Vraagtekens bij ‘onbegrijpelijke’ uitspraak subsidie Kroondomein

Er is een eind gekomen aan de voortslepende zaak van de Faunabescherming over de miljoenensubsidie voor Kroondomein Het Loo. Het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb) heeft dinsdag geoordeeld dat de subsidie die koning Willem-Alexander van 2016 tot 2021 heeft gekregen voor het beheer van het landgoed, rechtmatig is geweest. Volgens Peter Nicolaï van de Faunabescherming zijn er echter vraagtekens te plaatsen bij de uitspraak van het College. Hij noemt de uitspraak "slordig en onbegrijpelijk”.

In 2020 onthulde Zembla in de uitzending ‘Koninklijke Constructies’ dat de koning zonder goede onderbouwing vrijstelling kreeg voor de openstellingsverplichting die bij de subsidie hoort. Dat zit zo: omdat de koning geen eigenaar is van het Kroondomein (dat is de Staat), kan hij bij de provincie waar het Kroondomein ligt (Gelderland) geen subsidie aanvragen. Het ministerie van LNV creëert daarom in 2016 speciaal voor hem een aparte regeling.

Volgens de begrotingswet, waarin de grondslag voor de subsidie wordt gegeven, moeten de voorwaarden van de ‘Subsidieverordening Natuur- en Landschapsbeheer Gelderland’ worden toegepast. In het besluit waarin aan de koning subsidie wordt verleend wordt dit ook aangegeven. Ook Rutte bevestigt dit later door te stellen dat voor de koning ‘in deze situatie dezelfde regels gelden als voor alle andere burgers’. Zo zijn alle subsidieontvangers bijvoorbeeld verplicht om het terrein minstens 358 dagen per jaar open te stellen voor het publiek: slechts 1 hectare mag worden aangehouden voor privégebruik. De openstellingseis is bedoeld om de belastingbetaler te laten meegenieten van het gesubsidieerde natuurgebied.   

Zembla ontdekt nadat we de subsidiebeschikking in handen krijgen, dat ondanks deze ‘analoge toepassing’ de koning toch zonder enige onderbouwing vrijstelling krijgt van de openstellingseis. Door die vrijstelling mag de koning een gebied van 7200 hectare, oftewel zo'n driekwart van het hele natuurgebied, drie maanden per jaar (tussen september en december) voor het publiek sluiten 'ter bescherming van zijn persoonlijke levenssfeer'. Die sluiting is mede bedoeld voor de jaarlijkse Koninklijke jacht. Drie vooraanstaande juristen (Wim Voermans, Peter Nicolai en Martin-Jan van Mourik) noemen in Zembla de subsidie onrechtmatig. 

Ruim een jaar na onze uitzending besluit minister Schouten dat de koning het gebied niet meer jaarlijks mag afsluiten als hij de subsidie voor het beheer ervan wil behouden. Daarop besluit Willem-Alexander in een nieuwe aanvraag, af te zien van een deel van de subsidie.

De Faunabescherming laat het er echter niet bij zitten en start na de uitzending van Zembla een juridische procedure om de oude subsidiebeschikking aan te vechten. Ze spreken van een ‘ongelijke behandeling’ en stellen dat de subsidie onrechtmatig is verleend en dus terugbetaald moet worden. Dinsdag deed het CBb in deze langlopende zaak uitspraak.

Het College is het niet eens met de argumenten van de Faunabescherming. “De minister zou terecht geen openstellingsverplichting aan de subsidie hebben verbonden, omdat er alleen voor het gedeelte van Het Loo dat het hele jaar geopend is voor publiek, een recreatietoeslag is verstrekt.” Dit wekt bij Nicolaï verwarring op, want er wordt omgekeerd geredeneerd: "Je moet eerst kijken of er een openstellingsverplichting geldt of niet. De rechter moet die vraag eerst en apart beantwoorden. Als die geldt, dan kan je een recreatietoeslag geven. De minister gaf de koning vrijstelling, omdat hij ervan uit ging dat er een openstellingsverplichting gold, niet omdat er geen recreatietoeslag werd toegekend."

Volgens de bestuursrechtdeskundige gaat de rechter voorbij aan de eis van de analoge toepassing van de Gelderse verordening, waarin staat dat iedere burger bij het ontvangen van de subsidie zijn of haar gebied 358 dagen per jaar open moet stellen. De wetgever heeft de begrotingswet aangenomen waar dit in staat. Ook staat dit in de subsidiebeschikking. Nicolaï: “De rechter negeert dit en schoffeert hiermee de wetgever.” 

Ook komt de uitpraak van de rechter volgens Nicolaï erop neer dat een openstellingseis die de minister oplegt, überhaupt niet nodig is. “De Koning kan de volgende keer dat hij subsidie aanvraagt, met deze uitspraak in de hand naar de minister stappen en zeggen: als ik geen recreatietoeslag krijg over het gebied dat niet jaarrond open is, dan mag ik subsidie ontvangen én het gebied sluiten. Dat is nooit de bedoeling geweest.”

Tegen de uitspraak van het College van Beroep voor het Bedrijfsleven is geen hoger beroep mogelijk. De Faunabescherming zegt de uitspraak respecteren, maar “zet haar strijd voor openstelling van het Kroondomein en tegen in haar ogen onterecht verleende privileges voort”.