Waarom de WIA-uitkering voor een arts beter uitpakt dan voor een verpleegkundige

Duizenden zorgmedewerkers kregen na een corona besmetting long covid. Na twee jaar ziek thuiszitten volgt bijna altijd ontslag en dus moeten ze een arbeidsongeschiktheidsuitkering aanvragen, de WIA. Die wet pakt echter voor iemand met een lager loon nadeliger uit dan voor iemand met een hoger loon. Terwijl ze allebei even ziek zijn. Hoe kan dat?  

Verpleegkundige Jolanda werkte met dementerende ouderen en liep hoogstwaarschijnlijk via een patiënt een coronabesmetting op. “We werkten zonder die beschermende middelen. En wij hebben gewoon de ergste klap van dat virus gehad.” Jolanda’s motoriek raakte beschadigd en nog steeds heeft ze moeite met het vinden van de juiste woorden als ze praat. “Niks blijft meer hangen.” Van het geld dat ze via de WIA krijgt, kan ze niet rondkomen. Ze heeft haar motor moeten verkopen en woont niet meer zelfstandig. “Ik ben nooit een dag thuis geweest, ik heb altijd gewerkt, maar ik ben aan alle kanten letterlijk genaaid. Ik ben financieel afhankelijk geworden van een ander omdat ik ziek ben geworden.”

In de jaren negentig liep het aantal arbeidsongeschikten snel op. Het toenmalige stelsel, de WAO, werd onhoudbaar en onbetaalbaar. De overheid besloot er daarom alles aan te doen om het aantal mensen in de WAO terug te dringen. Kitty Jong, bestuurder bij FNV, zag ook hoe er misbruik werd gemaakt van de WAO. “Veel mensen die al wat ouder waren en werkloos raakten, werden vaak door werkgevers in de WAO geparkeerd, waardoor het systeem onbetaalbaar werd.” De WAO werd in 2005 vervangen door de WIA. In deze nieuwe wet gaat het niet om wat je niet meer kan, maar om wat je nog wel kan. De focus kwam te liggen op re-integratie.

Vlak voor het einde van de eerste twee jaar waarin een werknemer ziek is, kan er een WIA-uitkering aangevraagd worden bij het UWV. Voordat die wordt uitgekeerd, moet er eerst een gesprek worden gevoerd met een verzekeringsarts. Naast het gesprek doet de verzekeringsarts soms ook lichamelijk onderzoek. Ook zorgmedewerker en long covid patiënt Marieke moest naar een verzekeringsarts. “Je krijgt allemaal vragen op je afgevuurd. Kan je bukken, kan je lopen, kan je staan? Als je daar zit wordt er zoveel aan je gevraagd dat je op een gegeven moment niet meer weet wat je allemaal vertelt en uiteindelijk wat ook belangrijk is.”   

Als arbeidsongeschikte ben je dus voor een groot deel afhankelijk van de verzekeringsarts die je krijgt toegewezen. De verzekeringsarts beslist wat jij wel en niet zou kunnen. Dat zorgt ervoor dat er wel eens verschillen zitten in hoe ziek je wordt bevonden. Jim Faas was jarenlang verzekeringsarts en weet precies hoe het systeem werkt. “De verzekeringsarts maakt een medisch rapport.

Behalve het rapport moet er ook een lijst worden ingevuld waarin de functionele mogelijkheden zijn benoemd. En dat is een lijst met heel veel items, tegen de honderd.” Hoeveel uur een zieke kan werken is lastig te beoordelen, zegt Faas. “Zeker bij ziektes die niet aan de buitenkant zijn waar te nemen. Iemand kan best een uur een normaal gesprek voeren, maar je ziet die persoon niet als hij daarna thuis een dag helemaal van de kaart is. En ook: geloof je degene die dat vertelt?”

De bevindingen van de verzekeringsarts gaan uiteindelijk in een computersysteem. Een algoritme matcht vervolgens welke functies jij - theoretisch - met jouw beperkingen nog zou kunnen uitvoeren. Met de functies die uit het algoritme rollen kan de arbeidsdeskundige verder. Die kiest vaak de drie best betaalde functies van de lijst. Bij elke functie hoort een salaris. Van die drie functies wordt de functie met het middelste bedrag gekozen. Jouw laatstverdiende salaris wordt vergeleken met deze middelste functie om het percentage arbeidsongeschiktheid te berekenen.  

Waar het onrecht van de WIA zichtbaar wordt is als een arts en een verpleegkundige allebei even ziek worden. Een voorbeeld: in een ziekenhuis werkt een cardioloog. Zij verdient € 70 per uur. In hetzelfde ziekenhuis werkt een verpleegkundige, maar zij verdient € 16 per uur. Ze krijgen allebei long covid en worden exact even ziek. Na twee jaar ziekte, concludeert het UWV dat zowel de cardioloog als de verpleegkundige nog drie beroepen zouden kunnen uitvoeren: graafmachinist, receptionist en vulploegmedewerker.

Het UWV kijkt naar het middelste uurtarief. Dat levert € 13 per uur op. De cardioloog gaat van € 70 naar € 13 per uur en verliest in deze situatie 81% van het inkomen. Zij ontvangt een uitkering. De verpleegkundige gaat van zestien naar € 13 per uur en verliest dus 19% van het inkomen. Zij is minder dan 35% arbeidsongeschikt en krijgt daardoor geen uitkering.

Zo is Marieke bijvoorbeeld 28,74% arbeidsongeschikt in de zin van de WIA. Ze is een zogenoemde 35-minner en krijgt dus geen uitkering. Mensen met lagere lonen worden bijna altijd 35-minner. Het woord arbeidsongeschiktheid is dan ook wat misleidend, want het zegt niets over hoe ziek je bent. Kitty Jong, bestuurder bij FNV: “Het geeft aan hoeveel procent van je oude loon je nog kunt verdienen. Het is een absurd theoretisch systeem geworden dat eigenlijk heel weinig meer met de werkelijkheid te maken heeft." Marieke: “Je wordt heel boos en verdrietig. En omdat je je niet serieus genomen voelt, alleen al door de afwijzing. Ik heb dus geen WIA. Ik ben niet ziek genoeg of ik val niet in die categorie."

Minister Van Gennip van Sociale Zaken en Werkgelegenheid zegt in een reactie aan Zembla zich er bewust van te zijn dat het systeem voor sommige mensen een ‘hard gelag’ kan zijn. “We zijn heel goed aan het kijken naar dit systeem”. De minister heeft een commissie in het leven geroepen om het arbeidsongeschiktheidsstelsel onder de loep te nemen. Maar volgens Kamerlid Pieter Omtzigt zorgt een commissie alleen maar voor onnodig veel uitstel en hebben mensen die nu in de WIA terecht komen hier niets aan.

Kitty Jong (FNV): “We hebben staan applaudisseren voor deze zorgmedewerkers tijdens de coronacrisis, we konden ze niet missen, we hebben veel te veel van ze gevraagd. De staat en de werkgevers hebben ze niet beschermd, en nu zijn ze ziek en nu komen ze in de bijstand.”

Zembla onderzoekt in 'Helden in de bijstand' het Nederlandse arbeidsongeschiktheidsstelsel. Kijk de uitzending hier: