Viroloog Koopmans: WHO-baas gooide ons voor de bus

De directeur van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), Tedros Ghebreyesus, heeft het WHO-team dat onderzoek deed naar de oorsprong van het coronavirus keihard laten vallen. Dat zegt viroloog Marion Koopmans die zelf onderdeel uitmaakte van het WHO-team, in Zembla. “Wij ervoeren het als: we worden voor de bus gegooid”, zegt Koopmans.

Koopmans en de andere experts van het WHO-team verblijven eerder dit jaar vier weken in China om de herkomst van het coronavirus te onderzoeken. Het team komt niet tot een doorbraak, maar concludeert wel: het is extreem onwaarschijnlijk dat het virus uit een laboratorium in de Chinese stad Wuhan is gelekt. Deze zogeheten lablek hypothese verdient volgens het WHO-team dan ook geen nader onderzoek. Kort daarop noemt de WHO-baas deze conclusie tijdens een persconferentie ‘prematuur’ en zegt hij dat onderzoek naar een laboratoriumlek juist wel nodig is. Hiermee herroept hij een belangrijke conclusie van zijn eigen onderzoeksteam. “We hebben een indringend gesprek gehad”, zegt Koopmans nu. “Ik was behoorlijk geïrriteerd.”

De zoektocht naar de oorsprong van het virus, dat inmiddels tot minimaal vijf miljoen doden heeft geleid, ligt in China intussen stil. “In februari lag er een lijst met aanbevelingen voor vervolgonderzoek”, zegt Koopmans. “Er is nog niet het begin van een vervolgstap genomen. Dat is triest.

Het WHO-onderzoek vindt plaats terwijl er een verhitte politieke discussie woedt. In de strijd tussen China en de Verenigde Staten wordt de oorsprong van het virus ingezet om de ander in een kwaad daglicht te stellen. Voormalig Amerikaans president Donald Trump noemt het virus steevast ‘het Chinese virus’, zijn opvolger Joe Biden gebiedt zijn veiligheidsdiensten om de lablek theorie nader te onderzoeken en de Chinese overheid beweert op zijn beurt dat het virus mogelijk gefabriceerd is in het Amerikaanse laboratorium Fort Detrick.

In dit speelveld besluit de WHO om toch een onderzoeksmissie op te zetten. Omdat het volgens viroloog Ab Osterhaus ‘een enorm gepolitiseerde meeting zou worden’ had hij op voorhand al weinig vertrouwen in deze WHO-missie. “Ik weet ongeveer hoe de zaken lopen in China en de kans dat je boven water zou gaan krijgen wat je echt wil weten, leek me erg klein.”

Terugkijkend op de WHO-missie zegt Koopmans dat ze naïef is geweest: “Ja, noem dat naïef. Ik heb het in ieder geval onderschat hoe ongelooflijk de focus op die missie is komen te liggen, dat heb ik echt onderschat. Maar ik zou het een hele slechte zaak vinden als dit soort dingen gewoon niet meer kunnen vanwege dat politieke geharrewar, dan zijn we echt verder van huis.”

De aanbeveling die aan het eind van de WHO-missie werd gedaan om de lablek theorie niet verder te onderzoeken, blijkt het resultaat van een deal tussen de leider van de WHO-missie Peter Ben Embarek en een Chinese delegatie die deelnam aan de missie. Dat zegt Ben Embarek in een recent gepubliceerde Deense documentaire. Volgens Embarek wilden de Chinezen dat de lablek theorie volledig onbenoemd zou blijven tijdens de afsluitende persconferentie, zelfs als de theorie als extreem onwaarschijnlijk werd bestempeld.

Ben Embarek zegt een deal gesloten te hebben om de lablek theorie tóch te benoemen, onder de voorwaarde dat hij zou aanbevelen om er geen nader onderzoek naar te laten doen. Volgens Koopmans wist de rest van het WHO-team niet van deze deal: “Dat is iets waar wij ons allemaal over verbaasd hebben, want dat is niet iets wat wij hebben gehoord.”

Op vragen van Zembla willen Peter Ben Embarek en de WHO niet reageren.

Een ander lid van het WHO-team, de Britse wetenschapper Peter Daszak, ligt onder vuur omdat hij vòòr het uitbreken van de pandemie nauw samenwerkte met het laboratorium in Wuhan. Dit laboratorium was tijdens de missie het middelpunt van de lablek theorie. Volgens biofysicus Erik van Nimwegen, ondertekenaar van een oproep in het wetenschappelijk tijdschrift Science om de lablek theorie nader te onderzoeken, had Daszak nooit mee mogen gaan op de WHO-missie. “Als het een laboratoriumongeluk zóu zijn, dan zou meneer Daszak één van de meest verantwoordelijke personen op de wereld zijn voor dit ongeluk. Je kunt bijna geen persoon bedenken die een groter belangenconflict heeft.”

Volgens Van Nimwegen kan een lablek niet uitgesloten worden en had het WHO-team die theorie nooit zo stellig mogen verwerpen. “Ik ben teleurgesteld dat wetenschappers zich hebben laten verleiden om uitspraken te doen waar geen goede wetenschappelijke grond voor was. Dat leidt bij het publiek toch tot reputatieverlies.”

Bekijk hier alvast de eerste beelden van de Zembla-uitzending 'De belangenpandemie'