Van doodseskader tot kanonnenvoer: de Wagner Groep in de Oekraïne-oorlog

Sinds een jaar of acht duikt in diverse landen een huurlingenleger op dat op wreedaardige wijze strijdt voor de belangen van Poetins Rusland. Lang ontkende het Kremlin ook maar iets met de Wagner Groep te maken te hebben, en vice versa. Na de invasie van Oekraïne was het gedaan met de geheimzinnigheid.

Door Jeroen Pen

Wat begon met driehonderd huurlingen in de Donbas, groeide in een jaar of acht jaar uit tot een volwaardig leger dat met zo’n 50 duizend man meevecht in de Russische invasie van Oekraïne. Ter illustratie: dat zijn bijna genoeg soldaten om tijdens thuiswedstrijden de stadions van Feyenoord én Excelsior te vullen. Een flinke opschaling, die langzamerhand deukjes begint op te leveren in het imago van goedgetraind doodseskader. Tijd en middelen om alle soldaten even goed op te leiden is er namelijk niet.

Aan het hoofd van de Wagner Groep staat Jevgeni Prigozjin, een 61-jarige Rus die ooit acht jaar celstraf uitzat voor zijn betrokkenheid bij een gewelddadige straatroof. Na vrij te zijn gekomen, timmert Prigozjin in de jaren negentig aan de weg, eerst als cateraar, later als restauranteigenaar. Dat laatste gaat hem zo goed af dat Poetin de gewoonte opdoet om belangrijke diners met bijvoorbeeld staatshoofden bij hem te doen. Het levert Prigozjin de bijnaam Poetins chef op. Het lijkt bovendien de aanzet naar een onwaarschijnlijke carrièrestap: voorman van een schaduwleger van het Kremlin.

Tegen betaling knapt de Wagner Groep het vuile werk van Poetin op in onder andere Mali, Syrië en Oekraïne. Zembla zendt deze week werk uit van twee Franse onderzoeksjournalisten dat een unieke inkijk biedt in de wereld biedt van het geheime huurlingenleger vlak voordat de Russen Oekraïne binnenvallen. Aan de hand van exclusieve documenten en getuigenissen uit de eerste hand, ontvouwt zich een beeld van een nietsontziende, moorddadige, machtsbeluste oorlogsmachine.

Hoewel huurlingenlegers per wet verboden zijn in Rusland, strijdt deze oorlogsmachine nu voor datzelfde Rusland aan het front in Oekraïne. Met enorme aantallen. Om die te realiseren, werkt de Wagner Groep met een gigantische flexibele schil. Prigozjin en de zijnen rekruteren in gevangenissen, waar ze opgesloten criminelen gratie beloven in ruil voor een halfjaarcontract bij Wagner, met salaris en al. Van dat ronselen doken in oktober beelden op. Overdreven rooskleurig is het beeld dat Prigozjin aan de gevangen schetst in ieder geval niet. “Zij die aanvallen en brutaal zijn hebben de grootste kans op overleven,” zegt hij. “Wie achterblijft en niet weet wat te doen, belandt in het gedrang.” En even later: “Ik bied jullie aan hier levend te vertrekken, hoewel ik niet kan beloven dat jullie levend terugkomen. Zijn er nog vragen?” Daarmee sorteert Prigozjin voor op het lot van veel van zijn huurlingen: kanonnenvoer.

Dat blijkt althans uit de getuigenis van een Wagner-commandant die deserteerde, en via de Noorse grens Rusland wist te ontvluchten. Er was geen tactiek of doordacht strijdplan, vertelt hij in gesprek met CNN. Ze kregen van hogerhand de opdracht om vijandelijk gebied in te nemen, en moesten zelf maar zien uit te vogelen hoe. Dat leidde tot slachtpartijen, en dus zag niet iedereen deelname zitten. Volgens de gevluchte commandant kregen nieuwe gezichten aan het Wagner-front gelijk te zien wat er gebeurde met soldaten die weigerden te vechten. “Die werden voor hun ogen bijeengedreven en doodgeschoten.”

Een door Oekraïense troepen gevangengenomen Wagner-huurling bevestigt tegen eveneens CNN deze gang van zaken. Toen ze de opdracht kregen naar het front te gaan en een collega van hem zich achter een boom verstopte, werd deze collega bij terugkomst mee naar buiten genomen om vlak buiten het kamp zijn eigen graf te graven. Zodra dat achter de rug was werd hij geëxecuteerd.

Tegen die achtergrond opende de Wagner Groep afgelopen november een niet bepaald onopvallend kantoor in Sint-Petersburg. Officieel mag het huurlingenleger dan nog illegaal zijn, in de praktijk komt daar weinig van terecht. Het militaire tech-centrum is nadrukkelijk bedoeld om het Russische defensiebeleid mede vorm te geven en te versterken. Bij de officiële opening zei woordvoerder Anastasia Vasilevskaya: “We nodigen start-ups in de IT, industriële techniek en anderen die nieuwe ideeën ontwikkelen die we kunnen gebruiken voor de verdediging van Rusland.” En: “We zijn natuurlijk ook geïnteresseerd in projecten die als vervanging kunnen dienen voor import,” doelend op de vele sancties die het Westen aan het land heeft opgelegd.

Door de omvang van zijn leger speelt Prigozjin een steeds grotere rol in de oorlog, en daar wil hij erkenning voor ook. Op Telegram benadrukt hij de rol van Wagner in successen en relativeert die van het Kremlin en officieel aan het Kremlin verbonden militairen. Zo ontpopt ‘Poetins chef’ zich tot prominent Kremlincriticus, die harde woorden niet schuwt en zich onvoldoende gesteund voelt door de regering. Vorige week ging hij nog verder, en deelde op Telegram macabere foto’s van gesneuvelde Wagner-soldaten. Het bijschrift: “Deze doden hadden kunnen worden voorkomen als het Ministerie voor Defensie genoeg wapens had geleverd.”

Het roept de vragen op in hoeverre Poetin nog grip heeft op Prigozjin, en in hoeverre Prigozjin op zijn beurt grip heeft op zijn huurleger. Prigozjin kondigde vorige maand in ieder geval aan te stoppen met het rekruteren van gevangenen.

Poetin zelf heeft vooralsnog niet gereageerd op de uitspattingen van Prigozjin. Gisteren dook een video op waar soldaten van het Russische leger lijken aan te kondigen zich aan te sluiten bij de Wagner Groep.