlijk ongelofelijk dat je op chemisch afval mag voetballen.

voice-over

In de banden zitten veel giftige stoffen. En ook stoffen die bewezen kankerverwekkend zijn. Die kankerverwekkende stoffen zijn met name voor kinderen gevaarlijk.

Maguire

Ik geloof dat we daardoor gevaar lopen een grootschalig experiment uit te voeren met de gezondheid van onze kinderen.

voice-over

Toch stelt de overheid al in 2006 dat er geen gezondheidsrisico’s zijn voor mensen die sporten op deze velden. Maar hoe goed zijn die risico’s onderzocht?

Watterson

Als je niet zoekt, vind je ook niets. Dan is er geen probleem.

voice-over

Zembla onderzoekt: zijn we goed en eerlijk geïnformeerd over de gezondheidsrisico’s van kunstgrasvelden met gemalen autobanden?

02.08

[caption]

voice-over

Afgelopen zomer worden door heel het land nieuwe kunstgrasvelden aangelegd. Zoals hier bij voetbalvereniging Hooglanderveen, gemeente Amersfoort. Ook dit wordt een veld met gemalen autobanden. Alleen al in de gemeente Amersfoort liggen inmiddels vijftig van dit soort velden.

voice-over

We spreken hier met de directeur van Fieldturf, één van de grootste kunstgrasbedrijven van Nederland.

Int.

Hoeveel zakken staan hier?

Knottnerus

Er staan 120 big bags.

Int.

Dat is allemaal voor één veld.

Knottnerus

Dat is voor één veld ja. 1000 kilo in een big bag, dat staat erop. En der gaat ongeveer 120.000 kilo, 120 ton in een voetbalveld.

Int.

Op één veld.

Knottnerus

Ja. 120 ton aan gemalen autobandenrubber.

Int.

En, en weet u dan ook hoeveel gemalen autobanden dit zijn?

Knottnerus

Ja dat zijn er om en nabij de 20.000

[caption]

Knottnerus

je moet het zo zien dat een autoband weegt 6, 7 kilo, een beetje afhankelijk natuurlijk van de, van de grootte, maar een gemiddelde autoband. Laat daar eens vijf kilo per autoband aan bruikbaar rubbergranulaat van gemaakt kunnen worden, ja dan kom je op een goeie 20.000 banden.

Int.

Hoe weet u nu precies wat er in al die zakken zit?

Knottnerus

Wij kopen dit onder keur, dus gecertificeerd rubber.

Int.

Gecertificeerd rubber.

Knottnerus

Gecertificeerd  rubber.

Int.

Sport. Veel eco staat er?

Knottnerus

Ja het eco plus, dat is natuurlijk van de leverancier is dat een term en dat eh geeft meer aan dat je duurzaam bezig bent, dat je de eh autoband een tweede leven geeft.

Int.

Ja dat is marketing he.

Knottnerus

Dat is ook marketing ja.

Int.

Dat zegt niks over hoe gezond of hoe slecht dit eh…

Knottnerus

Nee, dat is meer zo dat het een verantwoord product is om te gebruiken.

03.58

voice-over

Maar liefst 20.000 autobanden gaan er dus op één voetbalveld. In die oude banden zitten allerlei giftige stoffen zoals zink, lood en benzeen. Maar ook zogenaamde paks. Dat is een verzameling chemische stoffen waarvan een aantal bewezen kankerverwekkend is en andere stoffen mogelijk kankerverwekkend.   Wetgeving over het gebruik van de gemalen autobanden is er niet.

We komen er al snel achter dat de industrie zichzelf moet reguleren. Waar dat toe kan leiden blijkt als we tijdens ons onderzoek stuiten op een zaak in Hendrik-Ido-Ambacht, die destijds nauwelijks aandacht heeft gehad. Achter deze woningen wordt in 2010 een nieuw kunstgrasveld aangelegd.

A van der Wal

Nou hier zijn we dan in de achtertuin en hierachter ligt het veld, 19 meter van mijn achtertuin af.

[caption]

A van der Wal

Als ik hier stond, dan heb je het gevoel dan ruik je ja een rubberfabriek. Je zit midden in een rubberfabriek. En eh, ja een bandenzaak, noem maar op. Die dingen, daar ruikt het naar. Zo sterk ruikt het.

voice-over

Zodra de gemalen autobanden op het kunstgras gestrooid zijn, krijgen de bewoners van de straat achter het veld gezondheidsklachten.

[Caption]

R van der Wal

Overgeven. Brandende ogen. Misselijk. Ja, eh ademhalingsproblemen ook.

A van der Wal

Hoofdpjn

R van der Wal

Hoofdpijn ook.

A van der Wal

Er stonden mensen die stonden echt in hun tuintje te werken en die stonden echt te braken van de lucht, van de irritatie die, ja die je lichaam opwekt.

voice-over

De gemeente laat het veld afdekken om meer gezondheidsklachten tegen te gaan. Maar dat helpt niet. Verschillende huisartsen schakelen de GGD en de milieudienst in. Die laat onderzoek naar de korrels uitvoeren. De uitkomsten daarvan zijn in ons bezit en werden nooit eerder openbaar. Nu blijkt, dat er destijds extreem hoge waardes paks, zink en olie zijn gevonden in de korrels.

R van der Wal

Iemand moet hebben geweten dat het rotzooi was. ik vind het schandalig, dat kinderen daar op spelen.

voice-over

Uiteindelijk moet de gemeente het gloednieuwe veld helemaal vervangen. Nu ligt er geen rubber maar liggen er duurdere kunststofkorrels op.

A van der Wal

Zodra het veld weg was, ja hebben we nooit meer wat geroken.

voice-over

Al vroeg in ons onderzoek gaan we langs bij de grootste autobandenverwerker van Nederland. Granuband in Amsterdam. Bij dat gesprek is ook de brancheorganisatie van de bandenindustrie aanwezig, de VACO. Ons wordt verzekerd dat de zaak Hendrik-Ido-Ambacht een uitzondering is, omdat het hier zou gaan om een vervuilde lading korrels uit Engeland.  Nederlandse bedrijven, zo wordt ons verteld, weten precies wat er wel en niet in zo’n zak met gemalen autobanden zit.

Uit ons onderzoek blijkt iets heel anders. Helsinki, afgelopen zomer. In de Finse hoofdstad heeft de Europese Vereniging van banden- en rubberfabrikanten op 22 juli een overleg met het Europese Agentschap voor chemische stoffen. Dit zijn vertrouwelijke notulen van dat gesprek.

07.10

Tijdens het overleg doen de banden- en rubberfabrikanten een opmerkelijke ontboezeming. Ze geven toe niet te weten welke stoffen en waardes in de gemalen autobanden zitten.

[caption]

stem

‘In een ideale wereld is de samenstelling van het rubber bekend en daarmee het risico beheersbaar. Echter, in de echte wereld is er geen controle van het materiaal of van de bron. En er is ook geen algemeen aanvaardbare analyse van het rubbergranulaat.’

voice-over

Ook geven ze toe dat in de korrels soms materiaal aanwezig is dat niet van banden afkomstig is. Dat is in Hendrik-Ido-Ambacht het geval. Daar zaten ook rubber buizen uit de petrochemische industrie in de korrels verwerkt.

A van der Wal

Als ik een rubber band wil afvoeren is dat chemisch afval. En we gaan het op een veld strooien, we gaan het fijn malen en we gaan het op een veld strooien. Ik kan het niet rijmen.

voice-over

Hoe veilig is het sporten op de gemalen autobanden waarvan de bandenindustrie dus zelf toegeeft dat ze de samenstelling en herkomst vaak niet kennen. We vertrekken naar Engeland, voor een antwoord op die vraag. In Darlington woont Nigel Maguire. Maguire is voormalig hoofd van de regionale gezondheidsdienst daar.

Maguire

Hi.

Int.

Postma.

voice-over

Zijn zoon, Lewis, is al sinds zijn 8 ^e keeper. Lewis speelt wekelijks op kunstgrasvelden. Op zijn 14 ^e wordt hij gescout door profclub Leeds United. Niet veel later wordt bij hem leukemie geconstateerd.

08.42

Maguire

Hier was de diagnose net gesteld  en kreeg hij nog chemotherapie. Hij ging weer spelen voor school. Hij had hier een katheter.

voice-over

Lewis blijft keepen op kunstgras. Een jaar nadat hij genezen is verklaard, komt de kanker terug.

[caption]

Maguire

Maar ik legde op geen enkel moment een verband tussen rubberkorrels en lymfeklierkanker en leukemie.

Int.

Wist u dat ze op gemalen banden speelden?

Maguire

Nee, ik had geen idee.

Fragment

‘Het gaat om zo’n 27 chemische stoffen, waarvan 11 kankerverwekkend. Kwik, arseen, cadmium, chroom…’

voice-over

Nigel legt voor het eerst een link tussen de ziekte van zijn zoon en het spelen op de gemalen autobanden als hij een documentaire ziet over de Amerikaanse keeperstrainer Amy Griffin.

Fragment

“Bij een van die bezoeken in 2009 ontdekte ze het patroon.’”

“Ik bezoek een kind dat kanker heeft.”

“Ik hoor dat ze keeper is. Dus we vertellen grappige verhaaltjes over keepers’. De verpleegster loopt langs en zegt: Ben jij keeper? Wat gek, je bent al de vijfde keeper deze week.”

voice-over

Griffin houdt sindsdien een lijst bij van spelers die veel op kunstgras sporten en kanker hebben gekregen.

[caption]

Maguire

Van de 200 mensen die ze in haar database verzamelde waren er meer dan 100 keeper. De meerderheid van hen had lymfeklierkanker. Dus ik dacht: O, dat is wel vreemd. Ik zette meteen de TV aan en luisterde naar het verslag. En ik stond versteld. Want wat ik hoorde, was precies wat Lewis had ervaren. Regelmatig spelen, dag in dag uit, zo’n drie, vier jaar op die rubberkorrels.

Lewis

Als keeper lig je veel op de grond, als conditietraining.

[caption]

Lewis

Duiken en weer opstaan, dat doe je als keeper. Ze schieten op je. Je duikt en je staat weer op. Als keeper lig je veel op de grond. Veldspelers staan vaker op hun voeten.  Op de grond krijg je veel in je mond. Zonder dat je ’t echt doorhebt. Dan spuug je weer iets uit.  

Je loopt ook veel schrammetjes op. Er is veel huidcontact. Soms krijg je ook wondjes op je armen. Er komen rubberkorreltjes in je kleren. Als je ze uittrekt, valt er van alles uit.

voice-over

Lewis en Nigel doen ook hun verhaal in de Engelse media. Dat levert zoveel reacties op, dat ook Nigel een lijst aanlegt van kankerpatiënten die op kunstgras hebben gespeeld.

11.26

Maguire

Ik werd benaderd door ruim twintig mensen die zeiden dat ze regelmatig speelden op rubberkorrels en dat ze lymfeklierkanker en leukemie hadden. Op de afdeling van Lewis, in een van de weken dat hij daar lag, waren vier mensen, inclusief Lewis, dus er lagen nog drie anderen die lymfeklierkanker en leukemie hadden en regelmatig speelden op kunstgrasvelden. Dat is nog geen bewijs, maar ik vond het beangstigend.  

voice-over

Nigel Maguire neemt vervroegd pensioen om voor Lewis te gaan zorgen. Daarnaast doet hij uitgebreid studie naar alle onderzoeken die er zijn over het mogelijke gevaar van de gemalen autobanden in kunstgrasvelden.

Maguire

Tot mijn verbazing gaven ze geen antwoord. Ze zeiden niet wat het effect was van langdurige blootstelling. Ze zeiden niet wat het betekende als je wondjes had en dat zwarte spul in die wondjes kwam.  Er was niet onderzocht wat het effect as als je het inslikte. Het enige was, en dat werd sterk benadrukt in het onderzoek, dat als je bij elkaar drie gram rubber binnenkreeg, dat vermoedelijk geen kwaad kon. Lewis heeft waarschijnlijk die hoeveelheid binnengekregen maand na maand, in een periode van drie tot vier jaar. Dus ik dacht: Wacht even, dit klopt niet.

13.00

We stellen onze kinderen bloot aan grote hoeveelheden rubberkorrels gemaakt van oude autobanden zonder duidelijk bewijs of dit veilig is of niet.

voice-over

Vanuit Noord Engeland reizen we door naar Schotland. We gaan naar de universiteit van Stirling. Daar is professor Watterson hoogleraar volksgezondheid. Watterson is ook betrokken bij internationale campagnes ter preventie van kanker. Eerder deed hij onderzoek naar de gezondheid en veiligheid van mensen die met autobanden werken. Nu heeft hij alle studies  die er wereldwijd verschenen zijn over de gezondheidsrisico’s van kunstgrasvelden met gemalen autobanden bestudeerd. Volgens hem geven die studies geen enkel antwoord op de vraag hoe groot de risico’s zijn.

[caption]

Watterson

Het kan in het belang van sommige instanties en overheden zijn om onvoldoende onderzoek te doen, maar als ‘t gaat om de volksgezondheid wil je zien dat er intensief onderzoek is gedaan naar de biologische effecten en de milieueffecten  en dat er is aangetoond dat er geen problemen zijn. Om risico’s zoveel mogelijk uit te sluiten. Dan zoek je dus naar bewijs van een gebrek aan problemen in plaats van ’n gebrek aan bewijs.

In het geval van rubberkorrels zijn er nog vele onduidelijkheden als ’t gaat om hoelang mensen worden blootgesteld, waaraan precies en wat de gevolgen kunnen zijn.

voice-over

In alle research die Watterson bestudeerde kwam hij nergens uitgebreid epidemiologisch onderzoek tegen naar het effect van de gemalen autobanden op de gebruikers van de sportvelden. Watterson is daar zeer verbaasd over.

14.47

Watterson

Voor de volksgezondheid is dit vrij zorgelijk, gezien de grootte van de getroffen groep. Als het om een klein aantal mensen en kleine risico’s gaat, is dat prima, maar het kan om een enorm grote groep mensen gaan. En daarom zou je intensiever onderzoek verwachten en meer overheidsgereguleerd zodat de industrie weet dat ze op een verantwoorde manier bezig is.

Int.

En nu weten we dat niet.

Watterson

Op dit moment weten we dat niet.

Man

‘..dames en heren, welkom bij ASE Waterwijk in Almere…’

voice-over

Als we niet weten of spelen op een kunstgrasveld met gemalen autobanden veilig is, waarom wordt in Nederland dan het ene na het andere kunstgrasveld met rubber aangelegd? Waarom laten we onze kinderen er dan op sporten?

De afgelopen maanden leggen we die vraag voor aan de vereniging sport en gemeenten, aan de bandenverwerkingsbedrijven, aan aannemers, kunstgrasbedrijven, voetbalclubs en aan de KNVB. Allemaal verwijzen ze naar de uitkomst van dit rapport uit 2006. Een rapport waar ze destijds zelf om hebben gevraagd. Het is het enige Nederlandse onderzoek dat metingen heeft verricht onder sporters. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, het RIVM, zit namens de overheid in de begeleidingscommissie om er zeker van te zijn dat het onderzoek correct wordt uitgevoerd.

16.14

[caption]

De Jeu

Wij hebben zorgplicht, maar we baseren ons natuurlijk logischerwijs, we zijn geen onderzoeksbureau, dus we baseren ons op waar eh hoe we het in Nederland hebben ingericht en dat is het RIVM.

Knottnerus

Als ik m’n zoontje daarop zie spelen en hij is bezweet en hij komt eraf, zijn ze toch wat vuilig. Is niet altijd even prettig en het stinkt. Ja het is heel erg heet. Om op te spelen.

Int.

En maakt u zich dan ook zorgen over de gezondheid van eh….

[caption]

Knottnerus

Nou je vraagt je wel eens af van als je hier nou eh… ja continu op speelt, maar goed ze zijn er natuurlijk niet continu op aan het spelen. Ja, dan eh dan denk je wel eens van ja god eh zou dat nou allemaal wel zo gezond zijn. Maar goed, ’t RIVM geeft aan dat het geen consequenties heeft voor de volksgezondheid.

Int.

Dat, dat, en daar moeten jullie vanuit gaan.

Knottnerus

Wij moeten daar op ene gegeven moment wel van uitgaan ja.

Int.

U heeft hier net op het terrein van de KNVB ook een nieuw kunstgrasveld gekregen he?

Adriaanse

Dat klopt.

Int.

Wat voor materiaal wordt daarop gebruikt?

Adriaanse

Daar spelen we op kurk.

Int.

Op kurk?

Adriaanse

Op kurk.

Int.

Niet op gemalen autobanden.

Adriaanse

Kurk heeft een aantal voordelen. Het lijkt meer op een grasveld. Het is duurzaam. En het zorgt voor minder blessures. Daarnaast weten we ook dat rubber bepaalde nadelen heeft natuurlijk. Als de zon erop schijnt dan wordt het warm.

[caption]

Adriaanse

Eh het gaat misschien wat stinken. Nou daar hebben we van gezegd ja, we leggen nu een veld neer, laten we kijken naar betere  alternatieven en dat zou kurk kunnen zijn.

Int.

Maar uw leden spelen bijna allemaal op rubber.

Adriaanse

Int.

Wat moeten die denken als u, als ze dit horen?

Adriaanse

Die moeten denken dat die rubbervelden dat daar, dat die veilig zijn, dat die uit de onderzoeken die het RIVM heeft gedaan dat die veilig zijn.

voice-over

Het RIVM laat dat onderzoek in 2006 over aan het bedrijf IndusTox, gespecialiseerd in het geven van adviezen over veilige omgang met gevaarlijke stoffen. We komen erachter dat de toxicoloog van dat bedrijf het onderzoek uitvoert bij de voetbalvereniging waar zijn zoontje speelt, SV Juliana in Malden. Een onderzoek dat slechts tweeënhalf uur duurt. Zeven spelers van een vriendenelftal moeten voor een wedstrijd op kunstgras slidings maken, op het veld zitten en er overheen kruipen. De dag voor- en na de wedstrijd moeten ze zelf hun urine opvangen en daar monsters van inleveren. We spreken met een van die spelers.

18.30

Speler

Ik ben geen wetenschapper maar de manier van controleren of dat een verhoogde waarde is, ik denk dat discutabel is hoe dat onderzocht is in de zin van: Hoe realistisch is het ten opzichte van de praktijk? Ik noem het niet voor niks rollebollen op het veld, want ja je kunt wel een paar keer over het veld sliden en kruipend over het veld heen gaan, je kunt het allemaal opnoemen, mar is dat ook hoe jij in de praktijk als voetballer in contact komt met het veld?

voice-over

Er worden uiteindelijk 138 urinemonsters ingeleverd door de spelers. 25 daarvan worden om onduidelijke redenen buiten het onderzoek gehouden. De conclusie is uiteindelijk dat de hoeveelheden kankerverwekkende paks in de urine van de spelers binnen de normen is gebleven en er dus geen gezondheidsrisico’s zijn.

[caption]

Nieuwslezer

‘Voetballen op kunstgrasvelden is niet gevaarlijk voor de gezondheid, blijkt uit een onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, ’t RIVM. De korrels worden op de voetbalvelden gestrooid om schaafwonden te voorkomen bij slidings. Ze bevatten stoffen die kankerverwekkend kunnen zijn maar volgens het RIVM komen er zo weinig van die stoffen vrij dat de korrels geen risico voor de gezondheid vormen.’

voice-over

Maar we ontdekken dat er al in 2008 forse kritiek is op het onderzoek. Een raadslid uit Sittard is bezorgd over de risico’s van dit soort kunstgrasvelden in zijn gemeente en vraagt professor Berger naar het onderzoek te kijken.

Int.

Dag.

Voice-over

Berger is dan hoogleraar methodologie en statistiek aan de universiteit van Maastricht. Volgens hem valt er uit het onderzoek geen enkele conclusie te trekken, omdat er veel te weinig voetballers hebben deelgenomen.

20.16

[caption]

Berger

De kleine groep, ’t is een kleine steekproef, van mannelijke sporters,   zeer select vind ik want er zijn ook kinderen en vrouwen die op die grasmatten sport bedrijven. En kinderen zijn een stuk kwetsbaarder maar dat is een hele selecte groep vind ik en die is volstrekt onvoldoend om überhaupt iets te kunnen vinden. Dus statistisch gesproken zegt men dat je niet voldoende statistisch vermogen hebt om een effect te vinden.

voice-over

Toch baseert de Nederlandse overheid zich al bijna tien jaar op dit onderzoek. Toenmalig minister Kramer schrijft in 2007 in deze brief naar alle gemeenten dat het risico verwaarloosbaar klein is. Op dat moment zijn er slechts 300 kunstgrasvoetbalvelden in Nederland. Inmiddels zijn dat er bijna 2000.

Berger

Ik vind dat ongelofelijk eerlijk gezegd. Ja.

Int.

Dat dit voor hun een basis is om het toch aan te raden.

Berger

Ja. ja ja, ik vind het echt ongelofelijk. Dat eh.... om met zekerheid of min of meer zekerheid te kunnen concluderen dat het niet schadelijk is om op een kunstgrasmat met rubbergranulaat te sporten, om dat met redelijke zekerheid te kunnen zeggen heb je een veel beter uitgevoerd onderzoek nodig.

21.35

voice-over

We leggen het Nederlands onderzoek ook voor aan professor Watterson. Hij is het met Berger eens.

[caption]

Watterson

Helaas baseren overheden zich op een klein onderzoek en zeggen dat ze er niks aan de hand is. Dat kun je niet concluderen op basis van een klein onderzoek.

voice-over

Het wordt nog opmerkelijker als we ontdekken dat het RIVM zelf destijds ook vraagtekens bij het onderzoek heeft gezet. We hebben een mail uit 2008 in handen van een professor van het RIVM. Die schrijft daarin:

Stem

“In die begeleidingscommissie heeft ook het RIVM vraagtekens gezet bij de beperkte opzet van het onderzoek en het buiten beschouwing laten van een aantal urinemonsters zonder dat daarvoor naar onze mening een duidelijke reden was gegeven. Uiteraard kan een onderzoek waarbij 7 sporters zijn betrokken, niet gezien worden als een representatief onderzoek voor al diegenen die op kunstgrasvelden sporten.”

Berger

Ja het is eigenlijk precies wat ik zeg. Ja.

Int.

Begrijpt u dan hoe het kan dat deze zelfde organisatie toch de aanbevelingen heeft overgenomen?

Berger

Nee dat begrijp ik niet. Ik begrijp ook niet dat diezelfde organisatie op internet dezelfde, dat soort informatie nog verstrekt dat het niet schadelijk is.

voice-over

Het RIVM wil niet voor onze camera reageren. Wel via de mail. Daarin geven ze toe dat er destijds twijfels geuit zijn over het onderzoek, maar, zo schrijft het RIVM:

Stem

“We denken echter niet dat hierdoor de uiteindelijke conclusie met betrekking tot de gezondheidsrisico’s van blootstelling aan paks uit rubbergranulaat beïnvloed is.

voice-over

Ook de onderzoeker van IndusTox wil niet voor onze camera reageren. Hij laat weten dat de uitkomst van het onderzoek wel degelijk een voorspellende waarde heeft voor iedereen die op deze velden speelt.

Terwijl de KNVB dus al is overgestapt voor de gemalen autobanden, spelen de meeste leden van de voetbalbond daar nog wel op. Ondertussen worden daar ook in de kunstgraswereld vraagtekens bij gezet, zo merken we. Deze Zeeuwse aannemer is er niet gerust op. Joost Schuijs heeft met zijn bedrijf al meer dan 40 kunstgrasvelden met gemalen autobanden aangelegd. Hij is erelid van de branchevereniging van sportaccommodatiebouwers.

[Caption]

Schuijs

Op dit moment heb ik mijn, nou toch wel zware bedenkingen bij het feit of we door moeten gaan met het aan blijven leggen van dit soort velden. He, ik heb het al eerder gezegd, als we weten waar we ’t over hebben kunnen we daar een beslissing in nemen. Zolang we het niet weten, kun je misschien veel beter de stelling aangaan die de Italianen vroeger hielden: als het 7 generaties, als ze denken dat het 7 generaties lang geen kwaad kan wat we doen met afval, dan kun je het gebruiken. En als we dat niet weten moet je het niet doen.

voice-over

Schuijs wil gebruikte kunstgrasvelden met gemalen autobanden gaan recyclen. Hij doet daarom proefjes om te kijken wat er in het rubber zit. Hij schrikt van de grote hoeveelheden kankerverwekkende stoffen en gif die hij vindt in de korrels. Schuijs blaast het project meteen af.

24.38

Schuijs

Ik heb kinderen die niet voetballen. Dus ik hoef daar niet over na te denken. Maar ik zou er niet direct een gemakkelijk gevoel bij hebben met wat ik nu weet, na de loop van al die jaren en dat je dan, nou dan zou ik toch nog eens even kijken van goh, moet dat wel zo? Vind ik dit nou goed?

voice-over

Schyijs neemt ons mee naar een veld in Middelburg dat hij heeft aangelegd. Daar ligt geen rubber in het kunstgras, maar kurk en kokos.

Int.

Ik zie ’t bijna niet, wat…

Schuijs

Je ziet het bijna niet, het veld staat vrij vol. Als je hier het eens een beetje openmaakt, kijk, nou ja hoef je niet eens te veel te doen. Als je dit eruit pakt zo, je ziet duidelijk de kurkkorrels en de kokosvezels.

Int.

Ja dit is kurk ja.

Schuijs

Infill

Int.

Wat is de reden dat dit er zo weinig ligt in Nederland dan?

Schuijs

’t Is duurder.

Int.

Het is duurder.

Schuijs

Dat is heel simpel, het is gewoon duurder. En als velden worden aanbesteed op laagste prijs, ook als ik een aanvraag krijg op laagste prijs, bied ik dit niet aan.

Int.

Want dat kan niet.

Schuijs

Ja dat kan ik wel doen maar dan weet ik bij voorbaat dat ik geen opdracht zal kunnen krijgen.

Int.

Wat is het verschil in prijs?

Schuijs

Ligt er een beetje aan, ligt aan wat factoren maar hou het eens in de buurt van de 15.000 euro?

Int.

Per veld?

Schuijs

Per veld.

Knottnerus

Wat je ziet, is dat SBR rubber vaak zelfs voorgeschreven wordt in de, in de bestekken, dus de aanbestedingsdocumenten. Dat je moet aanbieden met SBR granulaat.

Int.

Gemeentes schrijven dan specifiek wij willen alleen dit spul wat hier ligt.

Knottnerus

Ja. ja.

Int

Vermalen autobanden.

Knottnerus

Ja.

Int.

En dan is er dus een alternatief, maar dat vinden ze te duur.

Knottnerus

Dat vinden ze te duur ja. Dat kun je dan wel aanbieden maar dat eh, dat heeft dan geen zin.

De Jeu

Nou ik denk niet dat het eh, in geen enkele gemeente een discussie is over een prijskaartje voor volksgezondheid, daar geloof ik niks van.

Int.

Maar waarom zeggen jullie als gemeenten niet wij nemen dat risico gewoon helemaal niet, dat is toch veel logischer?

[Caption]

De Jeu

Nou dat vind ik wel een goeie vraag, want kijk als je zegt van zijn er alternatieven he, want anders moet, zou je ook hier achter mij zie je allerlei kunstgrasvelden, met dat type rubber infill. Dus als je daarvan zegt ja ik zou gewoon dat überhaupt niet willen en daar zijn, dan ga je eigenlijk boven de wet- en regelgeving uit ,prima, dan zij n er alternatieven voor.

Int.

Maar 90% van de velden begrijpen wij is nog steeds ingestrooid met dat rubber.

De Jeu

Ja klopt.

Int.

Er is maar een aantal gemeenten dat zegt wij nemen dat risico niet. Waarom zijn er zoveel gemeenten die dat risico wel nemen?

De Jeu

Ja dat is de vraag of ze nou dat risico nemen omdat dat risico, nogmaals, door onderzoeken die daaraan ten grondslag liggen en op advies van het RIVM, dat, ik blijf daarop hameren, dat je daar wel op af moet gaan. En er geen gezondheidsrisico is.

27.23

voice-over

In de gemalen autobanden die op de kunstgrasvelden worden gestrooid, zitten dus kankerverwekkende en giftige stoffen. De industrie weet zelf vaak niet eens hoe hoog de waardes daarvan zijn en wat de herkomst van het rubber is. De gezondheidsonderzoeken die er zijn geven geen antwoord op de vraag hoe schadelijk de stoffen zijn voor de gebruikers van de velden. Hoe kan het dan dat het rubber nog steeds gebruikt mag worden?

Schuijs

Hoe kan dat? Belangen.  

Int.

Wat voor belangen?

Schuijs

Van die kant van de industrie. Maar ook van degenen die ermee te maken hebben. van degenen die de velden bouwen, want ook dan moeten we als aannemers misschien wel de hand in eigen boezem steken. Hebben wij voldoende gekeken? Hebben wij voldoende laten horen? Mag je je ook afvragen.

voice-over

We ontdekken dat in de zomer van 2015 grote onrust ontstaat onder de banden- en rubberfabrikanten. Aanleiding is strengere Europese regelgeving voor rubberproducten die in contact komen met de huid, zoals speelgoed. Die nieuwe norm wordt vastgelegd in de zogenaamde REACH regeling. Daarin is bepaald dat van de 8 kankerverwekkende paks in het rubber nog maar maximaal 1 milligram per kilo mag zitten. Voor kinderproducten mag dat nog slechts 0,5 milligram zijn. Maar in het rubbergranulaat van de kunstgrasvelden is het gehalte van die stoffen veel hoger.

Professor Martin van den Berg is hoogleraar toxicologie aan de Universiteit van Utrecht. Hij deed voor ons literatuuronderzoek naar de mogelijke gezondheidsrisico’s van het rubber.

Van den Berg

Ik denk dat als je naar de concentraties kijkt die in die granulaten zittn, die zitten ver boven de REACH norm he.

[caption]

Van den Berg

Een factor 10 tot 100 meer wordt veelvuldig in de wetenschappelijke literatuur gepresenteerd. Dan heb je een groot probleem. Want ik denk in dat geval dat de consument daar eigenlijk niet zomaar mee in aanraking mag komen.

voice-over

We lezen dat de nieuwe regelgeving voor paniek zorgt binnen de industrie. We hebben mails in handen van de VACO, de branchevereniging van de bandenindustrie. Een medewerker schrijft dat de nieuwe norm een bedreiging vormt voor de bandenverwerkingsbedrijven en ernstige gevolgen kan hebben voor de verkoop van het rubber. Zeker als in december blijkt dat ook de Nederlandse overheid vindt dat dit rubber onder de strenge norm moet vallen. Dat lezen we in een mail van het ministerie van Infrastructuur en Milieu die ook in ons bezit is.

30.00

voice-over

De producenten van het rubbergranulaat en de VACO zijn niet blij met dit Nederlandse standpunt. Daarom wil de VACO dat het RIVM ervoor zorgt dat de overheid een ander standpunt inneemt, zo lezen we in deze e-mails”.

voice-over

Om hen te overtuigen worden ambtenaren van verschillende ministeries eind oktober 2015 hier in Amsterdam bij Granuband uitgenodigd. Ook de VACO is hierbij aanwezig. We spreken met een bron die ook bij dat gesprek is. Die wil anoniem blijven. Hij vertelt:

Stem

“Voor de overheid was het onduidelijk wat het praktische probleem is als je dit rubber gaat verbieden. De VACO vroeg: weet u wat de consequentie is als u vandaag beslist dat het morgen verboden wordt? Wat doen we dan met de  tweeduizend velden die er nu liggen? Daar hadden de ambtenaren geen antwoord op.”

voice-over

Zeer opvallend is, dat de overheid na een aantal gesprekken uiteindelijk overstag gaat. Begin dit jaar blijkt dat Nederland haar standpunt heeft gewijzigd. Om pragmatische redenen, zo wordt gesteld in deze e-mail die aan de Europese Commissie wordt gestuurd. De verandering van het Nederlandse standpunt is doorslaggevend.

Er wordt door de Europese Commissie besloten dat het rubbergranulaat voorlopig niet aan de strenge normen hoeft te voldoen. In ieder geval tot aan de evaluatie van de regeling in 2017.

Van den Berg

Die pragmatische redenen lijken mij sterk ingegeven door de praktijk. Veel velden plus economische belangen. Ik herken in de rapporten en correspondentie die ik gezien heb niet een wetenschappelijke onderbouwing de erachter zit, dat er bijvoorbeeld geen risico zou zijn. En ik denk dat we dat echt nodig hebben.

Maguire

Het is natuurlijk geen speelgoed, maar onze kinderen worden er wel op een vergelijkbare manier aan blootgesteld. Daarom zou het zonder twijfel onder dezelfde regelgeving moeten vallen. Ik denk dat we spijt van die nalatigheid zullen krijgen. Het kan jaren duren voordat er een verband gevonden wordt. 

Int.

Hoe komt dat?

Maguire

Omdat het om banden en speelvelden en om grote zakelijke belangen gaat en helaas wordt er dan nog wel eens een oogje toegeknepen.

32.25

voice-over

We hebben de bandenverwerkingsbedrijven, de VACO, het RIVM en het ministerie van VWS om een reactie gevraagd. Ze willen allemaal niet voor onze camera reageren. Ze blijven ontkennen dat er gezondheidsrisico’s zijn. 

De discussie in Europa zorgt ook voor onrust bij de KNVB. Dat blijkt uit deze mail die de voetbalbond stuurt aan de branchevereniging van kunstgrasbedrijven, sportaccommodatiebouwers, de vereniging Sport en Gemeenten en aan het RIVM. De KNVB wil zo snel mogelijk met hen om de tafel. De bond schrijft in de uitnodiging:

[caption]

Stem

“Volgen we de afspraken vanuit de EU op dit onderdeel of kunnen we gezamenlijk de lat hoger leggen, aangezien het gaat om de gezondheid van sporters? Kunnen wij de rubberindustrie uitdagen om onderzoek uit te voeren in plaats van dat de rubberindustrie achteroverleunt en wacht op antwoorden vanuit de EU?”

voice-over

Het zijn zorgen van de voetbalbond die tot nu toe intern zijn gebleven. Als wij de KNVB confronteren met de mail, kan de bond niet anders dan die nu ook publiekelijk maken.

Adriaanse

We weten dat er, dat die twijfel er is. Dat er twijfel is over de gezondheidsrisico’s.

Int.

Maar die twijfel is er hier in dit gebouw ook, want u schrijft: ‘Kunnen we gezamenlijk de lat hoger leggen. Met andere woorden: kan die norm niet nog verder omhoog, kan het niet nog strenger worden? Aangezien het gaat om de gezondheid van de sporters.’ Dat betekent toch dat u zelf  ook eigenlijk twijfelt over het materiaal waarop gespeeld wordt door uw leden?

[caption]

Adriaanse

Nou wij weten dat die uitzondering die er nu gemaakt is, dat dat voor veel twijfel gaat zorgen over de gezondheidsrisico’s. En dat willen we niet. We willen daar zekerheid over. Vandaar dat wij als KNVB in gesprek willen met gemeenten, met overheden, van oké waar gaan we naartoe en moet er opnieuw onderzoek worden gedaan? Want is dit…

34.12

Int.

Maar wat vindt u dan, dat we, vertel eens wat u dan precies gaat zeggen?

Adriaanse

Nou als er harde argumenten zijn en sterke vermoedens? Dan vinden wij dat de RIVM dit serieus moet nemen. En nieuw onderzoek moet gaan doen.

voice-over

Naar aanleiding van deze uitzending willen ook de Nederlandse gemeenten met het RIVM om de tafel.

[Caption]

De Jeu

Nou ja wij zullen naar aanleiding van deze vragen die jullie stellen en ook de opmerkingen vooral van deskundigen die jullie weer hebben gesproken, zullen wij in ieder geval ook wel vragen stellen aan, uiteraard aan het RIVM maar ook wel aan de aannemers en de producenten van kunstgras. Wij willen dit uiteraard ook wel weten, zitten wij nou op het verkeerder spoor of niet.

voice-over

De Europese Commissie laat nu literatuuronderzoek uitvoeren naar de mogelijke gezondheidsrisico’s van gemalen autobanden op kunstgrasvelden. De eerste uitkomsten daarvan worden begin volgend jaar verwacht. Maar professor Van den Berg vindt langdurig onderzoek onder sporters noodzakelijk. Zolang dat er niet is, moet volgens hem het voorzorgsprincipe gehanteerd worden. Hij vindt dat er niet meer op de velden gespeeld moet worden totdat duidelijk is wat de gezondheidsrisico’s ervan zijn.

Van den Berg

Ik denk dat als we nu zouden kijken met de gegevens die we wel hebben en de gehaltes van die paks die in die korrels zitten en de beperkte hoeveelheid onderzoek, dat ik niet zou willen dat consumenten en ook kinderen dus, met deze korrels in aanraking komen.

Int.

Daarmee zegt u eigenlijk: er moet niet meer op deze velden gespeeld worden.

Van den Berg

Zolang deze onzekerheid hee