Zembla Podcast: De misleidende lobby voor genetisch gemodificeerd voedsel

De Europese Commissie werkt aan een voorstel om de regels voor genetisch gemodificeerd voedsel te versoepelen. Maar de argumenten die worden gebruikt in de lobby voor versoepeling, zijn eenzijdig en soms misleidend. Dat ontdekten journalisten Ton van de Ham en Lilit Martirosova. In de Zembla Podcast vertellen ze over hun onderzoek.

Dit is deel 2 van de podcast over toekomst van ons voedselsysteem. Lees en luister hier meer over deel 1. 

Nederland is een van de grote voortrekkers van de lobby voor versoepeling van de regels, want Nederland is heel erg groot in de zadenindustrie. “Zo'n 40 procent van de groentezaden komt uit Nederland en 60 procent van de aardappel zaden,” vertelt Lilit Martirosova. “Dus er staat nogal wat op het spel.”

In Europa zijn de regels om met genetisch gemodificeerde zaden te werken heel erg streng. Maar er wordt hard gewerkt om daar verandering in te brengen en dat heeft alles te maken met de ontdekking van een revolutionaire techniek, CRISPR-Cas. Met CRISPR-Cas kan je met een knipje in het DNA een gewas kan aanpassen zodat de plant bijvoorbeeld beter tegen droogte kan. Wetenschappers zijn hier lyrisch over.

Van der Ham en Martirosova bestudeerden 1000-pagina’s aan correspondentie tussen de overheid, het bedrijfsleven en universiteiten. Daaruit blijkt dat wetenschappers van de Wageningen Universiteit en Research (WUR) en Universiteit Utrecht zich actief hebben ingezet om strenge Europese regels rondom genetische modificatie van gewassen te versoepelen.

Van der Ham en Martirosova ontdekten dat er behalve het enthousiasme voor de techniek, ook andere belangen meespeelden in de lobby: “Wetenschappers beloven dingen die ze helemaal niet waar kunnen maken. Het viel ons op hoe onbeschaamd hele slimme, gerenommeerde hoogleraren gewoon met droge ogen vertellen, dat met deze techniek de honger uit de wereld wordt geholpen,” vertelt Van der Ham.

Dat argument is misleidend, zegt ook Esther Turnhout, hoogleraar wetenschap, techniek en samenleving van de Universiteit Twente: “Het is een heel simplistisch verhaal, alsof je zomaar met nieuwe technologie een heel complex maatschappelijk probleem kan oplossen. Dat is niet zo. Er wordt op dit moment niet een tekort aan voedsel geproduceerd. Dat er honger is in de wereld, dat is een verdelingsvraagstuk.”

Dus waarom worden deze argumenten door wetenschappers ingezet? Universiteiten zijn voor een deel van hun onderzoek afhankelijk van de financiering van bedrijven. Ruim een kwart van de omzet van Wageningen Plant Research in 2021 kwam van het bedrijfsleven. Ook heeft de WUR aandelen in fruitveredelingsbedrijf Fresh Forward en samen met zaadbedrijven vier patenten op producten die tot stand zijn gekomen met gentechnologie.

Van der Ham: “Zo'n universiteit als Wageningen is niet alleen maar bezig met onderzoek in het algemeen belang, en ook niet alleen met lesgeven aan studenten, maar ze doen ook heel veel onderzoek in opdracht van bedrijven. Dat heet contractonderzoek. Het kan gewoon niet anders, maar dan wordt zo’n universiteit natuurlijk makkelijker beïnvloedbaar door de belangen van die bedrijven. Dat spanningsveld is er. In het interview, wat ik ook met de directie van Wageningen heb gehad, wordt dat ook erkend.”

Ernst van den Enden, Plantenwetenschapper en lid van de directie van de Wageningen Universiteit zegt tegen Van der Ham: “Ik vind dat we daar in het verleden geen goede rol hebben gespeeld en dat we daar ook lering uitgetrokken hebben. En ik denk dat wij heel erg dat debat intern en extern ook omarmen om helder te zijn over wat het wel en wat het niet kan opleveren.”

Ook minister Robbert Dijkgraaf van Onderwijs Cultuur en Wetenschap maakt zich hier zorgen over. In een reactie aan Zembla geeft hij aan dat hij zich zorgen maakt dat “de belangen van wetenschap en bedrijven te veel door elkaar heen lopen. “Ik vind dat universiteiten hier kritischer naar moeten kijken en de onafhankelijkheid van hun medewerkers beter moeten borgen. Hier voer ik ook gesprekken over.”

Lees hier de hele reactie van minister Dijkgraaf.

Beluister de Zembla Podcast via Spotify:

Deze podcast is gebaseerd op het onderzoek dat Zembla deed voor de TV-uitzending 'Sleutelen aan Zaad':