Waarom de NAVO niet tevreden is met wat Nederland bijdraagt

Het huidige kabinet heeft aangekondigd structureel vijf miljard euro per jaar extra aan Defensie te besteden. Maar toch is dat volgens de NAVO niet voldoende. Hoe komt dat? In dit artikel lees je wat Zembla daarover ontdekte. 

Al sinds het begin van de oorlog in Oekraïne horen we het Nederlandse leger er beroerd aan toe is. Nederland bezuinigt al jaren op Defensie. De noodzaak voor een krachtige krijgsmacht werd lange tijd niet gevoeld.

Dat was volstrekt anders in 1949. Na de Tweede Wereldoorlog en aan het begin van de Koude Oorlog. Toen sloot Nederland zich aan bij de NAVO: de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie. Nederland is een van de twaalf eerste ondertekenaars van het NAVO-verdrag. De bedoeling daarvan was om militair tegenwicht te bieden tegen de uitbreiding van de Sovjet-communistische invloed in Europa.

Een van de belangrijkste artikelen uit het NAVO-verdrag is Artikel 5. Kortgezegd houdt Artikel 5 in dat NAVO-landen een aanval op één lidstaat beschouwen als een aanval op alle lidstaten. Landen verbinden met dit artikel hun lot aan elkaar. Alleen de manier waarop landen elkaar bijstaan in het geval van een aanval is nooit duidelijk vastgelegd. Gedurende de periode van de Koude Oorlog is het nooit voorgekomen dat een land een beroep deed op Artikel 5.

Als in 1989 de Berlijnse muur valt en er een einde is gekomen aan de Koude Oorlog, lijkt Artikel 5  irrelevant geworden. De Sovjet-Unie is uiteengevallen, de angst voor de vijand uit het Oosten verdwijnt.

Nederland gaat bezuinigen op Defensie. Dat begint al in het kabinet Lubbers III. Dat regeerde van 1989 tot 1994 en bestond uit bewindslieden van CDA en PvdA. Het kabinet bezuinigt 5,5 miljard in vijf jaar tijd op de krijgsmacht. Veel eenheden worden in die tijd opgeheven, kazernes gesloten en er verdwijnen meer dan 10.000 banen bij Defensie.

In 2001 verandert het dreigingsbeeld. Na de aanslagen op 11 september op de Verenigde Staten zijn de ogen van de wereld gericht op een nieuwe vijand: Al Qaida. De Verenigde Staten doen als eerste land in de geschiedenis een beroep op Artikel 5 van het NAVO-verdrag. Het land is aangevallen en krijgt de steun van de bondgenoten.

Een reeks lidstaten, waaronder Nederland, doet mee aan de NAVO-missie ISAF in Afghanistan. Maar ondertussen valt Rusland Georgië binnen. De invasie in Georgië krijgt maar weinig aandacht. De ogen van het bondgenootschap blijven vooral gericht op de missie in Afghanistan. 

Ondanks de Nederlandse inzet in Afghanistan, wordt er in 2010 in het kabinet Rutte I opnieuw bezuinigd op Defensie. Na de wereldwijde bankencrisis zoekt de overheid naar manieren om de begroting op orde te krijgen. Er wordt 1,1 miljard euro bezuinigd op de krijgsmacht.

Generaal Mart de Kruif, die in Afghanistan het bevel voerde over 30.000 NAVO-manschappen, begrijpt daar helemaal niets van: “In een tijd dat de krijgsmacht aan herstel toe was, eigenlijk na Afghanistan, gingen we de krijgsmacht afbreken, onder het geloof dat we nooit meer in ons werelddeel of daarbuiten een grootschalige oorlog zouden hebben. Er waren al tekenen zat, en niet alleen in Georgië, maar ook Syrië later, dat de wereld om ons heen nog steeds aan het schuiven is en niet veilig is.” 

Ook Joris Voorhoeve, oud-minister van Defensie heeft de manier waarop er in 2010 werd bezuinigd nooit begrepen: “De tanks werden wegbezuinigd. Nederland ging van 1024 Leopard-tanks naar nul! En dat was een onbegrijpelijke stap.” De tanks zouden geen nut meer hebben, was de gedachte. “Een kinderlijke veronderstelling”, aldus Voorhoeve. “Je moet altijd onder pantser kunnen optreden als militair. Je kunt niet zomaar het open veld inlopen en denken: het zal wel meevallen.”

Generaal De Kruif is dat met hem eens: “De tank staat voor de vuist van de landmacht, de spits van de landmacht en we spelen nu zonder spits.” Defensie snijdt in die jaren ook in de productie van munitie, en schrapt ORION-patrouillevliegtuigen en meerdere marineschepen.

Over de gevolgen van de bezuinigingen publiceert de Adviesraad Internationale Vraagstukken in 2012 het rapport ‘Krijgsmacht in de knel’. Het rapport waarschuwt dat nieuwe bezuinigingen op Defensie in strijd zullen zijn met de grondwettelijke taak van de krijgsmacht en verdragsrechtelijke verplichtingen van Nederland. Verdere bezuinigingen zouden volgens het rapport ook roofbouw plegen op de loyaliteit van het Defensiepersoneel.

Toch schrapt ook het tweede kabinet Rutte nog eens 400 miljoen euro van de Defensiebegroting. Voorhoeve, ook lid van de Adviesraad Internationale Vraagstukken, ziet het met lede ogen aan: “Het gaat eigenlijk niet zozeer om het apparaat. Het gaat om de menselijke capaciteit om ermee om te gaan en mensen op te leiden. Als je een bepaald wapensysteem afschaft, schaf je in feite ook de onderofficieren af die daarmee om kunnen gaan en mensen kunnen opleiden. En om dat te herstellen heb je zeker tien jaar nodig.”

Omdat Nederland niet het enige land is dat al jaren op de krijgsmacht bezuinigt, maken de NAVO-lidstaten in 2014 een afspraak: alle landen moeten hun budget voor Defensie in tien jaar verhogen naar 2 procent van het bruto binnenlands product (BNP).

Nederland haalt dat percentage bij lange na niet, blijkt uit een evaluatie uit 2015: “Het is zorgelijk dat de Nederlandse Defensie-uitgaven blijven afnemen naar verwachting tot een percentage van 1,08 van het BNP in 2020. Dat is ruim onder de NAVO richtlijn van 2%”, staat er te lezen.

Lees hier de evaluatie uit 2015

Met de Russische inval in Oekraïne begin dit jaar, is de noodzaak voor een sterke krijgsmacht weer terug in politiek Den Haag. Dit jaar maakte het ministerie van Defensie bekend structureel vijf miljard euro per jaar meer uit te geven aan de krijgsmacht. Volgens het ministerie voldoet Nederland daarmee in 2024 aan de 2 procentnorm van de NAVO.

Assistent secretaris-generaal van de NAVO David van Weel is tegenover Zembla nog steeds kritisch: “De NAVO geeft ook richtlijnen voor waar ze zouden willen dat Nederland geld aan uitgeeft, en daar geeft Nederland niet in alle gevallen gehoor aan.”

In het rapport ‘NAVO evaluatie Defensie-uitgaven Nederland 2019 - 2022’ dat Zembla eerder in handen kreeg, is te lezen: “Er zijn nog steeds ernstige kwalitatieve tekortkomingen, waaronder het ontbreken van een volledig infanteriebataljon en tanks die Nederlands eigendom zijn.” 

Ook is te lezen: “Voorts kan niet aan alle gevraagde paraatheidseisen worden voldaan wegens personele onderbezetting, onvoldoende uitrusting, lage reservevoorraden en geringe voorraden cruciale munitie. Er zijn nog steeds ernstige tekortkomingen, zonder plannen om deze in de nabije toekomst aan te pakken.”

Nadat Zembla hierover berichtte, is het rapport naar Tweede Kamer gestuurd. Lees hier het rapport: 

Ollongren erkent dat Nederland niet aan alle NAVO wensen tegemoetkomt. Met name waar het de gevechtskracht betreft. “Maar we maken ook eigen keuzes”, zegt Ollongren: “Het is duidelijk dat het kabinet, ook met de extra investering in Defensie, op dit moment niet helemaal aan alle NAVO doelstellingen kan voldoen. Daar zijn we ook open en eerlijk over.”

Maar als Nederland niet kan leveren wat de NAVO vraagt, dan betekent het dat andere bondgenoten een deel van die last op zich moeten nemen. Dat staat ook te lezen in het rapport. David van Weel zegt daarover tegen Zembla: “We zijn broeders die bereid zijn om voor elkaar te sterven. Dat moet zich ook uiten in de eenheden die je daarvoor bereid bent op de mat te leggen.”

Bekijk de uitzending 'Bondgenoot in oorlogstijd'