Wat is brainwashing en is er hulp mogelijk als je gehersenspoeld bent?

Drenth Bruintjes begon zich te verdiepen in sektes en hersenspoelen nadat ze vrienden was kwijtgeraakt aan een destructieve sekte. “Het waren intelligente mensen,hoogopgeleid ook. En ik vroeg me af hoe je als weldenkend mens in zoiets kunt wegzakken. Het heeft intens verdriet gedaan. Het probleem was in Nederland nog niet erkend in die tijd. Ik zag mijn vrienden stuk gaan en ik stond erbij en keek ernaar. Hulp kon ik in Nederland niet vinden. Daardoor ben ik me erin gaan verdiepen.” Veertien jaar geleden startte ze haar eigen praktijk als exitcounseler.

Destructieve controletechnieken
In plaats van de term ‘brainwashing’, spreekt Drenth Bruintjes liever over ‘destructieve controletechnieken’, technieken om mensen in de ban van iemand of een groep te brengen, waardoor hun zelfbeschikkingsrecht verloren kan gaan.

Iedereen kan volgens Drenth Bruintjes slachtoffer worden van destructieve controletechnieken. Vaak gaat het om intelligente mensen, zegt ze: “Nieuwsgierige mensen die op zoek zijn naar verdieping in hun leven. Ze zoeken naar andere inzichten en daar is niks mis mee.” Maar soms komen deze mensen uit bij een groep of leider die andere motieven heeft en dat zie je vaak niet aan de buitenkant, vertelt Drenth Bruintjes. “Vaak heeft zo’n groep iets educatiefs, filosofisch of een therapeutisch sausje. Het lijkt vaak mooi en interessant, anders en ze zijn aardig.”

Aantrekken en afstoten
Dan komt er een moment dat je denkt ‘dit is wat ik zocht’, zegt Drenth Bruintjes. “De bejegening is in het begin heel aardig. Zodra iemand enthousiast genoeg is en de groep je lijkt te hebben, volgt een periode van aantrekken en afstoten. Conditionering.”

Je wereld bestaat op dat moment steeds meer uit de groep. Je oude sociale contacten ga je vaker uit de weg, want de groep wil niet dat je met de mensen die jou tot nadenken kunnen stemmen omgaat.Je ontvangt positiviteit als je doet wat de groep wil of zegt. Dan hoor je bij de groep.

De kern van hersenspoelen
“Heb je te veel vragen, ben je te kritisch of doe je dingen die de groep niet wil, dan raak je juist wat je zo leuk vond even kwijt. Je krijgt het terug zodra je iets doet wat de groep van je vraagt. Je wilt er graag bij horen en terugkrijgen wat je had.” Volgens Drenth Bruintjes is dat de kern van hoe het proces van hersenspoelen gaat: “Het lijkt een soort verslaving. Je conformeert je geleidelijk aan de groep of de manipulator. Er zit iemand anders aan het stuur van je gedrag, van je gevoel en je denken; dat is het manipulatieve systeem of het gedachtegoed.”

Het slachtoffer heeft het niet door. Die denkt volgens Drenth Bruintjes nog steeds dat hij of zij eigen keuzes maakt. “Daarom is het juridisch ook lastig. Want iemand is volwassen en zegt ‘dit is mijn eigen keuze’. Terwijl diegene exact doet wat van hem of haar verwacht wordt. Iemand die is gehersenspoeld, is zichzelf niet meer. Het is een marionet.”

Misbruik op weg naar het paradijs
In de ZEMBLA-uitzending ‘ Misbruik op weg naar het paradijs ’ vertellen verschillende Jehovah’s Getuigen dat ze zijn gehersenspoeld. Drenth Bruintjes zag meerdere ex-Jehovah’s Getuigen in haar praktijk. Ze zegt dat er wetenschappelijk onderzoek nodig is om echt te kunnen bepalen of je de Jehovah’s Getuigen als sekte kunt bestempelen. Maar zegt ze, “mijns inziens lijken de mensen die ik in mijn praktijk heb gezien slachtoffer van destructieve controletechnieken. Het lijkt er als twee druppels water op. Bijvoorbeeld het isoleren van de rest van de samenleving. Oppervlakkig contact mag wel, maar intensief niet.”

De Jehovah’s Getuigen verlaten is volgens Drenth Bruintjes een hele grote stap om te maken. “Weg van de groep betekent weg van de mensen die je dierbaar zijn. Het contact wordt verbroken. Je ziet je familie en je vrienden die je binnen de organisatie hebt gekregen niet meer. Ook kan je geen beroep meer doen op het grote goed van Jehovah Getuige zijn. En dat is uiteindelijk armageddon (het einde der tijden, red.) overleven.”

Geen contact meer
Mensen die gehersenspoeld zijn en nog in een groep zitten, komen soms uit eigen beweging naar Drenth Bruintjes voor hulp. “Ik zie vaker als eerste de oude sociale omgeving. Vrienden en familie die bijvoorbeeld opeens geen contact meer kunnen krijgen met hun dierbare.” Omdat Drenth Bruintjes principieel tegen dwang is en volgens haar uit onderzoek blijkt dat  iemand onder dwang helpen niet werkt, gaat ze in eerste instantie de familie of vrienden begeleiden in het voorzichtig herstellen van contact. Ze krijgen les in de manier waarop communiceren met slachtoffers van brainwashing succesvol kan zijn.

“Een keer is een exitcounselingtraject mislukt. Toen liepen vrienden en familie te hard van stapel en volgden mijn advies niet op. Geduld is belangrijk. Je zult het contact heel langzaam op gang moeten brengen. De persoon zelf vindt namelijk helemaal niet dat er een probleem is.

Wakker schudden
Pas als iemand wat vaker contact heeft met zijn of haar eigen verleden, simpelweg door mensen te ontmoeten, kan je iemand wakker schudden en tot nadenken aanzetten. Ik begeleid de gesprekken meestal op afstand. Soms komen mensen in de praktijk.” De lengte van dat proces varieert volgens de therapeut: “In één geval lukte het in een maand tijd. Het langste proces duurde 2,5 jaar.”

Daarna begint een persoonlijk traject. Drenth Bruintjes begeleidt “het slachtoffer van destructieve controletechnieken”, zoals ze het zelf noemt, naar “beter vaarwater”. “Onderdeel is educatie en een ander onderdeel is therapeutisch. Daarna is iemand los van de groep en kan hij of zij weer deelnemen aan de samenleving.”